دانه و گیاه ماش

اطلاعات کاملی درباره ماش

محتويات دانه ماش شامل

آب ۱۳ تا ۱۴ درصد

پروتئين ۲۷ تا ۲۹ درصد

کربوهيدرات ۴۰ تا ۴۶ درصد

چربي ۱ تا ۳ درصد

مواد معدني ۲ تا ۵ درصد

تاريخچه و پيدايش ماش

ماش با نام علمي (Vigna radiate L.) در انگليس با نام Green gram، Mung bean و يا Golden gram خوانده مي‌شود. نام علمي قديمي آنRoxb. Phaseolus aureus بوده است (کوچکي، 1368).  امروزه اين امر مشخص است که ماش زراعي از راسته‌ نيامداران، تيره‌ بقولات، زير‌تيره‌ پروانه آساها، قبيله‌ Phaseolus، جنس Vigna و گونه‌ Radiata مي‌باشد. جنس Phaseolus که توسط لينه معرفي گرديده بود در آن زمان بسيار بزرگ و ناهمگن بود و شامل گونه‌هايي مي‌گرديد که خامه‌ پيچ خورده‌ يا انحنا دار داشته و اين خصوصیت، آن را از جنس هاي Dolikhus و Vigna که داراي خامه‌ زاويه‌دار (کمتر يا بيشتر از90 درجه) مي‌باشند تفکيک مي نمود. گياه شناسان بعدي اين تصور را نادرست انگاشته و بعضي از گونه‌ها را به جنس هاي موجود ديگر و يا جنس هاي تازه شناسائي شده انتقال دادند. گام مهم در راه طبقه‌بندي طبيعي تر و واقعي مخلوط Phaseolus-Vigna توسط ويلزک[1] برداشته شد که ماش را به جنس Vigna منتقل کرد. بنا به تصور او جنس Vigna داراي دو مشخصه‌ برجسته است، اولاً گوشوارکها درست در زير محل خروج برگ و يا شاخه‌ها قرار دارند، ثانياً خامه‌ منقار مانند در طرف ديگر کلاله امتداد يافته است.

جنس Vigna شامل حدود 150 گونه بوده که در هفت زير جنس به نام هاي Vigna، Ceratotropis، Lasiospron، Plectotropis، Sigmoidotropia، Haydonis و Macrorhynchus تقسيم مي‌شوند (کوچکی، 1368).

اگر چه گياهان واقع در گروههاي مختلف متفاوت به نظر مي‌آيند، ولي پيوستگي مشخصی بين گونه‌هاي اين گروهها وجود دارد و آن بخاطر وجود فرمهاي حد واسط مي‌باشد. زير جنس سراتوتروپيس يک دسته‌ مشخص، همگن و يکنواخت با منشأ آسيايي است که تمام خصوصيات بارز و مشخصه‌ جنس ويگنا در آن به طرز مشهودي تظاهر يافته است (قوامي، 1376).

اين خصوصيات مهم به قرار زير مي‌باشد:

1- گوشوارک ها درست در زير محل خروج برگ و ساقه قرار دارند.

2- ميان گره در روي محور گل آذين بسيار متراکم مي‌باشد.

3- خامه در طرف ديگر کلاله امتداد يافته است.

4- دانه‌ گرده سه سوراخه بوده و داراي سطح مشبک و غده‌اي مي‌باشد.

اين زير جنس شامل 16 يا 17 گونه بوده که عمدتاً آسيايي مي‌باشند و از آنها شش گونه‌ Aconitifolia، Angularis، Mungo، Radiata، Trilobata و Umbellata در مناطق مختلف قاره‌ آسيا با گستردگي متفاوت کشت و کار مي‌گردند. آنها توسط خصوصيات مختلفي نظير تعداد و چگونگي فرورفتگي برگچه‌ها شکل گوشوارکها، نحوه‌ي جوانه‌زني، کرکدار بودن يا بي کرک بودن گياه و غلافهاي آن و نهايتاً چگونگي چشم دانه از يکديگر به راحتي قابل تمييز مي باشند (قوامي، 1376). در اين ميان ماش معروف ترين گونه‌ زراعي است که به همراه ماش سياه در مناطق زيادي از آسيا مورد کشت قرار می گیرد.

