برنامه ریزی راهبردی (تدوین طرح جامع راهبردی-ساختاری)

برنامه ریزی راهبردی

2-1 مقدمه

2-2 برنامه ریزی

2-3 راهبرد(استراتژی)

2-3-1 تعریف

2-3-2- انواع راهبرد

2-3-2-1 راهبرد های مدبرانه

2-3-2-2- راهبرد های اضطراری

2-3-2-3- راهبرد های از پیش طراحی شده

2-3-2-4- راهبرد های کارآفرین

2-3-2-5- راهبرد های ایدئولوژیکی

2-3-2-6- راهبرد های چتری

2-3-2-7- راهبرد های فرآیندی

2-3-2-8- راهبرد های منفصل

2-3-2-9- راهبرد های اجماعی

2-3-2-10- راهبرد های تحمیلی

2-4 برنامه ریزی راهبردی

2-4-1 تعریف

2-4-2 رویکردها و دیدگاه های برنامه ریزی راهبردی

2-4-2-1- رویکرد فرآیند پایه برنامه ریزی راهبردی

2-4-2-2- رویکرد مبتنی بر منابع(RBP)

2-4-2-3- رویکرد برنامه ریزی بر مبنای ارزش افزوده

2-4-2-4- رویکرد برنامه ریزی بر مبنای ارزش های مدیریتی

2-4-2-5- رویکرد برنامه ریزی بر مبنای هدف

2-4-2-6- رویکرد برنامه ریزی خودسازمانده

2-4-2-7- رویکرد برنامه ریزی مبتنی بر سناریوپردازی

2-4-2-8- رویکرد برنامه ریزی افزون گرایی منطقی

2-5 جایگاه برنامه ریزی راهبردی در انواع روش های برنامه ریزی شهری

2-5-1 برنامه ریزی راهبردی شهری

2-5-2 راهبرد توسعه شهری

2-6  مدل های فرآیندی برنامه ریزی راهبردی

2-6-1- مدل شماره 1؛ هریسون و جان

2-6-2 مدل شماره 2؛ علیاحمدی

2-6-3 مدل شماره 3؛ هیل

2-6-4 مدل شماره 4؛ رایت

2-6-5 مدل شماره 5؛ اندروز

2-6-6 مدل شماره 6؛ هانگر

2-6-7 مدل شماره 7؛ بومن و اش

2-6-8 مدل شماره 8؛ هرینگتون برایس

2-6-9 مدل شماره 9؛ هیل و جونز

2-6-10 مدل شماره 10؛ سیرتو و پیتر

2-6-11 مدل شماره 11؛ ال بیرس

2-6-12 مدل شماره 12؛ تامپسون

2-6-13 مدل شماره 13 ؛ دیسون و اوبرین

2-6-14 مدل شماره 14؛ برایسون

2-6-15 مدل شماره 15؛ گلوییک

2-6-16 مدل شماره 16؛ MIM

2-6-17  مدل شماره 17؛ APO

2-6-18  مدل شماره 18؛ فرد آر دیوید

2-6-19 مدل شماره 19؛ ریچارد ال دفت

2-6-20  مدل شماره20 ؛ پیرس و رابینسون

2-6-21 مدل شماره 21؛ هاکس

2-6-22 مدل شماره 22 ؛ جی آر جنتی

منابع

مقدمه

در سایه سار تغییرات پرشتاب زندگی بشر، دنیای امروزی دنیایی است که باشتابی روزافزون در حال پیشرفت و تغییر و تحول است. این تغییرات بیانگر موقعیت های جدیدی است که هر روز پیش روی بشر امروز قرار می گیرد و وی ناگزیر به عکس العمل در برابر آن هاست؛ اگر که قصد بقا دارد.

