خاک – ادبیات و مبانی نظری

زمين ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

صخره ها چگونه از بين رفته يا تجزيه مي شوند؟…………………………………………………………………………. 3

صخره هاي جديد چگونه شكل گرفته و به وجود مي آيند ؟………………………………………………………… 4

خاک :…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

خاک چگونه شكل مي گيرد؟………………………………………………………………………………………………………. 6

انواع مختلف خاک ……………………………………………………………………………………………………………………….. 7

خاكهاي ماسه اي و رس………………………………………………………………………………………………………………. 8

خاک گلدان…………………………………………………………………………………………………………………………………. 9

كرمهاي خاكي…………………………………………………………………………………………………………………………… 10

غذاهاي گياهي………………………………………………………………………………………………………………………….. 11

مراقبت از خاک …………………………………………………………………………………………………………………………. 12

سنگها……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 13

هوازدگي سنگها………………………………………………………………………………………………………………………… 14

خاك…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 16

انواع خاك :……………………………………………………………………………………………………………………………….. 16

اثرات آبياريهاي نامناسب در خاك…………………………………………………………………………………………….. 17

تشكيل كويرها…………………………………………………………………………………………………………………………… 17

فرسايش خاک …………………………………………………………………………………………………………………………… 18

آبها……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 18

آبهاي روان………………………………………………………………………………………………………………………………… 19

سيلاب………………………………………………………………………………………………………………………………………. 21

آبهاي سطح خشكيها…………………………………………………………………………………………………………………. 22

درياچه ها………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

اثر آدمي بر چرخه آب……………………………………………………………………………………………………………….. 23

مساله كم آبي :………………………………………………………………………………………………………………………….. 24

اقيانوسها و درياها………………………………………………………………………………………………………………………. 24

آتشفشانها………………………………………………………………………………………………………………………………….. 26

يخچال و زمين لرزه…………………………………………………………………………………………………………………… 27

سنگها چگونه خرد مي شوند……………………………………………………………………………………………………… 28

خاک …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 29

خاک چگونه تشكيل مي شود……………………………………………………………………………………………………. 30

انواع متفاوت خاك…………………………………………………………………………………………………………………….. 31

خاكهاي ماسه اي و خاكهاي رسي…………………………………………………………………………………………….. 32

خاك مزروعي……………………………………………………………………………………………………………………………. 33

مراقبت از خاک …………………………………………………………………………………………………………………………. 34

خاک :

تقريباً در همه جاي زمين ، خاک وجود دارد . بعضي جاها ، خاک خيلي زيادي وجود دارد . در مناطق صخره اي ، خاك به مقدار كم مشاهده مي شود . بعضي خاكها نامرغوب بوده و گياهان كمي در آن رشد مي كنند . خاكهاي ديگر ، مرغوب بوده و گياهان زيادي در آن رشد مي كنند . خاكي را كه گياهان زيادي در آن رشد مي كنند ، حاصلخيز مي گوييم . خاک براي ما خيلي با ارزش است . همة گياهاني كه ما مصرف مي كنيم ، در خاك رشد مي كنند . همچنين پنبه و كتان كه لباسهاي ما را تامين مي‌كنند، درختاني كه كاغذ و الوار ما را تامين مي سازند ، همگي در خاك رشد مي‌كنند. گوشت و لبنيات ، از حيواناتي به دست مي آيند كه خوراك خود را از زمين مي گيرند . چرم و پشم نيز ، ريشه در خاک دارند . بدون خاک ، چيزي براي خوردن يا كتابي براي خواندن و لباسي براي پوشيدن نداريم . همچنين ، هيچكدام از اشيايي را كه از الوار يا چوب ساخته مي شوند ، نداشتيم .

