حاکمیت خرد جمعی در قرآن

حاکمیت خرد جمعی در قرآن

 شاخصه­ های حاکمیت خرد جمعی در قرآن و حدیث…

پیشگفتار  شاخصه­های حاکمیت خرد جمعی در قرآن و حدیث ……………………………………………….

2 – 1- مسئولیت آفرینی……………………………………………………………………………………………

2 – 2- تکریم دیگران…………………………………………………………………………………………………

2 – 3- رشد شخصیت………………………………………………………………………………………………..

2 – 4- ایجاد الفت و تألیف قلوب………………………………………………………………………………..

2 – 5- رشد فکری………………………………………………………………………………………………………………………

2 – 6- خلاقیت و نوآوری…………………………………………………………………………………………..

2 – 7- نداشتن پیش داوری……………………………………………………………………………………….

2 -8- اخلاقی زیستن…………………………………………………………………………………………………

2 – 9- وحدت و امنیت……………………………………………………………………………………………………………………….

2 – 10- شایسته­سالاری……………………………………………………………………………………………………………………………..

2 -11- عدم تعصب و جزمیت………………………………………………………………………………………………………………………

  موانع برقراری حاکمیت خرد جمعی در جامعه قرآنی.……………………………………….

پشگفتار موانع برقراری حاکمیت خرد جمعی در جامعه قرآنی ………………………………………………………………………………….

3 -1- خودپرستی………………………………………………………………………………………………………

3 -2- تقلید کورکورانه……………………………………………………………………………………………….

3 – 3- تقدیرگرایی…………………………………………………………………………………………………….

3 – 4- استبداد زدگی………………………………………………………………………………………………..

3 – 5- عدم اعتماد عمومی…………………………………………………………………………………………

3 -6 – اسارت پذیری…………………………………………………………………………………………………

3 – 7 – تحجر……………………………………………………………………………………………………………..

3 – 8 – هم ستیزی و عدم هم­اندیشی………………………………………………………………………..

3 -9- ظاهر نگری و سطحی­نگری………………………………………………………………………………………………………

3 – 10- خمودی و سستی…………………………………………………………………………………………

  راهکارهای حاکمیت خرد جمعی در قرآن و حدیث…………………………………………..

پیشگفتار راهکارهای حاکمیت خرد جمعی در قرآن و حدیث. ……………………………………………………………………………..

4-1- سوق دادن افکار عمومی به سمت تفکر محوری و تدبر………………………………………

4-2-گفتار لین و ملایم………………………………………………………………………………………………

4-3 – خوش بینی……………………………………………………………………………………………………..

4-4- اعتماد به نفس………………………………………………………………………………………………….

4-5- مبارزه با فقر و گسترش رفاه جمعی………………………………………………………………….

4-6- انتقاد پذیری……………………………………………………………………………………………………..

4-7-گسترش دانایی و آگاهی…………………………………………………………………………………….

4-8 – مدارا………………………………………………………………………………………………………………..

4 – 9 – امید آفرینی…………………………………………………………………………………………………..

4 -10 – محبت و مودت…………………………………………………………………………………………….

4- 11- اعتدال­گرايي.

منابع حاکمیت خرد جمعی

مسئولیت پذیری – مهم­ترین شاخصه ­های حاکمیت خرد جمعی

مسئولیت­ پذیری از مهم­ترین شاخصه ­های حاکمیت خرد جمعی در معارف وحیانی است. خرد جمعی مردم را بر می­انگیزد تا در کوشش­های گروه خود مسؤولیت بپذیرند. این فراگرد اجتماعی است که به یاری آن مردم به مرحله خود درگیر در جامعه می­رسند و خواهان کامیابی جامعه خود می­باشند. در حالی که افراد برای کوشش­های گروهی به پذیرش مسئولیت رو می‌آورند و در می‌یابند که آن چه را خود می‌خواهند انجام می‌دهند یعنی آنکه کاری را به پایان می­رسانند که خود را برای آن مسئول می­شمارند. از دیدگاه اسلام، انسان موجودی مسئول در برابر جامعه است و این مسئولیت پذیری نشأت گرفته از توانایی عقلی وی در تصمیم­گیری صحیح و انتخاب اعمال و رفتارهای درست است. این انتخاب­گری را می­توان اختیار نامید که عبارت است از اعمال نظارت و سلطه­ی شخصیت بر دو قطب مثبت و منفی کار یا ترک شایسته با هدف­گیری خیر (جعفری، 1369، ص363).

