خوشه های صنعتی – ادبیات و مبانی نظری

خوشه های صنعتی

در این مقاله قصد داریم تمامی مصادیق خوشه های صنعتی را خدمت شما عزیزان در 77 صفحه ارائه دهیم . دقت داشته باشید که این نوشته تماما همراه با منابع لاتین و فارسی بوده است. امید است که شما عزیزان را در راستای ارتقای علمی کمک رسانده باشیم .

مروری بر ادبیات موضوع

1-2 مقدمه خوشه های صنعتی

2-2  خوشه های صنعتی

1-2-2 تعاریف و مفاهیم خوشه

2-2-2 خوشه های صنعتی و عناصر تشکیل دهنده آن

1-2-2-2 عوامل فضایی و مکانی

2-2-2-2 عوامل فرهنگی و اجتماعی

3-2-2-2 عوامل سازمانی و اقتصادی

4-2-2-2 عوامل سیاستگذاری و نهادی

3-2-2 ویژگی مشترک خوشه های صنعتی

3-2 رهیافت های نظری و تحلیلی توسعه منطقه ای خوشه گرا

4-2 ویژگی های خوشه های صنعتی اثرگذار بر فرایندیادگیری، نوآوری و توسعه منطقه ای

1-4-2روابط عمودی وافقی بین بنگاهی

2-4-2  همکاری و رقابت بین بنگاهی

3-4-2 محیط های نهادی

4-4-2 بازار نیروی کار محلی

5-2 خوشه های صنعتی در کشورهای کمتر توسعه یافته

1-5-2 محیط اجتماعی کشورهای کمتر توسعه یافته

6-2 چرخه حیات خوشه

7-2 خوشه ها و نوآوری

8-2 انواع خوشه های صنعتی

1-8-2- خوشه اولیه یا نوپا

2-8-2 خوشه های یکپارچه و برقرار

3-8-2 خوشه های بالغ

9-2 شاخص های توسعه خوشه های صنعتی:

1-9-2 مرور مدل ها و شاخص های مطرح شده

2-9-2 معرفی مولفه های مطرح شده در پژوهش

10-2 صنایع کوچک و متوسط

1-10-2 تعاریف صنایع کوچک و متوسط

2-10-2 تعاریف صنایع کوچک و متوسط در جهان

3-10-2 نقش صنایع کوچک و متوسط در توسعه صنعتی

4-10-2 برنامه های موفق توسعه صنایع کوچک و متوسط در جهان

5-10-2 عوامل تسریع روند حرکت از صنایع بزرگ به سمت صنایع کوچک

1-5-10-2 شدت یافتن رقابت جهانی

2-5-10-2 افزایش بی اطمینانی

6-10-2 وضعیت بنگاه های کوچک و متوسط در ایران

منابع خوشه های صنعتی

خوشه های صنعتی

در طول دهه گذشته ، خوشه های صنعتی به طور وسیعی مورد توجه قرار گرفته است. یکی از دلایل این امر قابلیت خوشه ها به عنوان راهی برای غلبه بر محدودیت های ناشی از مقیاس سازمان های کوچک و متوسط است، و دیگر اینکه خوشه ها زمینه مناسبی برای رشد و افزایش بهره وری ، نوآوری و رقابت ایجاد می نمایند(Karaev et. al,2007).

خوشه های صنعتی امروز به عنوان ابزار مهمی برای ارتقا و توسعه صنعتی ، نوآوری، رقابت و رشد شناخته می شوند. اگرچه معمولاً، خوشه ها به واسطه تلاش های بنگاه های بخش خصوصی و افراد فعال در صنعت شکل می گیرند، ولی آنها در مسیر رشد و فعالیت خود به شدت تحت تاثیر کنش گران گوناگون و پرشماری از قبیل نهادهای دولتی ، مالی و صنفی در سطح ملی و محلی قرار دارند( Andersson et al,2004).

