ادبیات و مبانی نظری سرمایه اجتماعی

 مبانی نظری سرمایه اجتماعی

 سرمایه اجتماعی

فصل دوم: مباني نظري

مقدمه.

2-2- تعاريف و مفاهيم سرمایه اجتماعی ..

2-1- پيشينه پژوهش:

2-1-1- تحقيقات داخلي..

2-1-2- تحقيقات خارجي..

2-2- مباني نظري پژوهش :

2-2-1- نظريه سرمایه اجتماعی :

2-2-3- تاثير سرمایه اجتماعی بر کيفيت زندگي :

2-2-4- نظريه ويژگيهاي پايگاهي (منزلت نقشي)

2-2-5- نظريه احساس محروميت نسبي :

منبع

نظريه سرمایه اجتماعی:

توجه جدي به مفهوم سرمایه اجتماعی به 1960 ميلادي و جنبش­هاي اجتماعي مانند فمنيسم و برابري خواهي سياهان باز مي­گردد. اگرچه از قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم رابطه اجتماعي و ويژگي­هاي آن يکي از موضوعات مرکزي جامعه شناسي بوده است (توکويل[1] 1347)، توجه به رابطه اجتماعي به عنوان مساله اي براي سياست گزاران اجتماعي و برنامه ريزان بسيار جديداست (فيلد[2]، 2003 به نقل از نوغاني و همکاران 1387).

اين اهميت يافتن روابط اجتماعي وجه ديگري نيز داشته است که رابطه آن اقتصاد است از دهه 1960 ميلادي و هم زمان با آثار برخي اقتصاد دانان مانند تيودور شولتز و بکر[3]، مفاهيمي مانند سرمايه انساني عرضه شده اند که به اهميت منابع غير مالي در اقتصاد پرداخته بودند. بعد از اين دوران، همانگونه که درآغاز بحث اشاره شد تقريبا مي‌توان سه جريان فکري عمده در حوزه سرمایه اجتماعی يافت که هر کدام محصولات فکر عمده اي را عرضه کرده اند:

1- پير بورديو[4]، به عنوان يک جامعه­شناس انتقادي که زمينه‌هاي مارکسيستي روشني در افکارش وجود داشت، در جستجوي منابع طبقه مسلط براي باز توليد فرا دستي خود، چهار نوع سرمايه را نام برد:سرمايه مادي، سرمايه فرهنگي و سرمايه اجتماعي و سرمايه نمادي. تمام اين اشکال سرمايه در خدمت صاحبان آن­ها هستند تا نابرابري را تجديد کنند.

الف-سرمايه اقتصادي كه شامل دارايي مالي و مادي است.ب-سرمايه فرهنگي كه مجموعه اي از كيفيات فكري است و به سه شكل ديده ميشود:الف)امكانات پردوام مثل توانايي سخن گفتن در برابر جمع. ب)به صورت عيني همچون كالاي فرهنگي مثل داشتن تابلو و آثار هنري. ج)به صورت نهادي يعني آنچه كه توسط نهادها ضمانت اجرايي بيابد مثل عناوين و مدارك تحصيلي (زنجاني زاده، 1383: 36).

ج- سرمایه اجتماعی عبارت است از شبكه اي از روابط فردي و جمعي كه هر فرد يا جمعي در اختيار دارد. اين تعريف باعث مي‌شود تا اولا‍‍ً فضاي مفهومي سرمايه اجتماعي محدودتر شود و ثانيا آنرا از ساير انواع سرمايه‌ها به ويژه سرمايه‌هاي فرهنگي و نمادين جدا نمايد. ( پير بورديو، 1380)

از نظر بورديو سرمایه اجتماعی به عنوان شبكه اي از روابط وديعه اي طبيعي يا اجتماعي نيست بلكه در طول زمان براي كسب آن بايد تلاش كرد. به تعبير او سرمايه اجتماعي محصول نوعي سرمايه گذاري فردي يا جمعي، آگاهانه يا نا آگاهانه است كه به دنبال باز توليد آن گونه روابط اجتماعي است كه مستقيما در كوتاه مدت يا بلند مدت قابل استفاده هستند. ( شارع پور، 1384: 11)

د- سرمايه نمادين كه مجموعه آداب وابسته به افتخار يا حق شناسي است كه به يك فرد يا گروه تعلق مي‌گيرد (زنجاني زاده، 1383: 36).

