انواع کود (کود شیمیایی، کود زیستی)

انواع کود

منابع

انواع کود

تاريخچه و مشخصات كودها

از قرن ها پیش بشر به اثر محرک موادی چون کود دامی، خاکستر، خون، آهک، استخوان، گل و لای و گیاهان خانوادۀ لگومینوز پی برده بود و نیز می دانست که این اثر در نتیجه وجود عناصر غذایی موجود در این موارد می باشد. اما تا سال 1800میلادی مشخص نشده بود که کدامیک از این عناصر برای گیاه ضروری می باشند. کشف عناصر شیمیایی وروش های تشخیص میزان آنها قدم اول در راه تعیین عناصر ضروری برای رشد گیاه می باشد و تحقیق در این زمینه همچنان ادامه دارد.

کود به معنای عام شامل کلیه موادی است که جهت تأمین عناصر مشخص و ضروری برای رشد و گیاه به خاک اضافه می شوند. در یک گروه بندی ساده کودها را می توان به سه گروه کودهای آلی، کودهای شیمیایی و کودهای بیولوژیک تقسیم کرد (خواجه پور، 1383).

کودهای آلی شامل بقایای گیاهی، فضولات حیوانی و نیز پسماند زباله ها است که از دیرباز مورد استفاده بشر بوده است. اما چون تولید مقادیر زیاد این کودها کار آسانی نبوده و کنترل مشکلات بهداشتی و گسترش بیماری های مشترک انسان و حیوان كار آساني نبود، نسل دوم کودها یعنی کودهای شیمیایی رایج شدند (گليسمن، 1386). مواد غذایی مورد نیاز گیاه نظیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم در کوردهای شیمیایی به شکل عنصری نيستند بلکه به شکل ترکیباتی از این عناصر می باشد که برای گیاه به راحتی قابل جذب و استفاده باشند. این ترکیبات، مواد غذایی را به صورت یون در اختیار گیاه قرار می دهند (خواجه پور، 1371).

اما آسیب های زیست محیطی وتغییر ساختار شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیک خاک و مشکلات آلایندگی آنها بشر را به فکر بازگشت به گروه اول یعنی کودهای آلی با تغییراتی در قالب کودهای ارگانیک انداخت. در گام بعدی نسل سوم کود ها به نام کودهای بیولوژیک پا به عرصۀ کشاورزی جهان نهاده و مسیر توسعه پایدار را هموارتر کردند. مصرف كودهاي شيميايي به هنگام كشت و پرورش گياهان با مقدار صحيح مي تواند باعث حفظ حاصلخيزي خاك و توليد بيشتر گردد و استفاده بيش از حد از كودهاي شيميايي خسارت بيشتري نسبت به عدم مصرف آن دارد. لذا تعيين ميزان دقيق و مصرف صحيح آن تأثير بسيار مهمي در امر توليد و افزايش مواد مؤثره خواهد داشت (معقول،1377).

مديريت كود يك عامل اصلي دركشت موفقيت آميز گياهان دارويي است(Chatterjee, 2002).

از لحاظ شيميايى، كودها به دو دسته كودهاى آلى و كودهاى معدنى تقسيم مى شوند.

الف: كودهاى آلى: اين كودها كه از مواد آلى تشكيل شده اند، شامل بقاياى گياهى و فضولات حيوانى هستند. كودهاى آلى اغلب در مزارع كشاورزى توليد و به خاك افزوده می شوند. اين كودها خصلت فيزيكى خاك را تحت تاثير قرار داده و آن را براى كشت بهتر، آماده می كنند.

 ب: كودهاى معدنى: اين كودها در مقياس صنعتى توليد مى شوند و شامل كودهاى نيتروژن دار، فسفردار، پتاسيم دار و كلسيم دار هستند. علاوه بر اين، برخى كودهاى معدنى داراى عناصرى از قبيل منيزيم، آهن، گوگرد و عناصر جزء هستند. در جوار اين كودهاى معدنى جامد، در سال هاى اخير تهيه كودهاى مايع نيز اهميت فراوانى كسب كرده است.