با توجه به تجربه موفق ناحیه های صنعتی در کشورهای توسعه یافته^[1] ، قابلیت شرکت های کوچک خوشه ای شده که از نظر اقتصادی کارآمد بوده و فرآیند رشد و توسعه در نواحی صنعتی را به شدت تحت تاثیر قرار می دهند، توجه محققان را به خود جلب نموده است. اگرچه توجه به خوشه ها در تحقیقات مربوط به توسعه بنگاه های کوچک در کشورهای کمتر توسعه یافته ، رویدادی نسبتاً جدید است و زمان پیدایش آن پیش تر از 1998 میلادی نیست، لیکن توسعه یافتگی^[2] بخشی و تمرکز جغرافیایی بنگاه های کوچک و متوسط ، پدیده ای رایج در این کشورها مانند برزیل،آرژانتین، غنا، اندونزی، کنیا و مکزیک، پاکستان و .. به شمار می آید (رابلوتی، 1382).

در این بخش ابتدا به مفاهیم و تعاریف مختلف خوشه های صنعتی پرداخته می شود. سپس به ادبیات  مربوط به عناصر تشکیل دهنده خوشه های صنعتی ، انواع خوشه ها ، رقابت پذیری در خوشه ها پرداخته می شود . در ادامه نگاهی به وضعیت خوشه های صنعتی و صنایع کوچک و متوسط در ایران و جهان خواهد شد.

تعاریف و مفاهیم خوشه

پشتوانه نظري پديده ايجاد خوشه يا تجميع را اولين بار آلفرد مارشال^[3] در نظريه صرفه هاي اقتصادي ناشي از تجميع بيان کرد. در چارچوب اين نظريه شرکت هاي کوچک درعين حال که رقباي طبيعي همديگرند، اعضاي داخل يک شبکه مستقل هستند. آثار ناشي از تجميع آنقدر مي تواند محسوس باشد که مزاياي رقابت صرفاً درچارچوب اين تجمع مي تواند معنا پيدا کند. مفهوم خوشه هاي صنعتي به علت تازه بودن و عدم استحکام کافي در نظريه پردازي هنوز داراي ابهاماتي در تعريف و کاربرد است. هرچند ايده خوشه صنعتي توسط پورتر^[4] در 1990 شروع شد ولي پس از آن تعاريف متعددي از يک خوشه صنعتي ارائه گرديد.

در خصوص خوشه ها تعاریف متعددي ارائه شده است که هر یک از این تعاریف به برخی از ویژگی هاي آن اشاره دارد. نکتهي حائز اهمیت آن است که کمتر تعریفی را میتوانیافت که از جامعیت لازم برخوردار باشد. لذا در ذیل به برخی از آنهااشاره شده و سپس ویژگی هاي مشترك این تعاریف بیان خواهد شد.

بر اساس تعریف پورتر(2001) خوشه ها در واقع، همان تراکم جغرافیایی شرکت هاي به هم مرتبط، عرضه کنندگان تخصصی، ارائه کنندگان خدمات، بنگاه هاي صنایع مرتبط و نهادهاي همکار (از قبیل دانشگاه ها، مؤسسات استاندارد وانجمن هاي تجاري) در حوزه هاي خاصی است که علاوه بر رقابت، با یکدیگر همکاری نیز می کنند.

بر اساس تعریف استیمسون^[5] و دیگران (2006) خوشه های صنعتی تجمع صنایع همکار و رقیب  در یک منطقه ي شبکه شده به صورت ارتباطات عمودي وافقی شامل پیوندهاي  مشترك و قوي عرضه کننده- خریدار  و متکی بر موسسات اقتصادي متخصص هستند. چون خوشه هاي صنعتی حول شرکت هاي صادرات محور  ساخته شده اند، ثروت جدید به منطقه می آورند و به رشد اقتصادي منطقه کمک می کنند.

آلتنبرگ و اشتامر (1999) خوشه ها را مجموعه ي نسبتاً بزرگی از شرکت ها می دانند که در محدوده مکانی خاصی قرار داشته، پیشینه ي تخصصی مشخص دارند و در آن (خوشه)، تجارت بین شرکتی و تخصص شرکت ها چشمگیر است. این دو، عقیده دارند که در خصوص تعریف خوشه میان صاحب نظران اتفاق نظر و جود ندارد، اما می توان این گونه جمع بندي نمود که واژه ي خوشه در عام ترین مفهوم، به تمرکز مکانی فعالیت هاي اقتصادي در زمینه اي خاص اشاره میکند .

همفري و اشمیتز^[6](1995) نیز بر این نکته تأکید می کنند که تشکیل خوشه های صنعتی می تواند به برخورداري از صرفه هاي مقیاس  منجر شود.