بورديو تأكيد مي كند كه سرمايه فرهنگي و سرمایه اجتماعی را نمي­توان كاملاًبه سرمايه اقتصادي تقليل داد. سرمايه اقتصادي، به عنوان مثال سرمايه گذاري در املاك يا اوراق بهادار، مستقيماً مي‌تواند به پول تبديل شود و سرمايه فرهنگي و اجتماعي تنها در شرايط خاصي مي‌توانند به سرمايه اقتصادي تبديل شوند. براي نمونه، سود اقتصادي حاصل از مدرك تحصيلي، وابسته است به اين كه يك نفر چقدر از سرمايه اجتماعي براي گرفتن مشاغل مهم تر و مورد توجه تر برخوردار است.

تعريف بورديو از سرمایه اجتماعی مشتمل است بر مجموعه منابع واقعي يا مجازي که از طريق داشتن شبکه‌هاي پايا و کم و بيش نهادينه شده روابط دوطرفه آشنايي و شناخت، براي يک فرد يا گروه انباشته مي­شود (بورديو و واکوانت[5] 119:1992).

2- جيمز کلمن جامعه شناس آمريکايي تقريبا هم زمان با بورديو اما از زمينه­اي متفاوت وارد حوزه سرمایه اجتماعی شد. گرچه کلمن هم مانند بورديو علايق فرراواني در حوزه آموزش و پرورش داشت، اما ديدگاه محافظه کارانه او موجب شد که از جنبه اي کاملا متفاوت به سرمایه اجتماعی بنگرد. کلمن سرمایه اجتماعی را چنين تعريف مي‌کند: «مجموعه منابعي که در ماهيت روابط خانوادگي و در سازمان اجتماعي اجتماع وجود دارند و براي رشد شناختي و اجتماعي کودک و جوان مفيد هستند، اين منابع براي افراد مختلف متفاوت هستند و مي­توانند مزيت مهمي براي کودکان و نوجوان در توسعه سرمايه انساني آنها باشند (کلمن[6]، 300:1994).

کلمن معتقد بود سرمايه اجتماعي باکارکرد آن تعريف مي‌شود بنابراين شکل خاصي ندارد. هر موجوديت اجتماعي که داراي اين دو ويژگي باشد سرمايه اجتماعي است اول، جزيي از ساختار اجتماعي باشد و دوم کنش‌هاي خاصي را براي افراد عضو اين ساختار اجتماعي تسهيل کند (کلمن، 302:1994).

در ديدگاه کلمن جايي براي باز توليد نابرابري نيست او سرمایه اجتماعی را دارايي مي­داند که مي­تواند به همه افراد جامعه کمک کند در اين زمينه او اهميت زيادي براي نهادهاي کهن جامعه مانند خانواده و کليسا قايل است و معتقد است اين دو نهاد مي­توانند بخوبي تامين کننده سرمايه اجتماعي براي نسل جديد باشند.