دانه و گیاه ماش

فيزيولوژی ماش

ماش سبز گیاهی است دارای رشد نامحدود به همین دلیل برای جذب مواد پرورده بین مخازن رویشی و زایشی رقابت وجود دارد. محدودیت منابع (برگ ها) به خصوص در مراحل گل دهی و غلاف دهی دیده می شود. بنابراین به بهبود شاخص سطح برگ و طول دوام سطح برگ می باشد. ماش گیاهی است سه کربنه(C₃) و میزان سرعت رشد  و سرعت رشد نسبی در آن مقایسه با غلات پایین تر است. تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف و وزن دانه اجزای اصلی عملکرد می باشد.

کمبود در رطوبت خاک باعث تسریع در گلدهی شده ولی طول دوره ی گلدهی و پر شدن غلاف ها را کاهش داده که منجر به کاهش تعداد غلاف وعملکرد می گردد. با این وجود ممکن است به دلیل کاهش تعداد غلاف وتعداد دانه در هر غلاف، اندازه دانه ها بزرگ تر شود. ماش سبز از طریق ریزش گل ها و غلاف های نارس (سازوکار اجتناب از تنش) به خشکی واکنش نشان می دهد. در این مواقع گیاه با بستن روزنه ها و همچنین کاهش پتانسیل آب برگ وخورشید گرائی آن که منجر به جذب کمتر تشعشع می شود از خروج آب جلوگیری می کند (شاهمرادی،1382).

ماش به تنش آبی حساس بوده و زمانی که پتانسیل آب برگ به 2/0- مگاپاسگال برسد سرعت فتوسنتز خالص کاهش می یابد. کوشش های زیادی جهت کنترل ریزش گل ها و غلاف ها انجام شده و برگ پاشی با تنظیم کننده های رشد مانند: ایندول استیک اسید، ایندول بوتیریک اسید، اسید سالیسیلیک و اترل قبل از گلدهی در این زمینه موفقیت آمیز بوده است. اما نتایج حاصل ثبات نداشته اند (شاهمرادی،1382).

منشاء و پراکندگي جغرافيايي ماش

منشاء و پراکندگي برخي از گونه‌هاي زراعي چندان معلوم نيست، اما عموماً قضاوت ها و استنباط ها بر مبناي گونه‌هاي وحشي به عنوان جد احتمالي اين گونه ها استوار است. از اين  نظر Vigna sublobata و Vigna trilobata حایز اهمیت می باشد (قوامي، 1376).

اشکال وحشي ماش سبز در سطح وسيعي از مناطق گرمسير جنوب، جنوب شرقي و شرق آسيا و شمال استراليا پراکنده شده‌اند (مجنون حسيني، 1375).

اين احتمال که Vigna sublobata جد نهايي هر دو گونه‌ Vigna radiata و Vigna mungo مي‌باشد بسيار قوي بوده و توسط آزمايشات بسياری از جمله بررسي الگوهاي الکتروفورتيکي پروتئين دانه، چند شکلي طول قطعات برشي[2] و قطعات تکثير يافته‌ تصادفي[3] مورد تأييد قرار گرفته است (قوامي، 1376).

اين گونه بسيار شبيه به Vigna radiata بوده، به طوري که برخي از متخصصان رده‌بندي ترجيح مي‌دهند آن را وارتيه‌ var. Sublobata  Vigna radiata  و نوع زراعي آن را Vigna radiata بنامند.