1- كودهاى نيتروژن دار: اين كودها بيشتر از هر كود ديگرى در كشاورزى مصرف مى شوند و تعداد آنها نيز نسبتا زياد است. عمده ترين كودهاى نيتروژن دار عبارتند از: آمونياك، اوره، آمونيوم نيترات، آمونيوم سولفات، آمونيوم فسفات، كلسيم سياناميد، سديم نيترات و سرانجام كلسيم نيترات.

2- كودهاى فسفردار: عمده ترين منابع فسفردار عبارتند از: فسفاتهاى معدنى (سوپرفسفات)، فسفات استخوان و بالاخره فسفات موجود در خاكستر كوره هاى ذوب چدن.

3- كودهاى پتاسيم دار: منابع عمده اين كودها، آب دريا و معادن پتاسيم مى باشند. علاوه بر اين در تفاله چغندرقند نيز مقدار قابل توجهى تركيب هاى پتاسيم دار وجود دارد. كودهاى پتاسيم دار بيشتر به صورت پتاسيم نيترات، پتاسيم كلريد و پتاسيم اكسيد مصرف مى شوند.

امروزه براى سهولت كار در امر كشاورزى، از كودهاى مخلوط استفاده مى كنند. عمده ترين كودهاى مخلوط دوتايى عبارتند از: آمونيوم فسفات، پتاسيم نيترات، نيتروفسفات و اوره فسفات.

از زمان جنگ جهاني دوم، كاربرد كودهاي شيميايي انقلابي در توليد محصولات زراعي به وجود آورد. افزايش توليد كودهاي تجاري با قيمت كم، مصرف روز افزون آنها را به ويژه در كشورهاي در حال توسعه تشويق كرد. از آن زمان تاكنون از كودهاي شيميايي به عنوان ابزاري براي رسيدن به حداكثر توليد در واحد سطح استفاده مي شود، و كشاورزان به طور مداوم در تلاش اند تا با رفع كمبود عناصر غذايي خاك و استفاده از مديريت صحيح توليد، محصول را به حد بالقوه ژنتيكي نزديك كنند.

ولي مشكلات اقتصادي ناشي از افزايش روبه رشد هزينه كودهاي شيميايي از يك سو و مسائل زيست محيطي مرتبط با مصرف غير اصولي اين كودها از سوي ديگر، تفكر استفاده از شيوه هاي زيستي تثبيت نيتروژن براي تقويت رشد محصولات زراعي را قوت بخشيده است  (Bockman, 1997)

براي بررسي اثرات كودهاي مختلف بر روي گياهان بايستي به اين نكته توجه داشت كه ميزان كود موجود در خاك مورد آزمايش بايد به حدي باشد كه گياه نسبت به افزايش كودها عكس العمل نشان دهد.(ملكوتي، 1383)

كودهاي زيستي

معرفی کودهای زيستي

يك گروه بسيار مهم از ميكروفلور عمومي ريزوسفر را باكتريها و قارچهايي تشكيل مي دهند كه باعث افزايش رشد گياهان از طريق مكانيسم هاي مختلف مانند افزايش جذب مواد غذايي، كنترل بيولوژيكي عوامل بيماريزا و توليد هورمونهاي رشد گياهي مي شوند.(Quispel, 1988) در طبيعت اين ميكروارگانيسم هاي غير همزيست كه به طور عمده از باكتريها تشكيل شده اند قادرند روي ريشه ها كلنيزه شوند (Rovira & Davey, 1974)

امروزه بكارگيري جانداران مفيد خاك زي تحت عنوان كودهاي بيولوژيك به عنوان طبيعي ترين و مطلوب ترين راه حل براي زنده و فعال نگه داشتن سيستم حياتي خاك در اراضي كشاورزي، مطرح مي باشد. عرضه مواد آلي به خاك، بدليل پاسخگويي به مبرم تري نياز آن، بزرگ ترين مزيت اين قبيل كودهاست . علاوه بر اين، تأمين عناصر غذايي به صورتي كاملاً متناسب با تغذيه طبيعي گياهان، كمك به تنوع زيستي، تشديد فعاليتهاي حياتي، بهبود كيفيت و حفظ سلامت محيط زيست از مهم ترين مزاياي كودهاي بيولوژيك محسوب مي شوند (صالح راستين، 1380).