شکل­گیری اجتماع مسئول و صالح نیازمند شرایط و زمینه­های اساسی است که در این میان، خرد جمعی مهم­ترین ساز و کار تحقق چنین اجتماعی است.

در قرآن مجید آیات فراوانی وجود دارد که اهمیّت مسئولیّت پذیری و وظیفه شناسی را برای انسان بیان کرده است؛ آن جا که مسئولیت فرماندهی بنی اسرائیل به طالوت جوان داده می­شود: «وَ قالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طالُوتَ مَلِكاً» (بقره/247) و پيامبرشان به آنان گفت: «در حقيقت، خداوند، طالوت را بر شما به پادشاهى گماشته است.

خداوند سبحان در آیه دیگر می­فرمایند: ﴿فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ﴾ (اعراف/6)؛ «پس، قطعاً از كسانى كه پيامبران‏ به سوى آنان فرستاده شده‏اند خواهيم پرسيد، و قطعاً از خود فرستادگان نيز خواهيم پرسيد». مردم موظفند در ولايت و فرمان خدا باشند و از ولايت طاغوت­ها كنار باشند بنابراين هم پيامبران مسئولند كه اين تكليف را برسانند و هم مردم مسئولند كه به آن عمل كنند» ولى پيامبران از عهده اين مسئوليت برآمده‏اند عقوبت و محكوميت تنها از آن ساير انسان­ها خواهد بود كه از پيغمبران اطاعت نكرده‏اند (قرشی، 1377، ج3، ص364).

خرد جمعی، نشان می­دهد که رهبر و حاکم (مسئولین) به مردم توجه دارند و حتی برای رأی و نظر آنان ارزش قائلند. لذا افراد در جامعه احساس مسئولیت می­کنند و حس مشارکت­جویی در امور، در آنان تقویت می­شود و این خود بر استحکام حکومت در برابر حوادث داخلی و خارجی می افزاید.

نظام حقوقی اسلام نظامی تکلیف گراست؛ به عنوان مثال در متون دینی وقتی صحبت از حقّ انسـان­ها می­شود بحث از حقوقی است که انسان­های دیگر بر ما دارند و به عبارت دیگر مسئولیّتی که ما در قبال دیگران داریم. البته چون این حقوق طرفینی است ما نیز این حقوق را بر عهده دیگران داریم امّا به دلیل همان بعد سازندگی و تربیت و هدایت که دین اسلام برای خود، قائل است در بیان به جنبه تکلیف و وظیفه و مسئولیّت، توجّه بیشتری می­کند؛ لذا امام سجّاد علیه السّلام می فرمایند: «اعلم أن لله عز و جل عليك حقوقا محيطة بك في كل حركة تحركتها أو سكنة سكنتها أو حال‏ حلتها أو منزلة نزلتها أو جارحة قلبتها أو آلة تصرفت فيها فأكبر حقوق الله تعالى عليك ما أوجب عليك لنفسه من حقه الذي هو أصل الحقوق» (مجلسی، 1403ق، ج71، ص2)؛ «بدان که خدای عزّوجلّ را بر تو حقوقی است که در هر جنبشی که از تو سر می­زند و هر آرامشی که داشته باشی و یا در هر حالی که باشی یا در هر منزلی که فرود آیی یا در هر عضوی که بگردانی یا در هر ابزاری که در آن تصرّف کنی، آن حقوق اطراف تو را فرا گرفته است. بزرگترین حقّ خدای تبارک و تعالی همان است که برای خویش بر تو واجب کرده؛ همان حقّی که ریشه همه حقوق است)….