خاک چگونه شكل مي گيرد؟

خاک ، از صخره ساخته شده است . عمل سرمازدگي و ريشة گياهان باعث شكاف در صخره ها مي شوند . نهرها و رودخانه ها نيز ، باعث ساييده شدن تكه هايي از صخره مي شوند  . دريا ، صخره ها را خرد و تجزيه مي كند . ذرات ريزي كه توسط باد ،‌به حركت درآمده اند ، باعث تراشيده شدن صخره هاي نرم و جدا كردن آنها مي شود . اين قسمتهاي كوچك صخره ، ممكن است همان جايي كه هستند بمانند ، يا توسط باد، جريان رودخانه ها و امواج به مناطق ديگر حمل شوند . در بعضي كشورها ، يخچالهاي طبيعي ، قسمتهايي از صخره ها را جدا و جابجا كرده ، به جلو مي رانند . اگرچه در قطعات بسيار كوچك صخره ، خاك وجود ندارد ؛ اما گياهان كوچك يا ريز مي توانند در اين قسمتها رشد كنند . خزه ها و گلسنگها ، اغلب در قسمتهايي از صخره‌ها ديده مي شوند . وقتي اين گياهان كوچك مي ميرند ، باكتري و كپك ، روي آنها روييده مي شود . گياهان مرده ، پوسيده شده و به تكه هاي كوچكي تجزيه مي‌گردند . گياهان ديگر و جانوران ، از اين قسمتهاي مرده به عنوان غذا استفاده مي‌كنند . قطعات سياه زيادي از گياهان مرده و جانوران ، روي صخره ها مشاهده مي‌شوند . اين مادة سياه ؛ گياخاك نام دارد . خاك وقتي شكل مي گيرد كه مقدار زيادي از مخلوط گياخاک با ذرات ريز صخره وجود داشته باشد .

انواع مختلف خاک

انواع بسيار مختلفي از خاكها وجود دارند . بعضي خاكها ، در جايي كه زمين معمولاً خيس يا مرطوب است ، شكل مي گيرند . اين خاكها خيلي خاصلخيز نيستند ؛ زيرا زمين خيلي خيس بوده و هواي كافي براي تنفس ريشه گياهان و رشد مناسب آنها وجود ندارد . همچنين خاكهاي شكل گرفته در زير درختان صنوبر يا كاج و علف جاروب نيز ، خيلي حاصلخيز نمي باشند . در بيابانها ، گياهان به دليل شكل خاك‌ ، رشد كافي ندارند ، اين گياهان بعد از بارندگي كم و باد و بارانهاي ناگهاني ظاهر مي‌شوند . آنها به محض شروع فصل گرما مي ميرند .

بيشتر زمينهاي حاصلخير ، در چمنزارها و جنگلهايي با درختان برگ پهن از قبيل بلوط و آلش پيدا مي شوند . اگر اين خاكها از علف و درختان ، پاك شده و با دقت نگهداري شوند ، قادر هستند كه به شكلي مطلوب ، محصول را در خودشان رشد دهند ؛ اما اغلب مردم ، در مورد نگهداري از خاك بي دقت هستند . آنها علفها و درختاني كه خاك را روي تپه ها نگه مي دارد ، از بين مي برند . در اثر همين كار ، خاك به راحتي شسته شده يا به وسيلة باد به مناطق ديگر رانده مي شود . مردم ، حيوانات خيلي زيادي را براي چريدن به اين مناطق برده و آنها بيشتر گياهان را مي خورند . حصارها ، مانع از حركت خاك در هواي خشك شده و رانده شده خاك را تقليل مي دهند  . بيشتر بيابانهاي دنيا ، قبلاً حاصلخيز بوده اند . آنها به دليل بي دقتي مردم‌، تبديل به بيابان شده اند .

خاكهاي ماسه اي و رس

بعضي از خاكها از دانه هاي سنگ كه به اندازة كافي براي ديدن بزرگ هستند ، تشكيل شده است . شما مي توانيد اين دانه هاي كوچك را وقتي كه خاك را بين انگشتانتان مالش مي دهيد ، حس كنيد ؛ اين خاك شني يا ماسه اي است . هنگام باران ، آب به سرعت در ميان خاك ماسه اي نفوذ مي كند . گاهي اوقات و در هواي خشك ، گياهان روي خاك ماسه اي كه آب كافي ندارد ، رشد كرده ؛ اما به زودي از بين مي روند .

بعضي خاكها از قسمتهاي خيلي ريز سنگ كه شما مي نمي توانيد آنها را ببينيد ، تشكيل مي شوند . اگر اين خاك را بين انگشتانتان مالش دهيد ، احساس چسبندگي مي كنيد . شما مي توانيد با فشار دادن بين انگشتانتان آن را گلوله كنيد . خاكي كه از اين قسمتهاي خيلي ريز سنگ ساخته مي شود ، خاك رس نام دارد . ريز كردن خاك رس خيلي مشكل است . حتي وقتي خيس است ، سخت تر به نظر مي رسد . آب به راحتي نمي تواند از ميان خاك رس عبور كند ؛ بنابراين حتي اندازه يك بيل خاك رس هم خيلي سنگين است . وقتي هوا خشك است ، تركهاي بزرگي در خاك رس ايجاد مي شود . ريشة گياهان نزديك اين تركها يا شكافها ، اغلب خشك شده و مي ميرند .

