روغن گیاه دانه روغنی نوروزک (Salvia leriifolia)

گیاه دانه روغنی نوروزک (Salvia leriifolia)

پایان نامه بررسي تنوع مورفولوژيک و کميت و کيفيت روغن گياه دانه روغني نوروزک (Salvia leriifolia)

فصل اول: مقدمه

1-1    کليات و اهداف.. 2

1-2    اهداف مطالعه 5

فصل دوم: بررسي منابع

2-1    اهميت گياهان دارويي. 6

2-2    طبقه‌بندي گياهان دارويي. 7

2-2-1     گياهان مقوي. 7

2-2-2     گياهان مدر 7

2-2-3     گياهان مسهل و ملين. 8

2-3    مشخصات عمومي تيره نعناع. 9

2-4    مشخصات جنس مريم گلي يا سالويا 10

2-4-1     مصارف و کاربرد جنس مريم گلي. 11

2-4-2     خواص درماني جنس مريم گلي. 11

2-5    نوروزک.. 12

2-5-1     اسامي محلي گیاه نوروزک… 12

2-5-2     مشخصات گياهشناسي نوروزک… 12

2-5-3     رويشگاه نوروزک… 13

2-5-4     نحوه حضور گونه نوروزک در رويشگاه‌هاي مختلف.. 13

2-5-5     فنولوژي گياه نوروزک… 13

2-5-6     عملکرد علوفه و بذر 14

2-5-7     سيستم ريشه‌اي گياه 15

2-5-8     کاربرد نوروزک در زراعت.. 15

2-5-9     بررسي خصوصيات جوانه‌زني بذر 15

2-5-10   اکولوژي نوروزک… 16

2-5-11   آفات و بيماري‌هاي نوروزک… 17

2-5-12   مطالعات سيتوژنتيکي گياه نوروزک… 18

2-5-13   مواد شيميايي موجود در گياه نوروزک… 18

2-5-14   بررسي ترکيبات شيميايي بذر 18

2-6    ارزش و اهميت گياه نوروزک.. 19

2-6-1     خواص دارويي نوروزک… 19

2-6-2     خواص ضد ميکروبي نوروزک… 20

2-6-3     خواص آنتي‌اکسيداني گياه نوروزک… 20

2-7    خواص غذايي نوروزک.. 20

2-8    تنوع ژنتيکي. 22

2-9    ضرورت حفظ ذخاير ژنتيکي. 23

2-10   بررسي اثر تاريخ کاشت.. 25

2-11   نقش عوامل محيطي بر مواد موثره گياهان دارويي. 25

2-12   کلروفيل. 26

2-13   بررسي تنوع اسانس.. 26

2-14   آنتي‌اكسيدان. 26

2-14-1   آنتي‌اكسيدان‌هاي طبيعي. 27

2-14-2   ترکيبات فنوليک… 27

2-14-3   منابع طبيعي ترکيبات فنوليک… 29

فصل سوم: مواد و روش‌ها

3-1    موقعيت جغرافيايي محل اجراي طرح. 30

3-2    مواد ژنتيکي و طرح آماري. 30

3-3    صفات مورد بررسي و نحوه اندازه گيري آن‌ها 31

3-4    تجزيه آماري داده‌ها 34

فصل چهارم: نتايج و بحث

4-1    دامنه تغييرات و ميانگين صفات مورفولوژيک و فيزيولوژيک… 35

4-2    تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين سطوح تاريخ کاشت براي صفات مورفولوژيک… 38

4-2-1     تعداد شاخه گل‌دهنده 38

4-2-2     ارتفاع شاخه گل‌دهنده و طول گل‌آذين. 38

4-2-3     ارتفاع بوته 39

4-2-4     تعداد برگ در بوته و قطر تاج‌پوش.. 39

4-2-5     سطح برگ، طول برگ و متوسط عرض برگ… 40

4-2-6     تعداد بذر و وزن بذر در شرايط خودگشن. 40

4-2-7     تعداد بذر و وزن بذر در شرايط دگرگشن. 41

4-2-8     نسبت خودگشنی. 41

4-2-9     تعداد و عملکرد بذر در بوته 41

4-3    نتايج تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين صفات فيزيولوژيک در سه تاريخ کاشت.. 47