3- رابرت پاتنام[7]، عالم علوم سياسي آمريکايي، در اواخر دهه 1990 با رويکردي متفاوت وارد حوزه سرمایه اجتماعی شد و البته رونقي صد چندان به آن بخشيد. در واقع پاتنام کار خود را با مساله اي شروع کرد که آن را خطر افول حيات مدني در ايالات متحده مي­ناميد. او معتقد بود آن ويژگي­هاي مثبتي که توکويل در قرن نوزدهم براي جامعه آمريکا نام برده است روبه زوال هستند. ويژگي‌هاي مثل مشارکت جدي مردم در حيات مدني و وجود پيوند‌هاي اجتماعي فراتر از روابط دوستي و خويشاوندي. پاتنام براي فرمول بندي اين مساله از مفهوم سرمایه اجتماعی استفاده کرد او درباره سرمايه اجتماعي مي‌گويد اين مفهوم به ارتباطات بين افراد شبکه­هاي اجتماعي و هنجارهاي متقابل و قابل اعتماد بودن که از آن­ها ناشي مي‌شود، اشاره دارد (پاتنام[8] 19:2000).

او در اثر مهم خود، سرمایه اجتماعی را در جامعه آمريکا بررسي کرد که واحد‌هاي تحليل او 50 ايالت بودند. ديديگاه پاتنام کلان است و کاملا کاربردي با مفهوم سرمايه اجتماعي روبرو شده است. در سال­هاي اخير، سرمايه اجتماعي مورد اقبال سازمانها ي تاثير گذار بين المللي مانند بانک جهاني و سازمان همکاري­هاي اقتصادي و توسعه هم قرار گرفته است اين سازمان­ها هم هر کدام به ارايه تعريفي از سرمايه اجتماعي پرداخته اند. گرچه به راحتي مي‌توان حوزه مفهومي سرمايه اجتماعي را مشخص کرد اما در هنگام ارايه تعريفي دقيق از آن باز هم اختلافات بروز مي‌کنند. به آساني مي‌توان گفت.

[1]– tokoil

[2] -fild

[3] -teodosholts & baker

[4] -pier bordiu

[5] -bordieu & vakovant

[6] -kolman

[7] -raber pantam

[8] -ptnam

جدول شماره (6) شاخص هاي مورد استفاده براي اندازه گيري سرمايه اجتماعي

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های علوم اجتماعی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع فارسی:

1. اميدي، رضا، (1387)، “کيفيت زندگي در برنامه‌هاي توسعه در ايران ” رساله کارشناسي ارشد، دانشکده علوم اجتماعي تهران.
2. باري، نورمن 1380، رفاه اجتماعي، ترجمه سيد اكبر ميرحسيني و سيد مرتضي نوربخش، چاپ اول، انتشارات سمت.
3. بورديو، پير (1381)، نظريه کنش، ترجمه رضا مرديها، تهران، نقش و نگار.
4. بيکر، واين (1382)، مديريت و سرمايه اجتماعي، ترجمه الواني ، مهدي و ربيعي ، محمد رضا، تهران: انتشارات سازمان مديريت صنعتي.
5. پاتنام، روبرت (1380) دموکراسي و سنت­هاي مدني، ترجمه محمد تقي دلفروز، تهران، دفتر مطالعات و تحقيقات سياسي وزارت کشور.
6. تاجبخش ،کيان، (1384)، سرمايه اجتماعي، اعتماد، دموکراسي و توسعه، ترجمه افشين خاکباز و حسن پوياني، تهران : شيرازه.
7. جاجرمي، کاظم، کلته، ابراهيم (1387)، “سنجش وضعيت شاخص کيفيت زندگي در شهر از نظر شهروندان مطالعه موردي، گنبد قابوس”، مجله جغرافيا و توسعه.
8. خوارزمي، شهيندخت 1384، “كيفيت زندگي و الزامات عصر ديجيتال در ايران”، پايگاه اطلاع رساني علوم ارتباطات در ايران.
9. دوب، شياما چاران 1377، نوسازي و توسعه، ترجمه قره باغيان، مرتضي و ضرغامى، مصطفي، تهران، انتشارات موسسه خدمات فرهنگي رسا.
10. سيف الديني، فرانك 1381، فرهنگ واژگان برنامه­ريزي شهري و منطقه­اي، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه شيراز.
11. …
12. …

https://ro.uow.edu.au/thss/