خاك گلدان

بهترين نوع خاک ، خاک گلدان ناميده مي شود . مقداري خاك رس و شن ، در اين خاك وجود داشته و همچنين ، محتوي مقدار زيادي گياخاك مي باشد . خاك گلدان به راحتي تجزيه مي شود . اين خاك در هواي گرم ، خيلي سريع خشك نمي شود و مقدار زيادي غذا براي گياهان دارد . گياهان ، در خاك گلدان خوب رشد مي كنند . اين خاك ، همچنين خانه اي براي انواع گياهان و جانوران محسوب مي گردد . خانة بعضي حيوانات كاملاً بزرگ ، از قبيل خرگوش ، موش كور و موش در خاك است ؛ در حال كه بسياري از گياهان و جانوران كه در خاک زندگي مي كنند ، خيلي ريز هستند . باكتريها از معمولي ترين گياهان ريز موجود در خاك هستند . آنها آنقدر كوچك مي باشند ، كه فقط با ميكروسكوپهاي خيلي قوي ديده مي شوند . ممكن است ميليونها باكتري ، در يك مشت خاک وجود داشته باشد . وقتي گياهان و جانوران مي ميرند ، باكتري در پوسيده شدن و تبديل آنها به گياخاك كمك مي كند . پوسيدگي بعدي ، گياخاك را كه از گياهان و جانوران مرده ساخته سده بود ، به نمك معدني تجزيه مي كند . اين نمكهاي معدني جذب زمين شده و غذاي گياهان جديد را توليد مي كنند .

كرمهاي خاكي

كرم خاكي يكي از مهمترين جانوران درون خاک است . خاک حاصلخيز ، ممكن است كرم خاكي بسياري داشته باشد ؛ اما اغلب آنها را نمي توانيد ببينيد ؛ زيرا علاقه اي به نور و روشنايي نداشته و در طوب روز در سوراخهايشان باقي مي مانند . آنها در تاريكي شب به سطح زمين مي آيند . كرمها از ذرات فاسد شدة گياهان و جانوران درون خاك ، به عنوان غذا استفاده مي كنند . خاک ، از ميان بدن كرم عبور كرده و به صورت مواد زايد استوانه اي شكل ، دفع مي گردد . كرمها ، همچنين برگهاي خشك شده را به داخل زمين مي كشند . در آنجا ، برگها پوسيده شده و به شكل گياخاك در مي آيد . كرنها براي خاك مفيد هستند : زيرا آنها خاك را مخلوط كرده و به شكل مفيدي در مي آورند . كرمها با ايجاد سوراخهايي در زمين به هوا اجازة ورود داده و موجب مي شوند ، تا گياهان بتوانند تنفس كرده و خوب رشد كنند . سوراخها ، همچنين اجازة داخل شدن آب را به داخل زمين مي دهند . گياهان در خاكي كه تعداد زيادي كرم خاكي دارد ، خوب رشد مي كنند .

غذاهاي گياهي

گياهان ، هنگامي كه رشد مي كنند ، آب از زمين مي گيرند . آنها همچنن نمكهاي معدني از خاك به دست مي آورند . وقتي كه گياهان مي ميرند ، نمكهاي معدني به خاك بر مي گردد ؛ بنابراين ، نمكهاي معدني چند بار استفاده مي شوند . اگر گياهان كم شده يا به وسيلة مردم به مصرف غذايي برسند ، نمكهاي معدني به خاك باز نمي‌گردد . يك كشاورز ، هنگامي كه گياهان را برداشت مي كند ؛ نمكهاي معدني را تقليل مي دهد . كشاورزان و باغبانان متخصص و فعال ، نمكهاي معدني را به خاك بر مي گردانند ؛ آنها به خاك كود مي دهند . كود از محلهايي كه حيوانات در آنجا نگهداري مي شوند ، به دست مي آيد . كود ، مقدار زيادي نمك معدني دارد و به شكل گياخاك پوسيده مي شود . اما كود كافي براي همة كشتزارها وجود ندارد ؛ بنابراين بسياري از كشاورزان و باغبانان از تركيبات شيميايي خاصي ، به نام «كود شيميايي» استفاده مي كنند . كودهاي شيميايي تميز بوده و بود ندارند . آنها مقدار زيادي نمك معدني دارند . كشاورزان ، از ماشينهاي مخصوصي براي پاشيدن كود در زمينهايشان استفاده مي كنند .