[1]Developed countries

[2]Development

[3]Marshal

[4]porter

[5]Stimson

[6]Schmitz, H

خوشه های صنعتی و عناصر تشکیل دهنده آن

خوشه های صنعتی : رویکردي جدیدي که امروزه در مباحث توسعه صنعتی و منطقه اي مطرح گردیده، از نظرات پرو^[1] و هیرشمن جامع تر است. در این رویکرد مناطق بسته به مزیت هاي طبیعی ، انسانی ، سازمانی و یا تشکیلاتی موجود می بایست توجه جدي به توسعه تعداد محدودي از خوشه ها داشته و ابعاد مختلف سازماندهی این خوشه ها را تسهیل کنند . در این صورت است که می توانند در بازارهاي ملی و بین المللی موفق عمل کرده و بخش هاي با ارزش تري از زنجیره ارزشی کالا هاي مرتبط را در اختیار بگیرند و قادر به اصلاح و نوسازي ساختارهاي موجود در مقابل فراز و نشیب هاي جهانی باشند (ایران نژاد ،1381). یک خوشه متشکل از سه دسته عناصر اصلی است ، شکل ( 2-3) نحوه تعامل و استقرار این سه دسته از عناصر را نشان می دهد .

این عناصر اصلی در کنار یکدیگر می توانند با استفاده از عناصر زیر ضمن حرکت به سمت تخصص گرایی^[2] و پذیرش هویت تخصصی مشخص ، هزینه هاي خود را کاهش دهند و بتوانند از صرفه هاي بیرونی و درونی ناشی از مقیاس و نیز صرفه هاي ثابت و متحرك ناشی از تجمع بهره برداري نمایند. وابستگی هاي درونی بنگاه ها و نهاد هاي داخلی یک خوشه صنعتی کلید موفقیت و هویت یک خوشه هستند . این وابستگی بین بنگاهها از طریق واسطه ها و فضاي همکاري شکل می گیرد که نهادهاي عمومی ، دولتی و یا محلی آنها را آسان تر می نماید .

نهادهاي دولتی و برنامه ریزان زیرساخت ها نقش راهبردي را در تأمین زیرساخت هاي فیزیکی ، ارائه خدمات و تسهیلات متعدد چون تأمین سرمایه از طریق وام هاي ارزان ، ارائه خدمات مالی و اعتباري ، تأمین سیستم اطلاعاتی و هماهنگ کردن بخش هاي مختلف و نهادهاي سیاسی و اقتصادي منطقه اي با تشکل هاي صنعتی و صنفی ، بانک ها و سایر نهادها رادارند. بدین ترتیب ملاحظه می گردد که توسعه صنعتی خوشه محور با درگیر کردن نهادهاي منطقه اي، شکل گیري و افزایش سرمایه هاي مادي و معنوي را تسهیل می کند (مجیدی، 1381).

نهادها و بنگاه هاي پشتیبانی کننده خدماتی نیز با ایجاد امکان انجام خدمات تخصصی براي بنگاه هاي عضو خوشه ، شرایط دسترسی آنها به آموزش هاي عمومی و تخصصی در سطوح مختلف ، تربیت نیروي انسانی و اجراي برنامه هاي هماهنگ سازي مهارتی و استاندارد سازي، توسعه برنامه هاي تولیدي و برنامه ریزي هاي فنی–کیفیتی ، اجراي موفق برنامه ها ومدیریت کیفیت^[3]یکسان درسطوح متفاوت،تعهدات بنگاه در مقابل مشتری، تسهیلات بنگاه در مقابل خدمات حقوقی در تدوین ،اجرا و دادخواهی قراردادهای اقتصادی و نیز اجرای موفق برنامه های تحقیق و توسعه را فراهم می آورند.

بخشهاي ارتباطی و مرتبط کننده بنگاه ها نیز از طریق ایجادیک ذخیره مناسب از نیروي کار در سطوح مهارتی متفاوت، ذخیره اي از تخصص هاي فنی–خدماتی در بخش تعمیر و نگهداري ماشین آلات و نیز ذخیره اي از سرمایه هاي اجتماعی مربوط به اقدامات مشترك گروهی و فردي بنگاهها در داخل خوشه ، نقش خود را در خوشه ایفا می نمایند(رحمانی،1393) .