علاوه بر وجود فسیل ها و دست نوشته‌هايي دال بر زراعي شدن ماش در هند، مطالعات بعدي بر روي نمونه‌هاي زنده‌اي که جديداً يافت شده‌اند، حاکي از آن است که اين گونه در منطقه‌ وسيعي از قاره‌ هند تمرکز يافته و از آنجا به طرف غرب در مناطق ساحلي شرق آفريقا و ماداگاسکار توسعه ‌يافته است. پراکندگي ماش بيشتر به قسمت شرقي مناطق گرمسير آسيا محدود بوده و از هندوستان به اندونزي و جنوب چين گسترش یافته است. به اعتقاد واويلوف و گياه شناسان جديد ماش سبز از هندوستان و آسياي مرکزي منشأ يافته و هندوستان به احتمال قوي اولين منطقه‌ زراعي شدن ماش سبز بوده و داراي تنوع زيادي از فرم هاي زراعي، وحشي و نوع هرز اين گياه است (مجنون حسيني، 1375)

خصوصيات مورفولوژيکي ماش:

ماش زراعی گياهي است يکساله، بوته‌اي يا نيمه رونده به ارتفاع 15-90 سانتي متر و یا بيشتر که داراي ريشه‌هاي مستقيم با گره‌هاي درشت و شاخه‌هاي زياد مي‌باشد. اين شاخه‌ها مخصوصاً در قسمت بالايي داراي موهاي زياد، خاردار، خميده و يا باز مي‌باشند. شاخه‌ مرکزي بوته تقريباً ايستاده، ولي شاخه‌هاي جانبي نيمه ايستاده هستند. برگ ها مرکب و متشکل از سه برگچه‌ بزرگ به رنگ سبز روشن يا تيره بوده که تخم‌مرغي و يا لوزي تخم‌مرغي مي‌باشند. برگ ها داراي دمبرگ طويل بوده به قسمي که دمبرگ برگ هاي پاييني 15-8 و گاهي 20 سانتي متر طول دارد. طول دمبرگ هاي برگچه‌هاي جانبي در حدود 6-3 ميلي متر و طول دمبرگ برگچه‌ اصلي حدود 30 ميلي متر مي‌باشد. در زیر برگ ماش زائده های قندی وجود دارد که مورد توجه زنبورهای عسل قرار می گیرد.

گوشوارک ها دوکي- تخم‌مرغي بوده و حدود 10 تا 15 سانتي متر طول دارند و درست از زير برگ ها و شاخه‌ها خارج مي‌شوند و گل ها کوچک و به رنگ زرد متمايل به سبز يا ليمويي بوده و به صورت خوشه‌هاي متراکم و جانبي بر روي دمگلي بلندتر قرار دارند. هر خوشه شامل 20-10 گل مي‌باشد که در زمان شکفتن تنها 8-5 عدد از آنها باز مي‌شوند. کاسه‌ گل از 5 کاسبرگ طويل تشکيل شده که کم و بيش به گلبرگ ها چسبيده اند. طول کاسبرگ 4-3 ميلي متر بوده که در قسمت ابتدايي بهم چسبيده بوده و در قسمت بالا 5 دندانه را تشکيل مي‌دهند (مجنون حسيني، 1375).

ریشه ها مستقیم و گره های درشت روی آنها قرار دارد.غلاف ها یا نیام ها باریک و استوان های به طول 5 تا 10 سانتی متر بوده و وقتی که نارس هستند به رنگ های سبز روشن وتیره دیده می شوند که پس از رسیدن به رنگ های سبز مایل به قهوه ای یا خاکستری یا زرد تیره در می آیند.

اگر در هنگام گرده افشاني آب و هوا باراني باشد تشکيل دانه ها تحت تأثير قرار گرفته و دانه کمتري توليد خواهد شد. نحوه‌ جوانه زني ماش از نوع اپي‌جيل[1] (بالاي زميني) است. غلاف ها باريک و استوانه‌اي به اندازه‌ 4 تا 10 در 5/0 سانتي متر مي‌باشند که در بالا باريک و در پايين پهن مي‌شود. رنگ غلاف ها در حالت نارس سبز روشن تا تيره و پس از رسيدن به رنگ قهوه‌اي، قهوه‌اي متمايل به سبز يا خاکستري و کرم در مي‌آيند (مجنون حسيني، 1375).