ایجاد الفت و تألیف قلوب – مهمترین شاخصه ­های حاکمیت خرد جمعی

از مهمترین شاخصه ­های حاکمیت خرد جمعی ایجاد الفت و تألیف قلوب است. تأليف قلوب، كاري ربّاني و مقدّس و نيز متّحد شدن هنر كساني است كه مشمول توفيق و عنايت الهي‏اند. تالیف قلوب به معنای اجتماع یا پیوستن به جمع و ضمیمه کردن دو جزء کنار هم، (فراهیدی، 1419ق، ج8، ص336) همراه با التیام بخشی، انس، دوستی، هم بستگی و مهرورزی با دیگران است؛ چنان که به جمع کردن امور بیگانه از هم و یا ایجاد احساس همبستگی و پیوند میان دو قشر و گروه متفاوت اطلاق می­شود.

تأليف قلوب هم به معناى ايجاد محبت در دل­ها و هم نزديك كردن دل­هاست. در كتاب مجمع البحرين نيز المؤلّفة قلوبهم به كسانى اطلاق شده است كه دل­هايشان با محبت و احسان جذب می­شود (طريحى، 1362، ج 5، ص26).

خرد جمعی، سبب الفت میان برادران دینی و پیوند آنان با یکدیگر است. به تعبیر دیگر رایزنی مایه­ی رویه وحدت و اتفاق قلوب مومنان است زیرا پذیرنده­ی آن اصل، اذعان می­کند که مقصودش از آن، جبران کاستی­های خود است در نتیجه غرور را کنار می­نهد و تابع رای و نظر جمع می­شود. خداوند متعال در قرآن کریم می­فرمایند: ﴿إِذْ كُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ﴾ (آل عمران/103)؛ «آن گاه كه دشمنان يكديگر بوديد، پس ميان دلهاى شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شديد». خداوند در اينجا مسأله تأليف قلوب مؤمنان را به خود نسبت داده مىی­فرماید: «خدا در ميان دلهاى شما الفت ايجاد كرد» با اين تعبير، اشاره به يك معجزه اجتماعى اسلام نموده است (مکارم شیرازی، 1374، ج‏3، ص30).

عدم پیش­داوری – اساسی ­ترین شاخصه­ های حاکمیت خرد جمعی 

نداشتن پیش­داوری نیز یکی از اساسی ­ترین شاخصه­ های حاکمیت خرد جمعی است. پیش­داوری همان گونه که از اسمش پیدا است یعنی داروی پیش. یعنی داروی پیش از چه چیزی؟ یعنی داروی پیش از مواجه شدن با خود آن شی. هرگونه داوری که من در باب پدیده­ای انسانی و یا شئی داشته باشم قبل از آن که با خود آن پدیده، خود انسان و خود شی مواجه بشویم، پیش­داوری است؛ خواه مثبت باشد خواه منفی. یکی از عواملی که در کنش و واکنش­های اجتماعی تأثیر منفی فراوانی دارد، پیش­داوری و ظن محوری است. افرادی که مبتلا به این رذیلت شده­اند، در حقیقت قدرت تشخیص قدرت واقع بینانه را از دست داده و به کوررنگی مبتلا شده­اند. ناگفته پیداست که پیش داوری بر دو نوع است؛ پیش داوری منفی که در زبان دین به آن سوءظن گفته می­شود و پیش داوری مثبت که به آن حسن ظن گفته می­شود. هر چند که هر دوی آن­ها موجب انحراف انسان از صراط مستقیم و رسیدن به حقیقت می­شوند، اما در معارف ما بیشتر از سوءظن نهی شده است و آن را گناه به شمار آورده است.

خداوند متعال در قرآن کریم می­فرمایند: ﴿وَ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ إِنَّ الظَّنَّ لا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً﴾ (نجم/28)؛ «و ايشان را به اين كار معرفتى نيست. جز گمانِ خود را پيروى نمى‏كنند، و در واقع، گمان در وصول به‏ حقيقت هيچ سودى نمى‏رساند». «الحق» به معنى شى‏ء ثابت و حتمى است، و آن با دليل و برهان اثبات مى‏شود، قرآن مجيد حجيت ظن را به طور كلى رد مى‏كند كه ظن هيچ چيزى از كشف واقع را كفايت نمى‏كند، عمل به احكام از روى ظن كه در اصول فقه مطرح است دلائل خاصى دارد (قرشی، 1377، ج10، ص409).

