شرط – ادبیات و مبانی نظری

شرط

کلیات…………………………………………………………………………………………………………..

مبحث اول: مفهوم و اقسام شرط ……………………………………………………………………………………….. 4

گفتار اول: مفهوم لغوی و اصطلاحی شرط ………………………………………………………………………….. 6

گفتار دوم: اقسام شرط……………………………………………………………………………………………………….. 8

بند اول: شرط ضمن عقد و ابتدایی…………………………………………………………………………………….. 8

بند دوم: شرط بنایی، ضمن عقد، الحاقی…………………………………………………………………………….. 9

بند سوم: شرط صریح و ضمنی…………………………………………………………………………………………… 10

بند چهارم: شروط صحیح…………………………………………………………………………………………………… 11

الف: شرط صفت…………………………………………………………………………………………………………………. 11

ب: شرط نتیجه………………………………………………………………………………………………………………….. 12

ج: شرط فعل……………………………………………………………………………………………………………………… 15

بند پنجم: شروط باطل……………………………………………………………………………………………………….. 15

الف: شروط باطل غیر مبطل……………………………………………………………………………………………….. 16

ب: شروط باطل مبطل……………………………………………………………………………………………………….. 16

مبحث دوم: تبیین و مقایسه‌ی برخی واژگان………………………………………………………………………. 17

گفتار اول: صرف نظر و اسقاط…………………………………………………………………………………………….. 17

گفتار دوم: حق و حکم و تمایز آن‌ها از یکدیگر…………………………………………………………………… 18

بند اول: مفهوم حق……………………………………………………………………………………………………………. 19

بند دوم: مفهوم حکم………………………………………………………………………………………………………….. 20

بند سوم: تمایز حق و حکم………………………………………………………………………………………………… 21

مبحث سوم: زوال شرط………………………………………………………………………………………………………. 23

گفتار اول: زوال تبعی………………………………………………………………………………………………………….. 23

بند اول: بطلان تبعی شرط…………………………………………………………………………………………………. 23

بند دوم: انحلال تبعی شرط……………………………………………………………………………………………….. 24

گفتار دوم: زوال مستقل……………………………………………………………………………………………………… 27

بند اول: انصراف از شرط با اسقاط حق حاصل از آن…………………………………………………………… 27

بند دوم: انصراف از خود شرط…………………………………………………………………………………………….. 33

الف: نظریه‌ی اعراض از شرط………………………………………………………………………………………………. 33

ب: نظریه‌ی الغاء شرط    36

منابع 40

مفهوم لغوی و اصطلاحی شرط

شرط در لغت به معنای الزام به چیزی و التزام به آن در بیع و مانند آن بیان شده است. [1] بنابر عقیده‌ی برخی صاحب نظران فقهی، شرط به معنای مطلق الزام و التزام است.[2]در کتب لغت فارسی نیز، واژه شرط به معانی ذیل آمده است : الف-«1- قرار‌، عهد‌، پیمان 2- تعلق امری به امر دیگر» [3] ب-لازم گردانیدن امری یا چیزی در بیع و یا در هر عقد و پیمانی، به معنای مصدری ملزم ساختن و ملتزم شدن به امری در هر معامله، و در معنای اسم مصدری، الزام و تعلیق چیزی به چیز دیگر.[4]

برای بررسی اصطلاحی شرط باید گفت در علوم مختلف «شرط» دارای معانی متفاوتی است که پاره‌ای از آن‌ها به شرح ذیل بیان می‌گردد:

• اصطلاح ادبی و علم نحو: شرط به نخستین جمله‌ای که پس از ادات شرط واقع می‌گردد اطلاق شده و به دنبال آن، جزاء می‌آید. [5]
• اصطلاح منطق، فلسفه، اصول: امری است که از عدمش عدم لازم می‌آید، ولی وجودش مستلزم وجود نیست. [6]
• اصطلاح فقهاء: به معنای مطلق تعهد است، اعم از این که ضمن عقد دیگر یا به طور مستقل و جداگانه واقع شود، به همین خاطر است که شرط را به دو قسم ضمن عقد و ابتدائی تقسیم کرده اند. [7]
• اصطلاح علم حقوق:
• آن چه که وقوع یا تأثیر عمل یا واقعه‌ی حقوقی منوط بر آن است. شرط در ماده‌ی 190 قانون مدنی به همین معنا است، مثلاً گفته می‌شود قصد انشاء و اهلیت، شرط تحقق و صحت معامله است؛ یا رضا، شرط نفوذ اعمال حقوقی محسوب می‌شود. [8]
• گاهی شرط به معنای تعلیق است، یعنی وابسته کردن امری به امر دیگر که این مفهوم شرط به معنای واقعی آن نیست؛[9] زیرا امر محتمل الوقوع در حقیقت معلق علیه است و از مصادیق شرط به معنای واقعی کلمه نمی‌باشد، به عنوان مثال شخصی اتومبیلش را به فرزند خود می‌بخشد، مشروط به اینکه در کنکور قبول شود، در این مثال پذیرفته شدن در کنکور از مصادیق شرط به معنای حقیقی نیست، بلکه امر احتمالی است که حصول اثر عقد هبه (ملکیت)، متوقف بر تحقق آن شده و از آن به معلق علیه تعبیر می‌شود و عقد هبه‌ی مذکور از مصادیق عقد معلق، به شمار می‌آید.
• در اصطلاح تخصصی حقوقی، توافقی است که بر حسب طبیعت خاص موضوع آن و یا تراضی طرفین، در زمره‌ی توابع عقد دیگری قرار می‌گیرد که شرط ضمن عقد نامیده می‌شود و بر دو قسم است؛ گاهی بر حسب طبیعت خاص موضوع نمی‌تواند به طور مستقل واقع شود، بلکه ناگزیر می‌بایست به تبع عقد دیگر به وجود آید مانند شرط صفت، و گاهی خود به صورت قرارداد جداگانه و مستقل می‌تواند واقع شود ولی بنا بر ملاحظاتی، دو طرف می‌خواهند که ضمن عقد دیگر و به صورت تبعی آن را محقق سازند، در این حالت، عقد انعقاد یافته، مرکب از دو قرارداد اصلی و تبعی است.[10]

(پاورقی)

[1] – محمد بن مکرم، ابن منظور، لسان العرب، ج7، چاپ سوم، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، بیروت، 1414ه.ق،ص 329

[2] – ابوالقاسم میرزای قمی گیلانی، رسائل المیرزا القمی، ج1، چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان، قم، 1427ه.ق، ص 520؛ محمد کاظم طباطبائی یزدی، حاشیة المکاسب، ج2، چاپ دوم، مؤسسه اسماعیلیان، قم، 1421ه.ق، ص 106

[3] – محمد معین، فرهنگ فارسی، ج2، چاپ سوم، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، 1357ه.ش،ص 2037

[4] – حسن عمید، فرهنگ عمید، ج2، چاپ دوم، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، بی جا، 1365ه.ش، ص 1547

[5] – اسد الله لطفی، قواعد فقه مدنی، چاپ اول، انتشارات سمت (دانشگاه بوعلی سینا)، همدان، 1381ه.ش، ص 162

[6] – مهدی علامه، شروط باطل و تأثیر آن در عقود، چاپ اول، انتشارات مانی، بی جا، 1375ه.ش،ص7

[7] – محمد جعفر جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، چاپ دهم، کتابخانه گنج دانش، تهران،1378ه.ش، ش 3043، ص 380

[8] – ناصر کاتوزیان، قواعد عمومی قراردادها، ج3، چاپ چهارم، شرکت سهامی انتشار، بی جا، 1383ه.ش، ص 122

[9] – مهدی شهیدی، حقوق مدنی، شروط ضمن عقد، ج4، چاپ اول، انتشارات مجد، تهران، 1386ه.ش، ص 18