سازمان های امروزی نیز از این تغییر و تحولات مصون نیستند. سازمان ها در عصر حاضر بسته به نوع عملکردی خود – این که با چه هدفی و برای چه منظوری تشکیل شده اند- برنامه ریزی هایی برای مواجهه با تغییرات سریع محیطی پیرامون خود صورت می دهند تا بتوانند با تحقق اهدافی که به موجب آن تشکیل شده اند، در مسیر بقای خود گام بردارند .

شهرهای امروز نیز که محل تجمع انسان ها هستند، به موجب ذات زنده و پویای خود سازمانی را می مانند که با اهدافی خاص درصدد حفظ مناسب خود در نظام پیرامونی، فراهم آوردن شرایط زیست پذیری بهینه برای ساکنین خود و رقابت با سایر شهر ها در نظام جهانی  بوده و برای پوشاندن جامه عمل به این اهداف اساسی خود، اقدام به برنامه ریزی کلان برای فعالیت های حال و آینده خویش می نمایند.

مایکل متینگلی، عضو سابق گروه برنامه ریزی توسعه دانشگاه کالج لندن، در مقدمه کتاب مدیریت و حکمروایی شهری می گوید   “همانطور که کسب و کار در کانون توجه قرار می گیرد، شهر نیز در اولویت اول توجهات مدیریت شهری است. اداره کردن شهر به معنی  هدایت یک تلاش منظم و مستمر برای شکل دادن به رویدادها و رسیدن به اهداف مشخص است.” (برک پور & اسدی, 1390)

توسعه شهرهای جهان در چندین دهه اخیر و ورود آن ها به فضای رقابتی جهان و چالش بین زیست پذیری و رقابت پذیری شهرها، مدیران شهری را ملزم نموده است که به طور همزمان عوامل و شاخص های بسیاری را مورد توجه قرار دهند. با سرعت گرفتن رشد شهر ها در ابعاد اقتصادی، جمعیتی، کالبدی، فرهنگی و… و نیز اهمیت یافتن نقش آن ها در سطوح محلی -ملی –  جهانی، برنامه ریزی جامع و همه جانبه امری ضروری تلقی می­گردد. برنامه های راهبردی، طرح های جامع، طرح های راهبردی، طرح های ساختاری و… همگی محصول این نوع برنامه ریزی اند.

راهبرد (استراتژی)

تعریف

واژه راهبرد یا استراتژی در طول سالیان دراز، بر اساس دیدگاه ها، نظریات و تئوری های مختلف مدیریت و برنامه ریزی راهبردی، به طرق مختلفی تعریف و تفسیر شده و مورد استفاده قرار گرفته است. (ابراهیمی, 1379)

از نگاه مینتزبرگ، مفهوم راهبرد ناشی از نظریات و نگاه های مختلفی است که در خصوص راهبرد مطرح شده و بر مبنای مکاتب راهبردی توسعه یافته است. این در حالی است که برخی از این تعاریف با مکتوبات و تعاریف سنتی راهبرد که از ادبیات نظامی و تجاری سرچشمه گرفته است، متفاوت می باشد. وی راهبرد را از 5 دیدگاه مطرح می کند

1. راهبرد به عنوان طرح: نوع کار آگاهانه و یا مجموعه ای از رهنمود ها است که برای مقابله با وضعیت و یا رخدادی خاص در آینده، پیش بینی می شود.
2. راهبرد به عنوان نیرنگ: ضمن برجا بودن مفاهیم مطرح در تعریف قبل، دارای نیرنگ و مانوری زیرکانه در مقابل رقبا است.
3. راهبرد به عنوان الگو: یک چارچوب قابل لمس و معنی دار برای هدایت و مدیریت مطالعات در خصوص شکل گیری راهبرد ابداع شده است.
4. راهبرد به عنوان موقعیت: وسیله ای برای قرار دادن سازمان در جایی که نظریه پردازان سازمانی مایلند آن را محیط بنامند.
5. راهبرد به عنوان نگرش: روشی عمیق و ریشه دار برای درک جهان درونی و پیرامونی. (Mintzberg, Lample, & Ahlstrand, 1998)