﴿قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ لَسْتُمْ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ حَتَّى تُقِيمُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ‏ وَ لَيَزِيدَنَّ كَثِيراً مِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْياناً وَ كُفْراً فَلا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ﴾ (مائده/68)؛ «بگو: «اى اهل كتاب، تا هنگامى كه‏ به تورات و انجيل و آنچه از پروردگارتان به سوى شما نازل شده است عمل نكرده‏ايد بر هيچ آيين بر حقّى‏ نيستيد. و قطعاً آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، بر طغيان و كفر بسيارى از آنان خواهد افزود. پس بر گروه كافران اندوه مخور». بر این اساس نه تنها باید معارف دینی را به گوش انسان­ها رساند بلکه باید پیش از آن نگران زمینه­ی مساعد پذیرش حق بود تا نتیجه­ی عکس ندهد. افرادی که در این وادی افتاده­اند، به جای تکیه بر علم و یقین، بر حسد و گمان تکیه می­زنند، چون بر اساس حدسیات خود گام برداشته و لذا توان حرکت برای رسیدن به حقایق را نداشته، قدرت خلاقیت و نوآوری را از دست می­دهند.

در سوره­ی یونس نیز کسانی که از مظنون پیروی می­کنند مورد مذمت قرار گرفته­اند: ﴿وَ ما يَتَّبِعُ أَكْثَرُهُمْ إِلَّا ظَنًّا إِنَّ الظَّنَّ لا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً﴾ (یونس/36)؛ «و بيشترشان جز از گمان پيروى نمى‏كنند ولى‏ گمان به هيچ وجه آدمى را از حقيقت بى‏نياز نمى‏گرداند». مرحوم طبرسی در تفسیر خودش این چنین آورده است:

همانا گمان به هیچ وجه جای حق را نمی­گیرد، زیرا حق در صورتی نفع را می­بخشد که انسان علم به حقانیت آن داشته و از روی معرفت صحیح آن را بشناسد، و گمان این چنین نیست، زیرا ممکن است آن­چه مورد گمان واقع شده به خلاف حقیقت باشد، و از این­رو با علم برابری نکند (طبرسی، 1360، ج11، ص295).

اخلاقی زیستن – بارزترین شاخصه­ های حاکمیت خرد جمعی

اخلاقی زیستن از بارزترین شاخصه­ های حاکمیت خرد جمعی است. به عبارتی دیگر حاکمیت خرد جمعی مقتضای اخلاقی زیستن است. مسائل اخلاقی در هر زمان از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده ولی در عصر و زمان ما اهمیت ویژه‌ای برخوردارند زیرا كه عوامل و انگیزهه­های فساد در عصر ما از هر زمانی بیشتر است. اكتساب صفات پسندیده اخلاقی و منزه كردن قلب از رذائل اخلاقی از مهم‌ترین مباحث قرآنی و از یك نظر مهم‌ترین هدف بعثت انبیای الهی را تشكیل می‌دهد، زیرا بدون اخلاق نه دین برای مردم مفهومی دارد و نه دنیای آن‌ها سامان می‌یابد.

شهید مطهری در تعریف اخلاق می­نویسد: «فرآیندی است که منجر به ایجاد عادت و طبیعت ثانوی و یا ملکاتی که به اختیار و تلاش پیگیر در روح بشر به وجود می آید اشاره دارد» (مطهری، 1376، ص17).