4-3-1     کلروفيل a، کلروفيل b، مجموع کلروفيل a و b و ميزان کاروتنوئيد. 47

4-3-2     ترکيبات فنوليک… 47

4-3-3     کميت و کيفيت روغن. 48

4-3-4     درصد اسانس..50

فصل پنجم: نتيجه‌گيري و پيشنهادها

5-1    نتيجه‌گيري. 54

5-2    پيشنهادها 55

 نوروزک

گیاه نوروزک يکي از گونه­هاي جنس سالويا از تيره لامياسه است که بومي ايران و قسمتي از افغانستان بوده و پراکنش آن در ايران محدود به استان خراسان و قسمتي از استان سمنان است [99].

 اسامي محلي گياه نوروزک

اين گياه به اسامي نوروزک، چپله، چبله، جبله، مميزه، نقل خواجه، نخود کوهي، غلمرغ و گوش بره ناميده شده است. انتخاب نام نوروزک از ميان نام­هاي محلي به اين دليل است که اين گياه بعد از يخبندان زمستان شروع به سبز شدن يا جوانه­زدن مي­کند [16].

 مشخصات گياهشناسي نوروزک

گیاه نوروزک داراي ساقه و دمبرگ راست و پرزهاي پنبه­اي سفيد مي­باشد. برگ­ها غالباً غير منقسم، مستطيلي تا تخم­مرغي و ابعاد آن با عرض 1 تا 5 و طول 5 تا 19 سانتي­متر و در دو سطح داراي پرزهاي پنبه­اي فشرده مي­باشد که در قسمت بالا پرزها کمتر است. برگ­ها داراي دندانه­هاي نامنظم تا صاف با دمبرگ 5/1 تا 8 سانتي­متر نزديک به هم هستند [99].

دمگل 4 تا 5 ميلي­متر بوده و کاسه گل لوله­اي يا استکاني بين 17 تا 22 ميلي­متر و غالباً داراي دندانه است [99]. اندام­هاي ميوه دهنده شاخه­هايي با چندين طبقه واجد 4 تا 8 کاسه مي­باشند. ميوه آن 4 فندقه است و فندقه­ها داراي 4 قسمت متمايز هستند. در زير پوشش اول و چسبيده به آن لايه­اي سلولزي و کاملاً سفيد رنگ قرار دارد که دانه را به خود اختصاص مي­دهد. دو لايه ياد شده در مجموع پوست دانه را تشکيل مي­دهند. لايه سوم 2 تا 3 درصد از وزن کل دانه را تشکيل مي­دهد و پوست مغز دانه و مغز دانه را در بر مي­گيرد. لايه چهارم که همان مغز است معمولاً به پوسته چسبيده و 50 درصد از وزن کل دانه را شامل مي­شود [15].

ريشه با نفوذ در اعماق، ذخاير آب زير­زميني را در اختيار گياه قرار مي­دهد و همچنين باعث مي­شود که گياه سال­هاي خشک را پشت سر بگذارد. ريشه اين گياه به دليل مصرف به عنوان سوخت در دشت­ها از بين رفته و بيشتر در کوهستان­ها باقي مانده است [34].

بوته­هاي اين گياه در سطحي حدود 5 هزار هکتار از اراضي بياباني و کويري جنوب خراسان پراکنده مي­باشند که عدم توجه به آن، گياه را در معرض انقراض قرار داده است. سرمايه­گذاري براي توليد انبوه اين دانه مي­تواند به خود کفايي کشور در زمينه تامين روغن نباتي و فراورده­هاي جانبي کمک کند. از جمله فوائد ديگر اين گياه با ريشه­هاي عمودي عميق نياز کم آن به آب است. اين گياه را مي­توان با پرورش گلداني و غرس در عرصه براي اجراي طرح­هاي کويرزدايي استفاده کرد.