معمولاً روي غلاف ها موهاي ستوز برگشته و يا نيمه باز به رنگ قهوه‌اي و به طول 1 ميلي متر ديده مي‌شوند. دانه‌ها به رنگ زرد متمايل به سبز تا زيتوني، سبز تيره و حتي سياه، استوانه‌اي و اندازه‌ي آنها حدوداً سه تا چهار ميلي متر مي‌باشد (Townsend, C.C. 1974.)

سطح خارجي بذرها به صورت کدر و براق ديده مي‌شود (خيال پرست، 1370). بذور رسيده‌ي ماش در حدود 4 ماه پس از کاشت برداشت مي‌شوند و وزن هزار دانه‌ي آن بين 30 تا 40 گرم مي‌باشد. بذور رسيده ماش  حدود 4 ماه پس از کاشت آماده برداشت مي شوند(احمدي، 1387 ).

سازگاری ماش

ماش سبز در انواع خاک ها رشد می کند ولی بهترین آنها خاک های لومی عمیق با زهکشی خوب می باشند و خاک های سنگین جهت کشت این گیاه مناسب نیستند. ماش سبز به خشکی به طور نسبی متحمل است. در ارقام مختلف این گیاه دو نوع الگوی رشد ریشه دیده می شود:

الف- ریشه اصلی کم عمق با انشعابات زیاد و معتدل رست (مزوفیت) که در خاک های آبرفتی با تامین آب کافی رشد می کند.

ب- سیستم ریشه ای عمیق با انشعابات کم، خشک رست (زروفیت) که به خاک های خشک سازش یافته است.

pH     مناسب ترین 5/7-5/6 است. در خاک های اسیدی با pH 5/6 با مصرف آهک بهبود گره بندی و عملکرد حاصل می شود. ماش سبز به شوری خاک به طور نسبی متحمل است وتا شوری 6 دسی سایمنس بر متر را می تواند تحمل نماید. رطوبت خاک عامل مهمی برای تولید می باشد چون اغلب ماش ها به کمک بقایای رطوبتی خاک رشد می کنند. آزمایش ها نشان داده که تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف و عملکرد دانه مطلوب زمانی حاصل می شود که رطوبت خاک 50 درصد آب قابل دسترس باشد. ماش سبز غرقابی را تحمل نکرده و از این نظر نسبت به ماش سیاه حساس تر است. عملکرد دانه و گره بندی در اثر ماندابی کاهش می یابد. در گره های ریشه در اثر توقف تثبیت نیتروژن لک هموگلوبین از بین می رود. ماش سبز گیاهی است روز کوتاه و اکثر اقلام آن در طول روزهای 13-12ساعت به گل می روند. در طول روزهای بیشتر، گلدهی به تاخیر افتاده و این موضوع با افزایش حرارت تشدید می شود.

با افزایش ارتفاع از سطح دریا، گلدهی به تعویق می افتد که این امر احتمالا به دلیل کاهش دماست. این گیاه گرما و آفتاب را دوست دارد بنابراین در مناطق نیمه خشک گرمسیر تا نیمه گرمسیر رشد میکند. میزان بارندگی سالانه در مناطق زیر کشت ماش 1000-600 میلیمتر است. در هندوستان این گیاه از سطح دریا ارتفاع حداکثر 2000 متری کشت می شود. دمای مناسب جهت رشد ماش سبز 30-28 درجه سانتیگراد است با این حال قادر است در دامنه حرارتی 40-20 درجه سانتیگراد رشد کند. ولی به دمای پایین حساس بوده و در یخبندان از بین می رود. دمای بحرانی 15 درجه سانتیگراد است و در دمای10درجه سانتیگراد جوانه زنی انجام نمی گیرد. ماش سبز در تابستان با تشعشع زیاد و همچنین در فصل بهار زمانی که آسمان ابری است می تواند رشد نماید. این گیاه به صورت مخلوط با گیاهان بلندی مثل: ذرت، لپه هندی و حتی نارگیل قابل کشت است البته مشاهده شده که در شرایط سایه عملکرد ممکن است بیش از 50 درصد نسبت به شرایط نور کامل کاهش یابد (شاهمرادی،1382)