[10] – کاتوزیان، قواعد عمومی قراردادها، ج3، ص 123 و 124

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و مآخذ

1. افتخاری، جواد، حقوق مدنی3، چاپ اول، نشر میزان، تهران، 1382ه.ش
2. امامی، حسن، حقوق مدنی، چاپ هفتم، کتاب‌فروشی اسلامیه، تهران، 1368ه.ش
3. بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، کتابفروشی محمد علی علمی، بی‌جا، 1329ه.ش
4. بهرامی احمدی، حمید‌، حقوق مدنی 3 (کلیات عقود و قراردادها)، چاپ دوم، بنیاد حقوقی میزان، بی‌جا، 1386ه.ش
5. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ دهم، کتابخانه‌ی گنج دانش، تهران،1378ه.ش
6.  ، دائرة المعارف حقوق مدنی و تجارت، چاپ اول، کتابخانه‌ی گنج دانش، بی‌جا، 1388ه.ش
7.  ، عقد ضمان، چاپ اول، شرکت سهامی کتاب های جیبی، تهران، 1352ه.ش
8.  ، مجموعه محشّی قانون مدنی، چاپ دوم، کتابخانه‌ی گنج دانش، تهران، 1382ه.ش
9. حائری شاه باغ، علی، شرح قانون مدنی، چاپ اول، کتابخانه‌ی گنج دانش، بی‌جا، 1376ه.ش
10. خوئینی، غفور، بررسی تطبیقی حقوق تعهدات، چاپ اول، نشر فرهنگ صبا، تهران، بی‌تا
11. رسایی نیا، ناصر، حقوق مدنی3 (عقود و تعهدات)، چاپ اول، انتشارات آوای نور، بی جا، 1376ه.ش
12. سیمابی صرّاف، حسین‌، شرط ضمنی، چاپ اول، بوستان کتاب قم، قم، 1380ه.ش
13. شریف، احمد، شرط در آیینه فقه و حقوق، چاپ اول، کمال الملک، بی جا، 1387ه.ش
14. شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ پنجم، انتشارات مجد، تهران، 1385ه.ش
15.  ، حقوق مدنی، آثار قراردادها و تعهدات، چاپ اول، انتشارات مجد، تهران، 1382ه.ش.
16. …
17. …

نمونه ای از کتب عربی

1. ابن منظور، محمد، لسان العرب، چاپ سوم، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، بیروت، 1414ه.ق، محقق و مصحح: احمد فارس صاحب الجوائب
2. آخوند خراسانی، محمد کاظم، حاشیة المکاسب، چاپ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1406ه.ق، محقق و مصحح: مهدی شمس الدین
3. اراکی، محمد علی، الخیارات، چاپ اول، مؤسسه‌ی در راه حق، قم، 1414ه.ق
4. اسدی حلّی، حسن بن یوسف (علامه حلّی)، تذکرة الفقهاء، چاپ اول، مؤسسه‌ی آل البیت علیهم السلام، قم، بی.تا، محقق و مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت (ع)
5.  ، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ دوم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1413ه.ق، محقق و مصحح: گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی
6.  ، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1413ه.ق، محقق و مصحح: گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی
7.  ، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، چاپ اول، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، 1420ه.ق، محقق و مصحح: ابراهیم بهادری
8. امامی خوانساری، محمد، الحاشیة الثانیة علی المکاسب، چاپ اول، بی نا، بی تا
9. انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، چاپ اول، کنگره‌ی جهانی بزرگ‌داشت شیخ اعظم انصاری، قم، 1415ه.ق، محقق و مصحح: گروه پژوهش در کنگره
10. باقر نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، محقق و مصحح: عباس قوچانی و علی آخوندی
11. بهجت، محمد تقی، وسیلة النجاة، چاپ اول، بی‌نا، بی‌تا، قم
12. بحرانی آل عصفور، یوسف، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1405ه.ق، محقق و مصحح: محمد تقی ایروانی و سید عبدالرزاق مقرم
13. تبریزی، جواد، منهاج الصالحین، چاپ اول، مجمع الإمام المهدی (عج)، قم، 1426ه.ق
14. …
15. …