 رويشگاه نوروزک

نوروزک در قسمت هايي از افغانستان ديده شده و در ايران در مناطق مختلفي توسط محققين گزارش گرديده است، از جمله: جليلي و جمزاد [85] مناطق رويشگاهي اين گونه را در مناطق گسترده­اي از استان خراسان ذکر نموده­اند. راشد محصل و همکاران نيز اين گونه را از مناطق مختلفي در استان خراسان جمع­آوري نموده‌اند [28].

نحوه حضور گونه نوروزک در رويشگاه‌هاي مختلف

بيشترين حضور اين گونه در دشت­هاي دامنه­اي در منطقه کلاته سادات واقع در ايستگاه آبخوانداري سبزوار است. اين عرصه با توجه به قرق انجام گرفته بالاترين تاج­پوش و تراکم را دارا مي­باشد. قطر تاج­پوش نوروزک در منطقه به بيش از 1 متر و تراکم تعداد بوته در هکتار به بيش از 500 بوته در هکتار بالغ مي­گردد. هرچه از داخل دشت به سمت ارتفاعات پيش مي­رويم از تراکم بوته­ها در واحد سطح و نيز قطر تاج­پوش کاسته مي­شود [40].

نوروزک در منطقه نخبر در روي تپه­هاي واريزه­اي به صورت بوته­هايي با قطر تاج­پوش 70 سانتي­متر و بيشتر، پراکنش داشته و بيشتر به صورت کلني (چند بوته در کنار هم) ديده مي­شوند. در اين منطقه تراکم بيش از صد بوته در هکتار مي­باشد. در مناطق غرب و شرق آبخوان در روي تپه­هاي مارني پراکنش نوروزک به صورت تک­بوته بوده و قطر تاج­پوش حداکثر به 50 سانتي­متر مي­رسد. حداکثر تراکم بوته در هکتار کمتر از 50 بوته است [40].

فنولوژي گياه نوروزک

نوروزک گياهي پايا با فرم علفي بوته­اي است که تاج­پوش گياه به صورت مدور است و ارتفاع آن 30-40 سانتي­متر مي­باشد. ممکن است تمام اندام­هاي هوايي خشک و از بوته جدا و يا در اثر چراي دام از بين برود. رشد مجدد از روي يقه از اوايل و غالبا از اواسط اسفند (با توجه به شرايط اقليمي منطقه) شروع و ظهور ساقه­هاي گل­دهنده پس از برگ­هاي رديف چهارم و پنجم از دهه دوم فروردين ماه است. در اواسط فروردين ماه ظهور گل از پايين ساقه به سمت بالا ديده مي­شود. ظهور بذر از اواخر فروردين ماه شروع مي­شود [40].

بذر در پوشينه و غلاف سر باز تشکيل مي­شود و غلاف معمولاً 4 بذر دارد که غالباً دو بذر آن پوک است. اين مورد با توجه به شرايط اقليمي و بارندگي منطقه متفاوت است. تعداد ساقه­هاي گل­دهنده با توجه به عمر گياه و شرايط رويشي متفاوت بوده و از 5 تا 53 عدد در روي بوته شمارش گرديده است [40].

تعداد رديف­هاي گلدهي از 4 تا 9 متفاوت و بيشتر 6 رديف است. تعداد بذور پوک بيش از 50 درصد بذور توليدي در روي بوته گزارش شده است که با توجه به شرايط بارندگي اين ميزان افزايش يا کاهش مي­يابد.

زمان رسيدگي بذر از دهه دوم ارديبهشت شروع و تا دهه دوم خرداد به تدريج ادامه دارد. پس از رسيدن بذر ابتدا ساقه­هاي بذري شروع به زرد شدن کرده و به تدريج برگ­ها زرد مي­شوند. اين مرحله توقف رشد از اواسط و اواخر خرداد شروع و تا اوايل پاييز ادامه دارد. ساقه­ها و برگ­ها چنانچه مورد چراي دام تا قبل از اين زمان قرار نگيرند، امکان ماندن در روي گياه تا سال بعد وجود دارد ولي معمولاً بر اثر عوامل جوي و تردد دام و يا چرا، بوته­ها بدون شاخ و برگ شده و در ابتداي سال بعد رشد رويشي خود را آغاز مي­کنند. در بسياري از سال­ها در اواخر تابستان و اوايل پاييز با توجه به وضعيت جوي ممکن است رشد رويشي ديده شود که اين مورد با شروع فصل سرد متوقف مي­گردد. رشد مجدد گياه از اواخر و اواسط اسفند ماه شروع مي­گردد [40].