کودهای زیستی، حاوی ریزسازواره های مفید در تغذیه گیاه می باشند که می توانند مشتمل بر گروه های مختلف از قبیل باکتری ها، قارچ ها، اکتینومیست ها و مانند آن باشند. اين گروه از باكتري ها علاوه بر افزايش فراهمي زيستي عناصر معدني خاك از طريق تثبيت زيستي نيتروژن، محلول كردن فسفر و پتاسيم و مهار عوامل بيماريزا، با توليد هورمون هاي تنظيم كننده رشد گياه عملكرد گياهان زراعي را تحت تأثير قرار مي دهند همچنين با توجه به تأثير افزايندگي بر رشد و نمو گياهان زراعي، اين باكتري ها اصطلاحاً باكتري هاي محرك عملكرد ناميده مي شوند.

كاربرد كودهاي زيستي به ويژه باكتري هاي محرك رشد گياه مهم ترين راهبرد در مديريت تلفيقي تغذيه گياهي براي سيستم كشاورزي پايدار با نهاده كافي به صورت تلفيق مصرف كودهاي شيميايي با كاربرد باكتري هاي مذكور مي باشد. باكتري هاي جنس آزتوباكتر، آزوسپيريليوم و سودوموناس از مهم ترين باكتري هاي رشد گياه مي باشند كه علاوه بر تثبيت زيستي نيتروژن و محلول كردن فسفر خاك با توليد مقادير قابل ملاحظه هورمون هاي تحريك كننده رشد به ويژه انواع اكسين، جيبرلين و سيتوكنين رشد و نمو عملكرد گياهان زراعي را تحت تأثير قرار مي دهند.

میکروارگانیسم هاي خاك به ویژه باکتري ها ، زمینه ساز واکنش هاي زیادي هستند که براي تولید محصولات کشاورزي ضروري است. چرخه مواد غذائی ، حفظ ساختمان خاك، تجزیه مواد آلی و آزاد سازي مواد غذائی ، تجزیه مواد شیمیائی کشاورزي ، تجزیه سایر آلوده کننده ها ، ساخت هوموس وکنترل گیاهان و جانوران آفت از آن جمله هستند. یکی از متنوع ترین اشکال حیات در زمین متعلق به باکتري ها است . باکتري ها حدود یک میکرومتر قطر داشته و علاوه بر تعداد گونه ، فراوانی آنها نیز در خاك زیاد است .(Calbrix and Barray, 2005; Lupwayi et al, 1998., De Fede and Sexstone, 2001)

تاثير كودهای شیمیایی بر گیاهان دارویی

بررسي هاي صورت گرفته در زمينه عناصري نظير نيتروژن، فسفر وپتاسيم حاكي از نقش تعيين كننده اين مواد در مراحل مختلف نمو و نيز در فعاليت هاي متابوليكي گياهان دارويي از جمله نعناع فلفلی مي باشد.

نيتروژن نقش اصلي را دررشد و نمو نعناع فلفلي دارد و كمبود آن در هر يك از مراحل رشد با اختلال در سنتز مواد، موجب كاهش تعداد و سطح برگ، شاخه فرعي و در نتيجه كاهش عملكرد در اين گياه  مي شود . درصد نيتروژن برگ نيز به طور خطي با افزايش مصرف آن همبستگي دارد

حضور بيشتر نيتروژن در گياه موجب افزايش تركيبات پروتئيني، تشكيل بيشتر آنزيم ها و فعاليتهاي متابوليك با افزايش سطح كربن گيري مي شود و از اين طريق راندمان توليد را افزايش می دهد

(Sims and Atkinson, 1971)

بررسي ها در زمينه استفاده از كودهاي شيميايي نیتروژن و فسفر نشان مي دهد كه شاخص محصول، تجمع پروتئين، بالا رفتن مقدار N و انباشتگي نيترات وابسته به مقدار كودهاي شيميايي مصرف شده است (Yang et al., 2004; Blank et al., 2005).

در سال 1997، Sahhar و همكاران و در سال 1984 Ruminska وهمكاران به افزايش شاخ و برگ و نيز ميزان اسانس در ازاي مصرف كود هاي نيتروژن، فسفر و پتاسيم در Mentha spicata اشاره كردند. بنا به نظر اين محققان تيمارهاي كودي بر تركيب اسانس اثري نداشت. در سال 1983، اين امر توسط Fernander و Verma در مورد گياه Mentha spicata نيز تاييد شده است. همچنين اثر مثبت افزايش كود نيتروژن در مقدار بیشتر از 150 كيلوگرم در هكتار بر میزان اسانس گياه Mentha piperita اشاره شده است  Vangelder and Gelder, 1988, Singh et al,1989) Bhardwaj and Kausal,1989).