انواع راهبرد

راهبرد ها بر مبنای میزان آزادی عمل رهبران سازمانی در شکل گیری راهبرد[1] در طیفی قرار می گیرند که دو سر این طیف را راهبرد های مدبرانه[2] و راهبرد های اضطراری[3] تشکیل می دهند.باقی راهبرد ها در حد فاصل این دو راهبرد قرار می گیرند. (علی احمدی, فتح الله, & تاج الدین, 1385)

[1] Strategy Formation

[2] Deliberate Strategies

[3] Emergent Strategies

برنامه ریزی راهبردی

  تعریف

فرآیند مدیریت راهبردی در برگیرنده سه مرحله اساسی است: تدوین راهبرد، اجرای راهبرد و ارزیابی راهبرد. منظور از تدوین راهبرد این است که ماموریت شرکت تعیین شود، شناسایی عواملی که در محیط خارجی، سازمان را تهدید می کنند یا فرصت هایی را به وجود می آورند، شناسایی نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان، تعیین هدف های بلند مدت، درنظر گرفتن راهبرد های گوناگون و انتخاب راهبرد های خاص جهت ادامه فعالیت. (دیوید, 1390)

در متون مدیریت راهبردی، برنامه ریزی راهبردی به مرحله اول فرآیند مدیریت راهبردی که همان تدوین راهبرد است اطلاق می گردد.

برنامه ریزی راهبردی در کنفرانس متروپلیس 93 اینگونه تعریف می شود: برنامه ریزی راهبردی شیوه ای جهت اخذ تصمیمات و فعالیت ها در خصوص شکل دهی و رهنمود یک سیستم است. سیستم می تواند یک شهر، منطقه و یا ایالت، یک کارکرد همچون حمل و نقل، بهداشت یا آموزشو یا یک سازمان خصوصی یا عمومی باشد. در واقع آنچه را که واقعا برای جامعه و یا سازمان مهم است، در بر می گیرد. مهم تر از هرچیز برنامه ریزی راهبردی، برنامه تخصیص منابع کمیاب به مناطق و کارکرد های بحرانی تاکید دارد. (مرادی مسیحی, 1384)

رویکردها و دیدگاه های برنامه ریزی راهبردی

نگرش های گوناگونی در طول زمان در فضای برنامه ریزی راهبردی شکل گرفته است که هریک، کانون تمرکزی برای خود برگزیده اند.

رویکردهای اصلی و مطرح در زمینه برنامه ریزی و مدیریت راهبردی، برخی در قالب پارادایم های تجویزی ( رویکرد فرآیند پایه بر نامه ریزی راهبردی، رویکرد مبتنی بر منابع، رویکرد ایجاد ارزش افزوده و…) و برخی در قالب پارادایم توصیفی توسعه یافته اند( نظیر رویکرد خودسازماندهی، افزون گرایی، رویکرد مبتنی بر قواعد ساده و…). تعدادی از رویکردها را نیز می توان تحت پارادایم های تلفیقی تفسیر و طبقه بندی نمود که از آن جمله می توان به رویکرد مبتنی بر هدف و رویکرد مبتنی بر ارزش، اشاره نمود. (علی احمدی, فتح الله, & تاج الدین, 1385)

جایگاه برنامه ریزی راهبردی در انواع روش های برنامه ریزی شهری

در طول چند دهه اخیر مجموعه ای از نظریه ها، دیدگاه ها و پارادایم های جدید در برنامه ریزی و مدیریت شهری جهان مطرح شده است که اهم آنها عبارتند از:

1. برنامه ریزی گام به گام[1]
2. برنامه ریزی حمایتی[2]
3. برنامه ریزی عدالت خواه[3]
4. برنامه ریزی سیستمی[4]
5. برنامه ریزی راهبردی[5]
6. برنامه ریزی فرایندی[6]
7. برنامه ریزی پاسخگو[7]
8. برنامه ریزی دموکراتیک[8]
9. برنامه ریزی مشارکتی[9]