  اکولوژي نوروزک

بررسي­هاي انجام گرفته توسط محققان و بوم­شناسان مويد اين نظريه است که گونه­هاي گياهي و جانوري به طور اتفاقي و تصادفي در مناطق مختلف پراکنده نشده­اند و عوامل محيطي و اقليمي در اين خصوص موثر بوده­اند. به عبارت ديگر زيستگاه طبيعي و رويشگاه جانوران و گياهان به وسيله­ي پارامترهاي ادافيکي و اقليمي مشخص مي­گردد [39].

عرصه­هاي منابع طبيعي با توجه به گوناگوني اقليمي در آن­ها در ايران داراي توانمندي­هاي بسياري در عرصه رويشگاهي مي­باشند. شناخت اين توانمندي­ها در راستاي بهره­وري مناسب از آن­ها مي­تواند راه را براي گسترش گونه­هاي مناسب هر منطقه هموار کند [39].

با توجه به گونه­هاي گياهي در کشور ما، شناخت گونه­هاي مرتعي بومي از اهميت خاصي برخوردار است، چرا که در طي سال­هاي متمادي اين گونه­ها با شرايط اقليمي و ادافيکي هر منطقه سازگار شده و توانسته­اند در برابر عوامل محيطي نظير چراي دام مقاومت و به حيات خود ادامه دهند. گونه­هاي گياهي در مناطق خشک و نيمه خشک داراي تنوع خاص خود بوده و از اين رو هر گونه­اي که در اينگونه مناطق بتواند قسمتي از علوفه مورد نياز دام را در فصول مختلف تامين کند، حايز اهميت است [39].

آفات و بيماري‌هاي نوروزک

بذر نوروزک به شدت مورد علاقه پرندگان، جوندگان و نيز حشرات است. قبل از سفت شدن بذر ملخ از آن تغذيه مي­کند و پس از رسيدن و سخت شدن توسط موش­هاي صحرايي جمع آوري و مورد تغذيه قرار مي­گيرد. انگل گياهي سس در روي اين گياه ديده مي­شود و در هر منطقه­اي که حضور داشته، منطقه را به شدت آلوده کرده است. برگ­هاي اين گياه نيز توسط حشرات از جمله ملخ مورد حمله قرار مي­گيرد [40].

گياهان همراه

اين گونه به همراه تيپ­هاي گياهيArtemisia-Ferula, Cuosinia-Astragalus, Artemisia-Cuosinia Artemisia-Salsola, Artemisia-Peterpyrum, Artemisia-Sieberi ديده مي­شود. ساير گونه­هاي همراه با اين گونه عبارتند از [40]:

Ephedra sp- Astragalus squarrosus- Alhagi caomelarum- Tamarix sp- Pteropyrum oucheri- Scariola orientalis- Erysimum crassicaule- Stipa sp- Acantholimon sp- Verbascum alcoides- Peganum harmala- Poa bulbosa- Amygdalus lycioides- Stipa barbata- Cousinia sp- Salsola tomentosa- Noaea mucronata- Prosopis stephoina- Kochia prostrata- Convolvulus sp- Artemisia scoparia- Phragmites sp- Launaea aconthodes- Iris songarica- sophora pachycarpa- Cousinia sp- Salsola aucheri- Eremurus persicus- tulipa sp- Stachys trinervis- Eryngium bungei.

مطالعات سيتوژنتيکي گياه نوروزک

در رابطه با مطالعات سيتوژنتيکي اين گياه تنها گزارش مربوط به گزارش شمارش و تعيين نوع کروموزوم­ها توسط حسيني [21] است. شمارش کروموزومي بيش از 50 سلول مريستمي انتهاي ريشه در مرحله متافاز نشان داد که اين گونه ديپلوئيد با عدد کروموزومي X=11 بوده و داراي مجموعه کروموزمي 2n=2x=22 مي­باشد. همچنين آناليز کاريوتيپ نشان داده است که اين گونه داراي دو جفت کروموزوم متاسانتريک بزرگ و نه جفت کروموزوم ساب­متاسانتريک مي­باشد [21].

