سرقت (مفهوم و ارکان حقوقی و فقهی جرم سرقت)

مفهوم و ارکان حقوقی و فقهی جرم سرقت ……………………………………………6

فصل نخست: تعریف و تمییز سرقت از مفاهیم مشابه ………………………………………………………7

مبحث اول: تعریف سرقت ……………………………………………………………………………………………………7

گفتار اول: تعریف لغوی ……………………………………………………………………………………………………7

گفتار دوم: تعریف اصطلاحی …………………………………………………………………………………………….7

بند اول: تعریف حقوقی سرقت ……………………………………………………………………………………………8

بند دوم: تعریف فقهی سرقت ……………………………………………………………………………………………..8

الف: تعریف سرقت در فقه امامیه ………………………………………………………………………………………..9

ب: تعریف سرقت در فقه اهل سنت …………………………………………………………………………………….9

1- فقه حنفی …………………………………………………………………………………………………………………..9

2- فقه مالکی ………………………………………………………………………………………………………………….9

3- فقه حنبلی …………………………………………………………………………………………………………………10

4- فقه شافعی ………………………………………………………………………………………………………………..10

مبحث دوم: تمییز سرقت از عناوین مشابه …………………………………………………………………………….11

گفتار اول: اختلاس، انتهاب- استلاب …………………………………………………………………………………11

گفتار دوم: احتیال ……………………………………………………………………………………………………………15

گفتارسوم: خیانت ………………………………………………………………………………………………………………15

گفتارچهارم: مرقد و منبّج …………………………………………………………………………………………………….17

گفتارپنجم:محاربه ………………………………………………………………………………………………………………17

گفتارششم:لص (راهزنی) …………………………………………………………………………………………………….19

فصل دوم: ارکان حقوقی و فقهی جرم سرقت ……………………………………………………………..24

مبحث اول: رکن قانونی و شرعی ………………………………………………………………………………………….24

گفتار اول: رکن قانونی ……………………………………………………………………………………………………….24

گفتار دوم: رکن شرعی ………………………………………………………………………………………………………25

بند اول: کتاب الهی ……………………………………………………………………………………………………………25

بند دوم: روایات ……………………………………………………………………………………………………………….26

مبحث دوم: رکن مادی ………………………………………………………………………………………………………28

گفتار اول: عنصر ربودن ……………………………………………………………………………………………………..28

بند اول: پنهانی بودن ربایش ………………………………………………………………………………………………..29

بند دوم: مباشرت یا عدم مباشرت سارق در ربایش …………………………………………………………………30

گفتار دوم: عنصر مال ……………………………………………………………………………………………………….36

بند اول: منقول یا غیر منقول بودن مال ………………………………………………………………………………….36

بند دوم: قابل تملک بودن مال ……………………………………………………………………………………………37

الف: ربودن انسان و اعضای بدن انسان ………………………………………………………………………………..40

ب: ربودن اشیاء ممنوعه و حرام (مشروبات الکلی، خوک، آلات لهو و…) …………………………………41

ج: ربودن داده ها و اطلاعات …………………………………………………………………………………………….44

گفتار سوم: تعلق به غیر داشتن …………………………………………………………………………………………..45

بند اول: اموال بلا صاحب و مجهول المالک ………………………………………………………………………..45

بند دوم: اموال تحت مالکیت یا تصرف دیگری ……………………………………………………………………47

بند سوم: اموال مشاع ……………………………………………………………………………………………………….48

بند چهارم: اموال مشترک و بیت المال ………………………………………………………………………………..49

بند پنجم: اموال بدهکار …………………………………………………………………………………………………..52

بند ششم: کفن دزدی ……………………………………………………………………………………………………..56

مبحث سوم: رکن معنوی …………………………………………………………………………………………………57

بند اول: اراده و اختیار …………………………………………………………………………………………………….58

بند دوم: علم به حرمت سرقت …………………………………………………………………………………………60

بند سوم: علم به تعلق داشتن مال به دیگری ……………………………………………………………………… ..60

بند چهارم: قصد سرقت ………………………………………………………………………………………………….61

الف: قصد دائمی یا موقتی بودن ربایش ……………………………………………………………………………..62

ب: قصد تقاص عینی و دینی ……………………………………………………………………………………………64

منابع

سرقت

تعریف سرقت:

در این مبحث طی دو گفتار ابتدا به تعریف لغوی و آنگاه به تعریف اصطلاحی سرقت پرداخته می شود.

تعریف لغوی سرقت:

اهل لغت در مفهوم لغوی سرقت تعاریف گوناگونی را ارائه کرده اند اما در نهایت همه ی این تعاریف به معنای واحدی بر می گردند.

تعریف اصطلاحی سرقت:

در فقه مذاهب مختلف اسلامی تعریف سرقت به شکل های گوناگون بیان شده است اما می توان گفت مفهوم همه ی آنها یکسان است.برای دریافتن هر چه بیشتر این مطالب، تعاریف سرقت را در نظر فقهای مذاهب اسلامی مورد بررسی قرار می دهیم:

تعریف حقوقی سرقت:

شامل دو گفتار می باشد گفتار اول: واژه شناسی مفهوم سرقت، گفتار دوم : تعریف سرقت

 واژه شناسی «مفهوم سرقت»

سرقت واژه ای عربی و مشتق از ماده سرق می باشد که سارق اسم فاعل و سرقت مصدر آن می باشد. سرق، یسرق، سرقه و همواره پنهانی بودن و مخفی ماندن با معنی آن همراه و در مفهوم آن مستتر است.

