بررسی اثر خوداشتغالی زنان روستایی بردرآمدخانوار

خوداشتغالی زنان روستایی

پایان نامه­ ی کارشناسی ارشد در رشته اقتصاد کشاورزی

بررسی اثر خوداشتغالی زنان روستایی بردرآمدخانوار: مطالعه ی موردی تعاونی های زنان روستایی دراستان فارس

عنوان                                                                                                 صفحه

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………..2

2-1- خوداشتغالی زنان روستایی و کارآرفینی آنها ……………………………………………………………10

2-2- عوامل مؤثربرمشاركت اقتصادي واشتغال زنان روستایی ……………………………….. 13

2-3- نقش تعاونی های زنان در اشتغال و درآمد زنان روستایی ……………………………….17

تئوری و روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………..24

3-1- بررسی وضعیت فقر درآمدی اعضای تعاونی های زنان روستایی ……………………..24

3-1-1- معیارهای اندازه گیری فقر ………………………………………………………………………24

3-1-2- شاخصFGT …………………………………………………………………………………………..25

3-1-3- شاخص نسبت سرشماری ………………………………………………………………………..26

3-1-4- شاخص شکاف فقر ……………………………………………………………………………………27

3-2- بررسی عوامل مؤثربر خوداشتغالی زنان روستایی اعضای تعاونی های زنان روستایی ……………..28

3-2-1- مدل لاجیت دوگزینه ای …………………………………………………………………………..28

3-2-2- تخمین مدل لاجیت دوگزینه ای ………………………………………………………………29

3-2-3- محاسبه اثر نهایی مدل لاجیت …………………………………………………………………30

3-3- بررسی اثر خوداشتغالی زنان روستایی بر درآمد خانوار  ……………………………………..30

3-3-1- بررسی آزمون برونزایی هاسمن ………………………………………………………………  33

3-4- روش جمع آوری داده ها ……………………………………………………………………………………34

3-4-1- بررسی وضعیت فقر درآمدی اعضای تعاونی های زنان روستایی ……………..34

3-4-2- تعیین عوامل مؤثر بر خوداشتغالی اعضای تعاونی های زنان روستایی …….34

3-4-3- بررسی اثر خود اشتغالی اعضای تعاونی های زنان بر درآمد خانوار…………….35

3-5- روش نمونه گیری در خوداشتغالی زنان روستایی………………………………………………………………………………………………35

نتایج و بحث ……………………………………………………………………………………………………………………… 41

4-1- انگیزه ی خوداشتغالی زنان روستایی اعضای تعاونی های زنان روستایی …………………………………41

4-2- وضعیت سرپرستی اعضای تعاونی های زنان روستایی ………………………………………45

4-3- وضعیت فقر درآمدی اعضای تعاونی های زنان روستایی …………………………………..47

4-4- عوامل مؤثر بر خوداشتغالی اعضای تعاونی های زنان روستایی ………………………..50

4-4-1- اثر نهایی تخمین مدل لاجیت دوگزینه ای ………………………………………………52

4-5- اثر خوداشتغالی زنان روستایی عضو تعاونی ها بر درآمد خانوار…………………………54

4-5-1-آزمون برون زایی هاسمن ……………………………………………………………………… 62

4-6- اثر خوداشتغالی اعضای تعاونی های زنان روستایی بر فقر درآمدی خانوار ……….64

4-7- اثرعضویت در تعاونی های زنان روستایی و خوداشتغالی بر مصرف خانوار ……….65

4-8- اثرات غیر اقتصادی عضویت در تعاونی های زنان روستایی ………………………………66

فهرست منابع خوداشتغالی زنان روستایی ……………………………………………………………………………………………………………………..74

پیوست ها در خوداشتغالی زنان روستایی ……………………………………………………………………………………………………………………………..82

عوامل مؤثر بر مشاركت اقتصادي و خوداشتغالی زنان روستایی

بر اساس مباني نظري و مطالعات تجربي، حضور زنان در بازار كار بر حسب شرايط محيطي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي هر كشور، بستگي به عوامل گوناگوني دارد كه به طور خلاصه اهم اين عوامل را مي توان به شرح زير برشمرد.