جهت مشاهده نمونه های دیگر از پایان نامه مهندسی کشاورزی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع لاتین

•  [57]Able, G. H. 1975. Growth and yield of safflower in three temperature regimes. Agron. J.  67: 639-642.
• [58] Abel, G. H. and M. F. Driscoll. 1976. Sequential rtait development and breeding for hight yields in safflower. Crop Sci. 16: 213-216.
• [59] Able, G. H. 1976. Effects of irrigation regimes, planting dates, nitrogen levels, and row spacing on safflower cultivars. Agron. J. 68: 448-451.
• [60] Arnon, D. I. 1949. Copper enzimes in isolated chloroplast poly phenol oxidase in Beta vulgaris. Plant Physiol. 24(1): 1-15.
• [61]Bail, S., G. Stuebiger, S. Krist, H. unterweger and G. Buchbauer. 2008. Characteristation of various graps seed oils by volatile compounds, triacylglycerol compositation, total phenols and antioxidant capacity. Food Chem. 108: 1122-1132.
•  [62] Bernath, J. 1996. Conventional breeding methods and their effectiveness in selection of medicinal and aromatic plants, l^st lnt. Symposium, Breeding Research on Medicinal and Aromatic Plants, Quedlinburg, Proceeding.: 154-161.
• [63] Bernath, J. 2002. Strategies and recent achievements in selection of medicinal and aromatic plant. Proc. Int. Cont. on MAP. Acta Horticulture. P: 576.
• [64] British pharmacopoeia. 1988. Vol. 2, London: HMSO, 137-138.
• [65] Chang, S. S., B. Ostric-Matijasevic, A. L. Hsieh and C. L. Hiang. 1977. Natural antioxidants from rosemary and sage. Food Sci. 42(4): 1102-1106.
• [66] Cholaky, L., E. M. Fernandez, W. E. Asnal, O. Giayetto and Y. J. O. Plevich. 1992. Safflower (Carthamus tinctorius L.) sowing dates in Rio Cuorto. 3^rd International Safflower Conference Beijing, China. PP. 395-402.
• [67] Conter, P. H. H. Thomas and E. Enst. 2005. Bringing medicinal plants and extracts. International Trade Center, UNCTAD/WTO. (http:/www.intracen.org)
• [68] Cuvelier, M. E., C. Berset and H. Richard. 1994. antioxidants constituents in sage (salvia officinalis). J. Agric. Food Chem. 42: 665-669.
• [69] Demirci, B., H. Baser, B. Yildiz and Z. Bahcecioglu. 2003. Composition of the essential oils of six endemic Salvia spp. From Turky. Flavour Frag. J. 18: 116-121.
• [70] Derakhshan, S., M. Sattari and M. Bigdeli. 2008. Int. J. Antimicrobial Agents. 32: 432-436.
• [71] Edenharder, R., G. Keller, K. L. Platt and K. K. Unger. 2001. Isolation and characterization of structurally novel antimutagenic flavonoids from spinach (Spinacia oleracea). Agric. Food Chem. 49: 2767-2773.
• [72] FAO. 1999. State of the worlds forests (SOFO), Rome. Italy.
• [73] Farhoosh, R., H. Purazrang, M. H. Haddad Khodaparast, M. Rahimizadeh and S. M. Seyedi. 2004. Extraction and separation of antioxidative compounds from Salvia leriifolia leaves. J. Agric. Sci. Technol. 6: 57-62.
• [74] Fiorani, M., R. D. Sanctis, R. D. Bellis and M. Dacha. 2002. Intracellular flavonoids as electron donors for extracellular ferricyanide reduction in human erythrocytes. Free Radical Biol. Med. 32(1): 64-72.
• [75] Gupta, A., S. K. vates and L. Brithi. 1998. How cheep can a medicinal plant species be? current Sci. 74: 555-556.
• …
• …