جهت مشاهده نمونه های دیگر از فصل دوم پایان نامه کشاورزی کلیک کنید.

مراقبت از خاک

كشاورزان قبل از كاشتن محصول ، زمين را شخم مي زنند . شخم زدن‌، خاک را به طرف بالا برگردانيده و اجازة ورود هوا به داخل آن را مي دهد ، تا اينكه كرمهاي خاكي ، باكتريها و ريشة گياهان بتوانند تنفس كنند . هوا ، باعث رشد بهتر ريشة گياهان مي شود . علفهاي هرزه ، هنگام شخم زدن دفن شده يا زير خاك مي روند ، سپس پوسيده شده و به شكل گياخاك در مي آيند. در زمستان آب موجود در خاك تبديل به يخ شده و سرانجام ، باعث تبديل توده هاي خاك به ذرات ريز مي گردد ،‌دانه هايي را كه كشاورز مي كارد ، در ذرات كوچك خاك بهتر رشد مي كند . باغبانان با خرد كردن خاک ، به هوا كمك مي كنند كه بهتر وارد آن شود . خاك خيلي با ارزش است ؛ زيرا تمام انسانها و حيوانات و گياهان ، وابستة به آن مي باشند ؛ اما هر ساله خاكهاي خوب زيادي با ايجاد ساختمانها و جاده ها پوشيده شده و از بين مي رود . ما مجبوريم كه مراقبت بيشتري از زمينهاي باقيمانده داشته باشيم . زمينهاي حاصلخيز ، هزاران سال طول كشيده كه شكل گرفته اند .

انواع خاک :

1-خاک كوهستان – اين خاكها كم عمق و پرسنگ و كم حاصلند .

2-خاک جنگلي – در جنگلها به علت بارندگي زياد ، ميزان كلسيم و منيزيم خاك كم است . خاك اسيدي است و زياد حاصلخيز نيست . فقط براي كاج و صنوبر مفيد

است.

3-خاک علفزار – قطر خاك زياد و حاصلخيز است . در خاك علفزار گياخاك فراوان است .

4-خاک بيابان – غني ترين نوع خاك است . به شرطي كه خوب آبياري شود . گرچه نيتروژن و گياخاك كم دارد ولي املاح فراوان دارد .

اثرات آبياريهاي نامناسب در خاک

چنانچه در مناطق كم آب ، آبياري به طرز صحيح صورت نگيرد ، املاح آب روي زمين رسوب نموده و در نتيجه شوره زار به وجود مي آيد . بهترين اراضي ضوره زار در ايران را ، در اطراف درياچه حوض سلطان قم مشاهده مي كنيم . با روش زه كشي و جلوگيري از ايستادن آب مي توان نمكهاي شوره زار را كاهش داد .

تشكيل كويرها

در بعضي نواحي حوضه هاي بسته اي وجود دارند كه محل تجمع آبهاي زيرزميني مي‌باشند . از تبخير اين آبها ، طبق قانون لوله هاي موئين آب نمك به سطح زمين آورده مي شود و پس اتز تبخير كوير بوجود مي آيد . مهمترين عامل تشكيل كوير تبخير آبها است . دشت كوير ايران مثالي كامل بر اين مقوله مي باشد .

فرسايش خاک

فرسايش خاک باعث مي شود تا حاصلخيزي خاك از ميان برود . در مناطق مرطوب ، باران و در مناطق خشك ، باد ذرات خاك را جابجا مي كند . اما انسان مهمترين عامل فرسايش خاك است . زيرا با از بين بردن پوشش گياهي و آبياري غيرمنطقي كوير ايجاد مي كند . براي جلوگيري از فرسايش خاک بايد به كشت گياهان در طبيعت مبادرت ورزيد . پوشش گياهي باعث مي شود تا اولاً از ضربات باران جلوگيري شود و خاك شسته نشود . ثانياً گياخاك مانند اسفنجي آب را در خود نگه مي دارد . ثالثاً ريشه گياهان ذرات خاك را محكم نگه مي دارند .