هریک از این نظریه ها و دیدگاه ها بر جنبه ها و ابعاد خاصی از برنامه ریزی شهری(شناختی، اجتماعی، اجرایی و…) نظر دارد که به جای خود مفید هستند؛ اما در یک چشم انداز کلی می توان تحول نظریه های برنامه ریزی شهری و منطقه ای در کشور های پیشرفته جهان را در طول قرن بیستم در سه پارادایم و نظریه اصلی جمع کرد که هرکدام در یک محدوده زمانی معین نقش غالب و فراگیر داشته است. این سه پارادایم به ترتیب پیدایش و تکامل خود عبارتند از: الف) برنامه ریزی جامع یا برنامه ریزی عقلانی. ب) برنامه ریزی سیستمی. ج)برنامه ریزی راهبردی. (الیاس زاده, 1391)

یکی از وجوه تمایز برنامه ریزی راهبردی نسبت به رویکردهای پیشین، تقسیم وظایف برنامه ریزی به دو سطح اساسی است که تفاوت کیفی باهم دارند و از مفاهیم کلیدی برنامه ریزی راهبردی محسوب می شوند. سطح اول: برنامه ریزی راهبردی(سیاستگذاری و تصمیم سازی) است و سطح دوم: برنامه ریزی عملیاتی(تهیه طرح، اجرا و نظارت و بازنگری). بر اساس این سطح بندی، اسناد برنامه ریزی راهبردی و توسعه و عمران شهر نیز به صورت دو نوع طرح یعنی “طرح راهبردی یا جامع” و “طرح تفصیلی” تدوین و ارائه می گردد. (الیاس زاده, 1391)

[1] Incremental Planning

[2] Advocacy Planning

[3] Equity Planning

[4] Systematic Planning

[5] Strategic Planning

[6] Process Planning

[7] Responsive Planning

[8] Democratic Planning

[9] Collaborative Planning

مدل های فرآیندی برنامه ریزی راهبردی

دستیابی به توافق اولیه در خصوص شکل و نحوه اجرای فرآیند برنامه ریزی و مدیریت راهبردی در پارادایم تجویزی که در آن فرآیند دستیابی به راهبرد نیز به اندازه خود راهبرد با اهمیت است، بدون برخورداری از توالی منطقی از اقدامات به راحتی امکان پذیر نیست. این در حالی است که مدل های مفهومی متعددی توسعه یافته اند که هر یک به طریقی فرآیند برنامه ریزی و مدیریت راهبردی را از نقطه ای شروع و به نقطه ای دیگر پایان می دهند. با این حال تفاوتهایی در هر کدام وجود دارد که مبنای تمایز این مدل هاست. بدیهی است که مدل های جدید تر دلیلی بر رد مدل های قدیمی تر به حساب نمی آیند.

مدل های بسیاری برای فرآیند برنامه ریزی راهبردی وجود دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

•  مدل شماره 1؛ هریسون و جان
•  مدل شماره 2؛ علیاحمدی
•  مدل شماره 3؛ هیل
•  مدل شماره 4؛ رایت
•  مدل شماره 5؛ اندروز
•  مدل شماره 6؛ هانگر
•  مدل شماره 7؛ بومن و اش
•  مدل شماره 8؛ هرینگتون برایس
•  مدل شماره 9؛ هیل و جونز
•  مدل شماره 10؛ سیرتو و پیتر
•  مدل شماره 11؛ ال بیرس
•  مدل شماره 12؛ تامپسون
•  مدل شماره 13 ؛ دیسون و اوبرین
•  مدل شماره 14؛ برایسون
•  مدل شماره 15؛ گلوییک
•  مدل شماره 16؛ MIM
•  مدل شماره 17؛ APO
•  مدل شماره 18؛ فرد آر دیوید
•  مدل شماره 19؛ ریچارد ال دفت
•  مدل شماره20 ؛ پیرس و رابینسون
•  مدل شماره 21؛ هاکس
•   مدل شماره 22 ؛ جی آر جنتی