چنانچه حقوقدانان اسلامی در بحث های خود راجع به سرقت چنین گفته اند، سرقت به اعتبار معنی لغوی، ربایش چیزی از دیگری بطور پنهانی است.

تعریف فقهی سرقت:

از مجموعه آنچه که در کتب فقهی استنباط می شود، این که عمل سرقت اعم از مستوجب حد یا تعزیر دارای سه خصوصیت « مال غیر بودن» « مخفیانه بودن» « از حرز بردن» ، در تعریف است. به نحوی که با فقد هر یک از اوصاف مذکور، عمل سرقت واقع نشده است. بطور خلاصه به نظر می رسد تعریف سرقت از نظر فقهی عبارت از: « ربودن مال دیگری به طور مخفیانه پس از هتک حرز است».

با توجه به تعاریفی که از سرقت شد اکنون به تعریف سرقت در فقه امامیه و فقه اهل سنت می پردازیم.

الف: تعریف سرقت در فقه امامیه:

در فقه امامیه اکثر فقها سرقت را تعریف نکرده اند و بدون تعریف سرقت به بیان شرایط آن پرداخته اند و برخی از فقها تنها سارق را تعریف کرده اند.

ب: تعریف سرقت در فقه اهل سنت:

1- فقه حنفی:

در فقه حنفی بیشتر فقها، اعم از متقدم و متأخر، اقدام به تعریف سرقت نموده اند و تقریباً تعریف واحدی از سرقت را بیان نموده اند.در نظر ایشان سرقت عبارت است از « گرفتن مال دیگری به صورت پنهانی و پوشیده.»[1]

2- فقه مالکی:

تعریفی که فقهای مالکی، اعم از متقدم و متأخر، از سرقت ارائه دادند عبارت است از « گرفتن نصاب یا بیشتر از آن، توسط مکلف، از مال غیر که محترم و معصوم بوده بدون شبهه ای قوی، بطور مخفیانه، از مرزی که اذن دخول در آن را ندارد.»[2]

3- فقه حنبلی:

برخی از فقهای حنابله، اعم از متقدم و متأخر، سرقت را اینگونه تعریف نموده اند: «سرقت عبارت است از گرفتن مال دیگری به صورت پنهانی و پوشیده.»[3]

برخی دیگر تعریف را بسط داده و کفته اند: « سرقت گرفتن مال محترم دیگری است از حرزی که شایستگی آن را دارد، بدون شبهه و بطور پنهانی.»[4]

4- فقه شافعی

فقه های شافعیه، اعم از متقدم و متأخر، نیز عموماً تعریف یکسانی را از سرقت بیان نموده اند.گاهی نیز تنها به تعریف سارق پرداخته اند.

در تعریف سرقت آمده است سرقت گرفتن مال دیگری است به طور پنهانی، از جایی که برای نگه داری آن مال شایسته است.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از فصل دوم رشته فقه و حقوق اسلامی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع

• 36- حر عاملی، محمد بن حسین (1033- 1104 ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1387 ق.
• 37- حلبی، ابراهیم بن محمد (956 ق)، مجمع النهار فی شرح ملتقی الابحار الانوار، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419 ق.
• 38- خرشی، ابو عبدالله محمد، الخراشی علی مختصر سیدی خلیل، بیروت: دار الصادر، {بی تا}.
• 39- خطاب، محمد بن محمد (902- 954)، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، لیبیا: المکتبه التجاریه الکبری، 1374 ق.
• 40- خطیب شربینی، محمد بن احمد ( 977 ق)، مغنی المحتاج الی معرفه الفاظ منهاج، بیروت: المکتبه التجاریه الکبری، 1374 ق.
• 41- دار قطنی، علی بن عمر (385 ق)، سنن الدار قطنی، الطبعه الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417 ق – 1996 م.
• 42- دیلمی، حمزه بن عبد العزیز (448 ق)، المراسم العلویه فی الاحکام النبویه، قم: المعاونیه الثقافیه للمجمع العالمی اأهل البیت علیهم السلام، 1414 ق.
• 43- رملی انصاری، محمد بن احمد (919 – 1004 ق)، نهایه المحتاج الی شرح المنهاج، القاهره» مکتبه و مطعبه مصطفی البابی الحلبی و اولاده بمصر، 1386 ق.
• 44- زحیلی، وهبه (1932 م)، الفقه المالکی المسیر، (مشق: دار الکلم الطیب، 1426 ق.)
• 45- زمخشری، جار الله (538 ق)،الفائق فی غریب الحدیث، الطبعه الاولی، بیروت: ار الکتب العلمیه، 1417 .ق.
• 46- ریلعی، عثمان بن علی ( 743 ق)، تبیین الحقایق، شرح کنز الدقایق، الطبعه الثانیه، بیروت: دار المعرفه، {بی تا}.
• 47- سجستانی، سلیمان بن أشعث ( 257 ق)، سنن ابی داوود، بیروت: دارالفکر، 1410 ق.
• 48-…
• 49-…