[1]Per roux

[2]Specialization

[3]Quality Management

ویژگی مشترک خوشه ها – خوشه های صنعتی

با توجه به تعاریف فوق و  همچنین سایر تعاریف موجود که مجال بیان آنها وجود ندارد . می توان از ویژگی هاي اشاره شده در تعاریف مختلف، ویژگی هاي مشترک زیر را برای خوشه ها بر شمرد(دل انگیزان، 1384) :

1. تمركز در یك منطقه جغرافيايي
2. وجود ارتباط درون بنگاهي و درون صنعتي بين بنگاههاي عضو
3. در طول هم قرار گرفتن بنگاهها در درون خوشه؛
4. وجود سازمانهاي غيرتجاري در كنار بنگاه هاي تجاري درون یک خوشه

5 . همکاري^[1] بين بنگاه ها و انجام اقدامات مشترك و جمعي

6. وجود رقابت^[2] بين اعضا
7. هم رشته بودن بنگاه ها در یك شاخه با دسته صنعتي خاص (تشکيل زنجيره ي

ارزش)

8 . وجود تهدیدها و فرصت هاي مشترك براي بنگاه هاي درون خوشه

9. پيداش خدمات تخصصي فني، مدیریتی و مالي در خوشه

10 . وابستگي به یك منطقه خاص جغرافياي –اقتصاد

11 . كارا یي جمعي و بهره برداري از صرفه هاي اقتصادي بيروني

[1]Cooperation

[2]Competition

خوشه های صنعتی در کشورهای کمتر توسعه یافته

توسعه یافتگی بخشی و تمرکز جغرافیایی بنگاه های کوچک و متوسط پدیده ای رایج در کشورهای در حال توسعه به شمار می آید. موارد متعددی از این نوع ادبیات به ثبت رسیده است. مانندآرژانتین، برزیل، غنا، اندونزی، کنیا، مکزیک، پرو. رایج ترین بخش های تخصص یافته در این کشورها بخش های نساجی، پارچه بافی، تولید کفش ، تولید چرم، نجاری، مبلمان، لوازم برقی و تولیدات فلزی می باشد.

در بسیاری از موارد این خوشه ها در شرکت های کوچک دارای تاریخچه سنتی طولانی در زمینه خویش فرمایی، استقلال شغلی و تولید صنعتی محصولات خاص یا صنایع دستی هستند.در بسیاری از خوشه های بررسی شده تعداد زیادی از بنگاه های تخصص یافته ، فعالیت های اقتصادی پیوند یافته به جلو یا به عقب و نهادهای حمایت کننده معین وجود دارند. اشمیتز(2006) در بخش تولید کفش ، به مطالعه خوشه ای در سینوس ولی^[1] برزیل می پردازد.

در این خوشه های صنعتی بیش از 500 شرکت کفش سازی ، 100دباغخانه، 200 تولید کننده اجزا، 700 کارگاه محلی و 45 تولید کننده ماشین آلات کفش سازی و چرم متمرکز هستند. در همین بخش خوشه ای از شرکت های کوچک و خرد که شامل شامل تعدادی دباغخانه و تولید کنندگان اجزا می شود و تقریبا 1000 شرکت را دربر می گرفت توسط ویلاران^[2](1993) در شهر تروجیلو^[3] در پرو به ثبت رسید.

در کشور هند در آسیا نورینگا(2005) یک بخش تولید کفش در آگرا^[4] را که حدود 5000 کارگاه کوچک و واحدهای خانگی را شامل می شد را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.

بر اساس شواهد تجربی در دسترس ، درکشورهای در حال توسعه خوشه های مکانی و بخشی شرکت های کوچک نه تنها غیرمعمول و کم اهمیت نیستند، بلکه این خوشه ها در بسیاری از کشورهای در حال توسعه وجود دارند.

کاملاً واضح است که وجود تعداد زیادی از شرکت های تخصص یافته و متمرکز که در بسیاری از موارد دارای پیشینه قوی تاریخی نیز می باشند الزاماً بدین معنی نیست که این خوشه ها از رشد پایدار و پویایی برخوردار هستند. با وجود این می توان تشکیل خوشه ها را به عنوان عامل تسهیل کننده برخی از رویدادهای توسعه ای متعاقب لحاظ کرد.