اسلام سنت و قوانین خود را بر اساس اخلاق وضع نموده و در تربیت انسان بر اساس آن اخلاق عالیه سخت توجه نموده است. پشتوانه مفاهیم و احکام الهی با تمدن­ها و مکتب­های مادی متفاوت است؛ همان طور که خداوند متعال می­فرماید: ﴿قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيَينْ‏ِ وَ نحَنُ نَترَبَّصُ بِكُمْ أَن يُصِيبَكمُ‏ُ اللَّهُ بِعَذَابٍ مِّنْ عِندِهِ أَوْ بِأَيْدِينَا فَترَبَّصُواْ إِنَّا مَعَكُم مُّترَبِّصُونَ﴾ (توبه/52)؛ «بگو: آيا براى ما جز يكى از اين دو نيكى را انتظار مى‏بريد؟ در حالى كه ما انتظار مى‏كشيم كه خدا از جانب خود يا به دست ما عذابى به شما برساند. پس انتظار بكشيد كه ما هم با شما در انتظاريم». پرورش اخلاق و معنویت از مهم­ترین مشخصه­های خرد جمعی در سبک زندگی قرآنی است. حاکمیت خرد جمعی با اخلاق رابطه بسيار نزديكي دارد؛ به اين معنا كه هرچه انسان در فضايل اخلاقي بيشتر رشد كند حاکمیت خرد جمعی جايگاه بهتري پيدا مي‏كند. فرد و جامعه به اندازه اهميت دادن به ارزشهاي اخلاقي به حاکمیت خرد جمعی پاي‏بندي هستند. امتيازات و حقوق فردي در جامعه‏اي كه هنوز متخلق به اخلاق نشده‏اند، بسيار متزلزل است.

حاکمیت خرد جمعی

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع حاکمیت خرد جمعی

17. اسماعیلی یزدی، عباس، فرهنگ تربیت، قم: دلیل ما، 1381.
18. اصغری، سید محمد، مسئولیت همگانی در پرتو قانون ( امر به معروف و نهی از منکر)، تهران: موسسه­ی اطلاعات، 1378.
19. افجه­ای، سید علی اکبر، مدیریت اسلامی، چاپ هفتم، بی­جا: جهاد دانشگاهی، 1385.
20. اکبرنژاد، شکور، جوامع پویا و خلاق، چاپ اول، تبریز: انتشارات احرار تبریز، 1381.
21. اورستریت، هاری، رشد فکری، ترجمه دکتر غلامرضا بهبهانیان، بی نام، انتشارت بنگاه ترجمه و نشر کتاب، بی­تا.
22. برلین، آیزایا، چهار مقاله درباره آزادی، ترجمه­ی محمد علی موحد، تهران: انتشارات خوارزمی، 1368.
23. بشیریه، حسین، آموزش دانش سیاسی، چاپ هفتم، تهران: نگاه معاصر، 1386.
24. بلبعکی، منیر، المورد، تهران: جاودانه، 1385.
25. پاينده، ابو القاسم، نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله)، چاپ چهارم، تهران: دنياى دانش، 1382ش.
26. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1429ق.
27. جاسبی، عبدالله، مباحثی از مدیریت اسلامی، چاپ سوم، تهران: نشر دانشگاه آزاد اسلامی معاونت پژوهشی، 1385.
28. ——–، اصول و مبانی مدیریت، چاپ دهم، تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، 1385.
29. جصاص، احمد بن علی رازی، احکام القرآن، تحقیق محمد صادق قمی، بیروت: دار احیاء، 1412ق.
30. جعفری تبریزی، محمد تقی، حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب، تهران: 32. انتشارات دفتر خدمات حقوق بین الملل جمهوری اسلامی ایران، 1370.
31. جعفری، محمد تقی، حکمت اصول سیاسی اسلام، تهران: بنیاد نهج البلاغه، 1379.
32. جعفری، یعقوب، کوثر، بی­جا، بی­تا.
33. جمشیدی، محمد حسین، نظریه عدالت از دیدگاه ابونصر فارابی، امام خمینی، شهید صدر، تهران: پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، معاونت پژوهشی، 1380
34. جوادی آملی، عبدالله، انتظار بشر از دين، چاپ ششم، قم: اسرا، 1389.
35. …
36. …