برنامه ریزی راهبردی

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مدیریت کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و مآخذ برنامه ریزی راهبردی

• ابراهیمی, ر. (1379). حسابرسی استراتژی. تهران: انتشارات منشور بهره وری.
• آذر, ع., & مؤمنی، , م. (1383). آمار و کاربرد آن در مدیریت، تحلیل مدیریت. تهران: سمت.
• آریان پور, م. (1377). فرهنگ پیشرو آریان پور،جلد تهران: انتشارات رایانه جهان.
• اسماعیل, ب. (1382). روشهای پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
• الوانی, س., دانایی فر, ح., & آذر, ع. (1386). روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: انتشارات صفار.
• الیاس زاده, ن. (1391). ارزیابی روند تهیه و اجرای طرح های راهبردی ساختاری: نمونه موردی منطقه 9 شهرداری تهران. مدیریت شهری 29, 49-60.
• امیرکبیری, ع. ر. (1377). مدیریت استراتژیک. تهران: انتشارات ملک.
• آهنگران, م. (1382). اصول و مبانی برنامه ریزی استراتژیک. تهران: نشر زهد.
• بازرگان, ع., & سرمد, ز. (1380). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري. تهران: آگاه.
• برایسون, ج. ا. (1386). برنامه ریزی استراتژیک(ترجمه عباس منوریان). تهران: موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی.
• برک پور, ن., & اسدی, ا. (1390). مدیریت و حکمروایی شهری. تهران: دانشگاه هنر.
• برورتون, پ., & میلوارد, ل. (1384). راهنمایی برای دانشجویان و پژوهشگران: ترجمه محمد اعرابی و هاشم آقازاده. ت‍ه‍ران‌: دفتر پژوهش های فرهنگی.
• بلانچارد, & اوکانر. (1381). مدیریت از راه ارزش ها( ترجمه فرتوک زاده،حمیدرضا). تهران: نشر فرا.
• پیرس, & رابینسون. (1393). برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک (ترجمه خلیلی شورینی). تهران: انتشارات یادواره کتاب.
• …
• …

نمونه ای از منابع لاتین برنامه ریزی راهبردی

• Asch, D., & Borrman, C. (1991). Readings in Strategic Management. Mac-Millan.
• Bowman, C., & Asch, D. (1989). Strategic Management. London: macmillan.
• Braun, V., & Clarke, , V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 77-101.
• Byres, L. L. (1991). Strategic Management:Formulation And implementation.
• (2006). city developement strategy guidelines: driving urban performance. CityAlliance2006.
• Dawes, d. (2000). Market orientation and company profitability: further evidence incorporating longitudinal data. Australian Journal of Management.
• Dyson, R., & O’brien, F. (2007). Strategic Developement Methods And Models. Wiley.
• Haxx, A. C., & Wilde, D. L. (2006). The Delta Model-A New Framework Of Strategy. Strategic Management Education.
• Herrington, B. (2000). Financial And Strategic management for nonprofit Organization. Sanfrancisco: Jossey Bass.
• Hill, C., & Jones, G. (1998). Strategic Management Theory An Integrated Approach. newyork: Mifflin Company.
• Jenson, R. (2008). Missouri Integrated Model Implementation Bluprint. Missouri: Missouri Department of Elementary And Secondary Education.
• Johnson , R. (1997). Examining the validity structure of qualitative research. Education, 118(2, 282 –
• (1989). Issues of validity in qualitative research. Lund, Sweden: Chartwell Bratt.
• Maheney, J. (1992). The Resource Based vie within the Conersotion of strategic Managemen. Strategic Management Journal, Vol23.
• Mintzberg, H., Lample, J., & Ahlstrand, B. (1998). Strategy Safari. prentice-Hall.
• Thompson, J. (1992). Strategic Management consept And Cases. Boston: Irwin.
• …
• …