جهت مشاهده نمونه های دیگر از فصل دوم کشاورزی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع لاتین

• 56-Kaya M, Atak M, Mahmood Khawar K, Çiftçi CY, Özcan S (2005). EfFect of pre-sowing seed treatment with zinc and foliar spray of humic acids on yield of common bean (Phaseolus vulgaris L.). Int. J. Agri. Biol., 6(7): 875–878.
• 57-KaFee, M., Lahootee, M., Zand, E., ShaFeeFee, H. R., and Goldanee, M. 2002. Plant physiology. Jahad-e-Daneshgahi Mashhad. 7th edition. 464 pp.
• 58-Lu,X.M.,F.D.Zhang,.s.Q.Zhang,X.S.He.Fang,.Z.Feng and Y.Wang (2005) .EfFeccts of nano-Ferric oxide on the growth and nutrient absorption peanut .plant Nutr.and Fert.Sci.11:14-18.
• 59-Lioyd, M. and Howe, P. 2001. Zinc Fertilizer rates and mehlic 3 soil test levels for corn. Agronomy Notes 33 (1): 107-113
• 60-Longnecker,H.1995:Mineral nutrition of higher  plants. Academic Press, New york. Mechkovski A. and Akerele C.O.1992 ; Quality control methods for medicinal plant materials, WHO/PHARM/92.559. World Health organization ,Switzerland.
• 61-Misra A, Dwivedi S, Srivastava AK, Tewari DK, Khan A, Kumar R(2006). Low iron stress nutrition for evaluation of Fe-efficien genotype physiology, photosynthesis, and essential monoterpene oil(s) yield of Ocimum sanctum. Photosyntetica, 44 (3): 474-477.
• 62- Mohamad, W., M. Iqbal, and S.M. Shal. 1990; EfFect of mode of application of zinc and iron on yield of wheat. Sarhad Journal of Agriculture. 6:6, 615-618
• 63-Marschner. H. 1995. Mineral nutrition of higher plants. Academic press. London. Pp: 889.
• 64-Malakoti, M. J., and Tehrani, M. M. 1999. EfFects of Micronutriens on the Yield and Quality of Agricultural Products. Tarbiat Modarres University Publications, Tehran. 292 pp. (in Farsi).
• 65- Misra A, Dwivedi S, Srivastava AK, Tewari DK, Khan A, Kumar R (2006). Low iron stress nutrition for evaluation of Fe-efficient genotype physiology, photosynthesis, and essential monoterpene oil(s) yield of Ocimum sanctum. Photosyntetica, 44 (3): 474-477.
• 66-Narimani H, Rahimi MM, Ahmadikhah A, Vaezi B (2010). Study on the efFects of foliar spray of micronutrient on yield and yield components of durum wheat. Arch. Appl. Sci. Res., 2(6): 168-176. Available online at: http://scholarsresearchlibrary.com/aasr-vol2-iss6/AASR-2010-2-6-168-176.pdf
• 67-Oplinger,E.S.L.L.Hardman,E.A.Oelke,A.R. Kaminski,E.E. Schulte,and  j.D DOLL (1990) Chickpeas(garbanzo bean).Alternative Field crop Manual. University of Wiconsin COOP.
• 68-N J, Zhang M, Wang SH, Tang J (2008). Physical, chemical and   microbiological change in stored green asparagus spears as afFected   by coating of silver nano particle-pvp. LWT., 41: 1100-1107.
• 69-Pandey, N., Pathak, G.C., and Sharma, C.P. 2006. Zinc is critically required for pollen function and Fertilization in lentil. J. Tra. Elm. Med. Bio. 20: 89-96