توسعه اقتصادي در خوداشتغالی زنان روستایی

تحقيقات تجربي نشان مي دهد كه رابطه ميان نرخ مشاركت نيروي كار زنان با توسعه اقتصادي به شكل U است. در سطوح پايين درآمدي و توسعه اي كه كشاورزي فعاليت اصلي اقتصادي محسوب مي شود، مشاركت زنان در فعاليت هاي كشاورزي عموما̋ براي خانوار و بدون دريافت حقوق و دستمزد است و توليد بيشتر جنبه خود مصرفي دارد. اما در طول فرايند توسعه اقتصادي در بخش كشاورزي توليد براي خودمصرفي كاهش يافته و در عوض، توليد براي بازار رواج پيدا كرده و براي توسعه بازار نيز فناوري هاي جديد و روش هاي نوين ابداع شده كه نهايتا̋ به افزايش درآمدهاي كشاورزي می انجامد.

با افزايش درآمد، مشاركت زنان در بازار كار كاهش يافته و دسترسي زنان به فرصت هاي شغلي محدود می شود. زيرا افرادي كه از بخش كشاورزي خارج مي شوند براي يافتن شغل به رقابت مي پردازند و عموما̋ دراين رقابت مردان بر زنان پيشي مي گيرند و زنان از دستيابي به شغل محروم مي مانند (مأمن[1] و همکاران، 2000؛ تانسل[2]، 2002). اما اين موانع و مشكلات در زمينه عدم مشاركت زنان در بازار كار همزمان با افزايش سطح درآمد و توسعه كشور كمرنگ تر شده و در نتيجه نرخ مشاركت زنان در بازار كارافزايش می یابد.

بنابراين مي توان گفت كه در مراحل اوليه توسعه، نرخ مشاركت زنان در بازار كار كاهش يافته تا به حداقل رسيده و سپس با افزايش درجه ی توسعه يافتگي، سهم زنان در بازار كار افزايش می یابد. تحقيقات گلدين در ایالت متحده آمریکا، تانسل در تركيه و مأمن و همكارانش در تايلند، هند و فيليپين رابطه U شکل را براي مشاركت زنان در بازار كار تأييد كرده اند.

توزيع درآمد و هزينه خانوار در خوداشتغالی زنان روستایی

هر چه توزيع درآمد در كشوري بدتر باشد، زنان مجبورند براي تأمين هزينه خانوار اقدام به فعاليت اقتصادي كنند و از اين رو ميزان اشتغال شان افزايش مي يابد. هم چنین وضعيت مالي خانوار نيز بر اشتغال زنان مؤثر است (زارن [3]و همكاران، 2002) به این معنا که هر چه نیازهای مالی خانواده بیشتر باشد به همان میزان تمایل زنان به اشتغال بیشتر می شود و هر چه برخورداری از استقلال مالی برای زنان اهمیت بیشتری داشته باشد تمایل آنها به اشتغال بیشتر می شود (طالبی فر، 1382). مینسر[4] (1980) به بررسي روابط ميان ساعات كار و مشاركت زنان پرداخت. نتايج تحقيق او نشان مي دهد كه درآمد خانوار بر تقاضاي كار زنان اثر دارد و در نتيجه، اشتغال زنان به طور معكوس، وابسته به معيارهاي ثروت است.

تعداد فرزندان و نرخ باروري در خوداشتغالی زنان روستایی

افزايش تعداد فرزندان و نرخ باروري سبب افزايش مسئوليت هاي زنان مي شود و در نتيجه، رابطه منفي با سهم زنان از اشتغال دارد (شاه[5]، 1986) . علاوه بر اين، مینسر (1980) نتيجه گرفت كه تعداد فرزندان بر تصميمات زنان براي عرضه كار تأثيرگذاراست. سلطانا[6] و همکاران (1994) در بررسي خود دريافتند كه سن زنان، تحصيلات و افراد تحت تكفل اثر معني داري بر مشاركت زنان در بازار كار ندارد و نرخ دستمزد زنان و مردان اثر معني دار و مثبت بر اين مقوله دارد. کوبیسی[7] (2010) تأثیر مثبت تعداد فرزندان (مخصوصا˝ بچه های جوان) بر امکان خوداشتغالی زنان در کشورهای در حال توسعه را تأیید کرد.