طبق پژوهش هاي انجام شده عناصر معدني و مواد آلي علاوه بر تحريك رشد ونمو سبب تغيير در فعاليت هاي متابوليكي گياهان دارويي مي شود. از بين اين عوامل كود نيتروژن علاوه بر افزايش توليد برگ، وزن خشك برگ، درصد گلدهي و كربوهيدرات ها، افزايش سنتز اسانس را نيز در گياهان تيرۀ نعناع به دنبال دارد) Bhardwaj and Kausal,1989 Clark 1990,Menary, 1980 Ghosh et al., 1993, Singh et al,1989, Yadav et al, 1985).

تأثير كود نيتروژن به همراه دو كود فسفر و پتاس علاوه بر ميزان اسانس نعناع فلفلی روي ميزان اسانس ساير گونه هاي جنس  Mentha نيز اعلام شده استGhosh et al., 1993,)

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مهندسی کشاورزی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و مآخذ

1. ابراهيم زاده، ح، 1377، فيزيولوژي گياهي، جلد اول،مبحث جذب و تغذيه. انتشارات دانشگاه تهران. صفحه 689.
2. ابراهيمي، ع، 1379، جايگاه اقتصاد گياهان دارويي در ايران و جهان، همايش بين المللي طب سنتي و مقررات پزشكي.
3. ابراهيمي، ع، 1379، طرح پيشنهادي ساماندهي تحقيقات گياهان دارويي به شوراي عالي تحقيقات جهاد سازندگي.
4. احتشامي، م.ر.، آقا عليخاني، م.، چائي چي، م.ر. و خاوازي. ك. 1386. تأثير ميكروارگانيسم هاي حل كننده فسفات بر خواص كمي و كيفي ذرت دانه اي تحت شرايط تنش كم آبي. دومين همايش ملي كشاورزي بوم شناختي ايران. گرگان. ص.123.
5. احمدي،ن.،1363. فيزيولوژي گياهي، مركز نشر دانشگاهي، ص 105، 106.
6. اردكاني، م.ر.،. مظاهري، د،. مجد، ف و نورمحمدي، ق،. 1379 . نقش همياري باكتري آزوسپيريلوم در جذب عناصر غذايي ميكرو و ماكرو گندم،. 16-13 شهريور، بابلسر، دانشگاه مازندران. ششمين كنگره زراعت و اصلاح نباتات ايران.
7. اسدي رحماني، ه و فلاح. ع. 1380. ضرورت توليد و ترويج كودها بيولوژيك محرك رشد گياه. مجموعه مقالات ضرورت توليد صنعتي كودهاي بيولوژيك.
8. اشتال، آ.، 1368. تجزيه و شناسايي مواد دارويي گياهي به روش ميكروسكوپي و كروماتوگرافي، ترجمه صمصام شريعت، ه ، مؤسسسه انتشاراتي مشعل، ص 228، 229.
9. افشاري پور، س.،1372. روش هاي نوين تجزيه دستگاهي، انتشارات دانشگاه علوم پزشكي اصفهان، ص 157.
10. الياسي آذر، خ.،1369. خاك شناسي عمومي و خصوصي. انتشارات بخش فرهنگي جهاد دانشگاهي دانشگاه اروميه، ص 347.
11. آمار سطح زير كشت گياهان دارويي ، 1380، دفتر گل وگياهان زينتي و دارويي وزارت جهاد كشاورزي.
12. آمار صادرات گياهان دارويي طي سال هاي 80-1379، بخش آمار و اطلاعات وزارت بازرگاني.
13. اميدبيگي، ر.، 1376 . رهيافتهاي توليد و فرآوري گياهان دارويي. جلد دوم، انتشارات طراحان نشر، 438 صفحه.
14. اميدبيگي، ر.، 1374 . رهيافتهاي توليد وفرآوري گياهان دارويي. جلد اول، انتشارات فكرروز، 215 صفحه.
15. …
16. …