این رویدادهای توسعه ای که ممکن است بعد از ایجاد خوشه های صنعتی حادث شوند عبارتند از : تقسیم کار بین بنگاه های صنعتی کوچک و تخصص یافتگی آنها ، پیدایش تامین کنندگانی که مواد خام ، اجزا ، ماشین آلات و قطعات یدکی را فراهم می آورند، ظهور عاملان اقتصادی که تولیدات را به بازارهای دور بین المللی و درون کشوری عرضه می کنند، پا به عرضه گذاشتن ارائه کنندگان خدمات تخصص یافته تولیدی ، به وجود آمدن جمعیتی از کارگران ماهر و شکل گیری انجمن هایی که به اعضا خود خدمات ارائه می دهند( رابلوتی 1382).

[1]Sinos valley

[2]Villaran

[3]Trujillo

[4]Agara

خوشه های صنعتی

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مدیریت کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و ماخذ خوشه های صنعتی

1. اثنی عشری، ابولقاسم.(1386). رتبه بندی و سطح بندی فعالیت های صنعتی _مطالعه استان مازندران،پیک نور،سال پنجم، شماره چهارم
2. اصغرپور،محمد جواد.(1392). تصمیم گیری های چندمعیاره، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپدوازدهم
3. اشمیتز(هوبرت) و ندوی(خالد)، خوشه‌های صنعتی رویکردی نوین در توسعه صنعتی، ترجمه عباس زندباف و عباس مخبر، تهران: طرح نو، 1381.
4. اشتدلر، هارتموند، کیلگر، کریستوف، “مدیریت زنجیره تامین، برنامه ریزی پیشرفته” ترجمه نسرین عسگری، رضا زنجیرانی فراهانی،انتشارات ترمه، 1386
5. اصغرپور، محمد جواد، تصميم گير يهاي چند . معياره. انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1377
6. افخمي و رضوي ( 1383) ؛ شبکه ها و خوشه هاي صنعتي ، سازمان صنايع کوچک و شهرکهاي صنعتي ، تهران
7. اکس، زولتان جی (۱۳۸۳)، صنایع کوچک و رشد اقتصادی، مقاله اول از کتاب “نقش صنایع کوچک در اقتصاد مدرن”، مترجم: جهانگیر مجیدی، چاپ دوم، تهران: مؤسسه فرهنگی رسا
8. ايران نژاد ، ژيلا، رضوي، محمدرضا ،(1381)؛ خوشه هاي صنعتي ،نشر نو،تهران .
9. پایگاه اینترنتی سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران.ir
10. …
11. …

نمونه ای از منابع لاتین خوشه های صنعتی

1. Anbumozhi, V., (2008), Eco-Industrial Clusters: Enhancing Regional Economic Development through Environmental Linkages, International Seminar on Business and the Environment.
2. Albu, M., (1997), Technological Learning and Innovation in Industrial Clusters in the South, Science Policy Research, Unit University of Sussex
3. Alonso-Villar, O. (2005), The effects of transport costs revisited, Journal of Economic Geography,5(5),589-604.
4. Amin, A., and Thrift, N., (1994), Globalization, institutional thickness and regional development, Oxford University Press, Oxford.
5. Andesson, T.,serger, ss.,soervik, J. and Hansson,W.E.(2004). The Cluster policies whitebook. IKED Malmo
6. Antonelli,c., (2009) collective knowledge cpmunication and innovation : the evidence of technological district.Rrginial studies 34(6).pp.535-547
7. Asheim, B. (2000) Industrial districts; the contributions of Marshall and beyond .In G.L clark, M.Felman. and M.Gertle (EDS). The oxford handbook of economic geography( pp.413-431) oxford, UK:oxford
8. Aziz, K. A., & Norhashim, M. (2008). Cluster-Based Policy Making: Assessing Performance and Sustaining Competitiveness. Review of Policy Research, 25, 349-375. doi: 10.1111/j.1541-1338.2008.00336.x
9. A and trigillia .c (1984) “societa e politica nelle areesi piccolo impresa”- lleaso valdelsa , Milan: Franco Angli
10. Baptista, R., (2000), Do innovations diffuse faster within geographical clusters?, International Journal of Industrial Organization, 18(3), pp.515-535
11. …
12. …

خوشه های صنعتی