 وضعيت تأهل در خوداشتغالی زنان روستایی

علاوه بر وضعيت مالي خانوار و استقلال درآمدی، سن ، تحصيلات و وضعيت تأهل زنان نیز در ميزان مشاركت اقتصادی شان تأثير مثبت دارد (دل بوکا[8] و همکاران، 2000). به طور كلي ازدواج زنان و قبول مسئوليت خانواده باعث مي شود كه نرخ مشاركت آنان در بازار كار كاهش يافته و در مقابل، افراد مجرد و يا مطلقه، به دليل داشتن فرصت كافي براي كار بيرون از خانه و نياز مالي به تأمين هزينه هاي زندگي خود، نرخ مشاركت بالاتري در بازار كار داشته باشند (الی[9] و همکاران، 1996). مطالعات خوداشتغالی در کشورهای توسعه یافته بیان می کنند که وضعیت خانواده (روابط زناشویی) و تعداد فرزندان، بیشترین تأثیر را بر فعالیت زنان برای خوداشتغالی نسبت به مردان دارد (آروم[10]، 1997؛ کار[11]، 1996؛ مکمانوس[12]، 2001؛ رنزلی[13] و همکاران، 2000؛ ژانگ و پن[14]، 2012).

شرايط محيطي خانواده وعوامل فرهنگي واجتماعي

جایگاه خانواده نقش مهمی در تمایل زنان برای روی آوردن به خوداشتغالی بازی می کند (بارلی[15]، 1989). طبق نظريه تخصيص زمان، مشاركت و يا عدم مشاركت زنان در بيرون از خانه، بستگي به تابع مطلوبيت مشترك خانوادگی دارد و از اين رو تصميمات خانواده بر سهم اشتغال بيرون از خانه زنان تأثير مي گذارد. علاوه بر اين، عوامل فرهنگي و اجتماعي و آداب و سنن هر كشوري در نرخ مشاركت زنان در بازار کار تأثیر دارد (بکر[16]، 1965؛ کاوالکانت[17] و همکاران،  2005؛ وندریک[18]، 2000).

علاوه بر موارد فوق، هر چه آگاهی زنان نسبت به وضعیت خود و هم جنسانشان بیشتر شود، نگرششان در قبال حضور در عرصه های اقتصادی مثبت تر و مشارکت آنها در امور اقتصادی بیشتر می شود و به تدریج موانع را از پیش روی خود برخواهند داشت (لهسایی زاده و همکاران، 1384). همچنین تبیین شیوه های آموزشی جهت گسترش مشارکت از طریق تغییر در رفتار اجتماعی، افزایش آگاهی های عمومی در زمینه منافع مشارکت و ایجاد ظرفیت های جدید از جمله افزایش سازمان های دولتی روستایی مانند تعاونی های زنان روستایی در مشارکت اقتصادی زنان روستایی مؤثر می باشد (فائو[19]، 2003).

با توجه به مطالعات مرور شده در این مطالعه میزان درآمد ماهیانه ی خانوار، سن و میزان تحصیلات زن و سرپرست خانوار، تعداد فرزندان و همچنین فرزندان بالای 18 سال خانواده، میزان زمین و باغ کشاورزی، کارمزد وام، تجربه کاری، وضعیت تأهل وسکونت در روستای تشکیل تعاونی زنان به عنوان عوامل مؤثر بر خوداشتغالی زنان روستایی در نظر گرفته شدند.

نقش تعاونی های زنان در خوداشتغالی زنان روستایی و درآمد آنها

به دنبال بحران های اقتصادی و اجتماعی ناشی از انقلاب صنعتی و بیکار شدن هزاران کارگر اولین تعاونی در سال 1844 در انگلستان تشکیل شد. بدنبال آن شکل گیری تعاونی ها گسترده شد. تا اینکه در سال 1895 میلادی تعاونی ها، زیر نظر سازمان ملل متحد، اتحادیه ی بین المللی تعاون (ICA)[20] را تأسیس کردند.

از نظر اتحادیه ی بین المللی تعاون، تعاونی، اجتماع مستقل و داوطلبانه ی افرادی است که به منظور تأمین نیازها و نیل به اهداف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مشترک خود از طریق تأسیس، اداره و نظارت دموکراتیک، موسسه ای با مالکیت مشاع مبتنی بر ارزش های خودیاری، دموکراسی، برابری و عدالت، انصاف، اتحاد،  ارزش های اخلاقی، صداقت، مسئولیت پذیری اجتماعی، دگرخواهی و آزادی توافق می کنند (وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی1384).

از گذشته های دور، تعاونی یکی از راهکارهای انجام آسان تر و پسندیده تر امور بوده و بهبود و توسعه ی مناسبات در جوامع انسانی را در پی داشته است (اسلامی نسب، 1378). امروز نیز تعاون اهرمی مناسب برای توسعه اقتصادی و اجتماعی و ابزاری برای گردآوری نیروها و منابع توسعه به شمار می آید (فمی و همکاران، 1385). طی قرون گذشته تعاونی ها به یک سازمان تجاری تبدیل شده اند که علاوه بر رفع مشکلات اقتصادی و نیازهای مالی اعضا به تأمین نیازهای روحی و روانی آنان نیز می پردازند.

برخلاف تصور عموم، اقتصاد بخش تعاونی فقط به کشورهای آسیایی، اقیانوسیه و کشورهای درحال توسعه محدود نمی شود، بسیاری از بنگاه های بزرگ اقتصادی در کشورهای توسعه یافته نیز به صورت تعاونی اداره می شوند. حتی بخش هایی از اقتصاد کشورهای سرمایه داری پیشرفته نیز به شیوه ی تعاونی اداره می شوند.

به عنوان مثال بزرگ ترین تولیدکننده ی لبنیات در اروپا، بزرگ ترین مؤسسه ی اعتباری در ژاپن، چهارمین بانک بزرگ فرانسه، خبرگزاری آسوشیتد پرس، بزرگ ترین شرکت صادرکننده گل در هلند و بزرگ ترین کارخانه ی برنج دنیا به روش تعاونی اداره می شوند. اهمیت اقتصادی برخی از شرکت های تعاونی، مانند شرکت تعاونی ژن نو ژاپن در بخش کشاورزی به حدی رسید که در سال 2004 توانست 54 میلیارد دلار، یعنی معادل درآمد نفت یک ساله ی ایران کسب کند (یزدانی، 1386).

خوداشتغالی زنان روستایی

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مهندسی کشاورزی کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع خوداشتغالی زنان روستایی

• آجيلي، ع. و م. دانايي. 1384. مروري بر تنگناهاي مشاركتي در تعاونيهاي زنان روستايي ايران. 269: 55-50.
• اسلامی نسب، م. 1378. از اندیشه تا عمل، همیار1، 8-4.
• امینی، ا. م. و م. ع. احمدی شاپورآبادی. 1388. خوداتکایی اقتصادی زنان روستایی و تبیین عوامل اقتصادی مؤثر بر آن: مطالعه ی موردی در دومنطقه ی جلگه ای و کویری مرکز استان اصفهان. پژوهش زنان، 4: 29-7.
• پاسبان، ف. 1385. عوامل اقتصادی واجتماعی مؤثر براشتغال زنان روستایی ایران (1347-1383). اقتصاد کشاورزی و توسعه، 53: 176-153.
• پور طرق، م. 1380. عوامل مؤثر بر مشاركت زنان روستايي در فعاليتهاي امور دام و صنايع روستايي استان هرمزگان. پايان نامه كارشناسي ارشد رشته ترويج و آموزش كشاورزی، دانشكده كشاورزي ، دانشگاه شيراز.
• ترکمانی، ج. و م. میرزایی. 1378. تحلیل اقتصادی عوامل مؤثر بر مشارکت زنان روستایی در فعالیت های تولیدی همراه با دستمزد. توسعه و روستا، 3: 95-81.
• رابطی، ر. 1380.  تعاونی ها، رویکردی برای گسترش فعالیت زنان در جامعه. تعاون، 199: 20-32.
• روستا، ک.، ا. تاجریزی و ا. زمانی پور. 1389. عوامل مؤثر بر مشارکت زنان روستایی در تعاونی های تولیدی. تعاون، 2: 109-91.
• سایه میری، ع.، م. تقوی و ک. سایه میری. 1387. اندازه گیری و مقایسه ی بهره وری بین واحد تولیدی تعاونی و خصوصی (مورد مطالعه: استان ایلام). پژوهشنامه ی اقتصادی، 252-241.
• سلطانی، م. 1381. تعاون در جهان. تعاون، 135: 29-26.
• سلطانی، م. 1378. منشأ پرچم رنگین کمان ایکا و روز بین المللی تعاون. تعاون،130: 32-27.
• شجاعی، ز. 1380. زنان و عرصه ی مشارکت در تعاونی ها. تعاون، 119: 13-12.
• شعبانعلی فمی، ح.، ش. چوبچیان، م. رحیم زاده و ف. رسولی. 1385.  شناخت و تحلیل سازه های موفقیت شرکت های تعاونی زنان در ایران. مطالعات زنان، 2: 109-89.
• شوشتریان، آ. 1382. بررسی آزادسازی بازار گندم ایران بر روی رفاه اجتماعی و فقر. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
• …
• …