اختلال نقص توجه – بیش فعالی (ADHD) در افراد

اختلال نقص توجه – بیش فعالی

2-1-  مبانی نظری……………………………………………………………………………………………………………..

2-1-1- اختلال نقص توجه – بیش فعالی ADHD ……………………………………………………………………….

2-1-1-1- تاریخچه اختلال نقص توجه – بیش فعالی…………………………………………….

2-1-1-2- ملاک های تشخیص اختلال نقص توجه – بیش فعالی………………………….

2-1-1-3- انواع اختلال نقص توجه – بیش فعالی……………………………………………………

2-1-1-4-  همه گیری شناسی……………………………………………………………………………….

2-1-1-5-  سبب شناسی………………………………………………………………………………………..

2-1-1-5-1- بعد زیست شناختی………………………………………………………………………

2-1-1-5-1-1- عوامل ژنتیکی………………………………………………………………………

2-1-1-5-1-2- عوامل عصبی – فیزیولوژی…………………………………………………..

2-1-1-5-1-3- عوامل عصبی – شیمیایی…………………………………………………….

2-1-1-5-2-  بعد روانشناختی……………………………………………………………………………….

2-1-1-5-3- بعد جامعه شناختی……………………………………………………………………………

2-1-1-6-  مشکلات همراه با اختلال نقص توجه – بیش فعالی………………………………..

2-1-1-6-1-  مشکلات رفتاری………………………………………………………………………….

2-1-1-6-2-  مشکلات در روابط والد و فرزندی ……………………………………………….

2-1-1-7- مدل‌های نظری اختلال نقص توجه – بیش فعالی…………………………………..

منابع

ملاک های تشخیص اختلال نقص توجه – بیش فعالی

ویرایش چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ملاک‌های زیر را برای تشخیص اختلال نقص توجه – بیش فعالی مطرح کرده است:

الف- وجود هر یک از موارد 1 یا 2

1-شش یا بیش از شش مورد از  علائم بی توجهی زیر که حداقل به مدت 6 ماه (کمبود توجه) ادامه داشته و نامتناسب با سطح رشدی خود باشد.

نقص توجه:

1-اغلب قادر نیست به با دقت به جزئیات توجه کند و از روی بی دقتی در تکالیف درسی، یا فعالیت‌های دیگر مرتکب اشتباه می شود. 2- اغلب در حفظ توجه خود در انجام تکالیف یا فعالیت‌های مربوط به بازی مشکل دارد. 3- وقتی با او صحبت می‌شود اغلب به نظر می‌رسد که گوش نمی‌دهد. 4- اغلب به دستورات عمل نمی‌کند و قادر نیست تکالیف مدرسه یا کارهای روزانه یا وظایف شغلی خود را به اتمام برساند. 5- اغلب در سازماندهی تکالیف و فعالیت‌ها مشکل دارد. 6- اغلب از انجام کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مستمر دارد اجتناب می‌کند و از آنها متنفر است یا میلی به انجام آنها ندارد. 7- اغلب اشیا لازم برای انجام تکالیف یا فعالیت ها را گم می‌کند. 8- اغلب با محرک‌های بیرونی حواس او به سادگی پرت می‌شود.

بیش فعالی:

2-شش یا بیش از شش مورد از علائم بیش فعالی – تکانشوری که حداقل به مدت شش ماه استمرار داشته است و نامتناسب با سطح رشدی است. 1- اغلب دست و پاهایش را پیچ و تاب می دهد یا در جایش آرام نمی‌گیرد. 2- اغلب در کلاس یا در موقعیت‌هایی که لازم است ببنشیند، جای خود را ترک می‌کند. 3- اغلب در موقعیت‌های نامناسب به این طرف و آن طرف می دود و یا بالا و پایین می‌پرد. 4- اغلب در بازی کردن یا انجام فعالیت‌های تفریحی آرام مشکل دارد. 5- اغلب در حال حرکت است یا آن گونه عمل می کند که گویی موتوری او را به حرکت وا می دارد. 6- اغلب پرحرفی می کند.7-اغلب قبل از اینکه سؤالی که از او شده است تمام شود پاسخ می‌دهد. 8- اغلب نمی‌تواند منتظر نوبت بماند. 9- اغلب صحبت دیگران را قطع می‌کند یا مزاحم صحبت کردن آنها می‌شود.

• ب- شروع برخی از علائم فوق پیش از هفت سالگی است.
• ج- بروز این علائم حداقل در دو یا بیش از دو محیط مانند مدرسه، محل کار و منزل مشاهده می‌شود.
• د- از نظر بالینی تخریب قابل ملاحظه‌ای در کارکرد اجتماعی، آموزش یا شغل ایجاد شده است.
• ه- علائم منحصراً در ضمن اختلال نافذ مربوط به رشد، اسکیزوفرنی یا سایر اختلالات سایکوتیک، بروز نکرده و مربوط به اختلال روانی دیگر نیست.

انواع اختلال نقص توجه – بیش فعالی

اختلال نقص توجه – بیش فعالی نوع مرکب: اگر هر دو ملاک 1 و 2 گروه الف در شش ماه گذشته وجود داشته باشد.

اختلال نقص توجه – بیش فعالی نوع غالباً بیش فعال – تکانشور: اگر ملاک 2 گروه الف بدون معیار 1 گروه الف در شش ماه گذشته وجود داشته باشد (انجمن روانپزشکی آمریکا، 1374).

همه گیری شناسی

موسسه ملی سلامت روان[1] (NIMH، 2007)، تعداد کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی را حدود 2 تا 5 درصد تخمین می زند. در نتیجه، در آمریکا حدود دو میلیون کودک مبتلا به این اختلال وجود دارند که، به عنوان کودکان دارای اختلال عصبی رفتاری تشخیص گذارده شده‌اند (فورمن[2]، 2005؛ به نقل از اردبیلی، 1390).

مطابق با برخی از مطالعات اخیر اختلال نقص توجه – بیش فعالی نفر از هر 6 کودک سنین مدرسه از اختلال نقص توجه – بیش فعالی و اختلال کاهش تمرکز (ADD) رنج می‌برند و جالب اینکه این بیماری در ده سال گذشته در ایالات متحده افزایش 700 % داشته است. در انگلستان نیز این رقم افزایش داشته است و موارد گزارش شده از 2600 مورد در سال 1992 به 92000 مورد در سال 1997 افزایش داشته که این افزایش در هفت سال بعد همچنان ادامه دارد. این در حالی است که تنها 70000 نفر از این کودکان درمان می‌گیرند و دست کم 100000 نفر دیگر نیز درمان نمی‌شوند (پلانزیک، 2007؛ به نقل اعرابی و همکاران، 1389).

مبزان شیوع این اختلال در پسران بیشتر از دختران است. هر چند شروع اختلال حدود 3 سالگی است اما تشخیص، معمولاً زمانی که بچه وارد کودکستان یا مدرسه‌ی ابتدایی نشده و اطلاعاتی از معلم کودک در مورد مقایسه توجه و تکانشگری او با همتایان اخذ نشده باشد، گذاشته نمی‌شود (کاپلان، 1382).

مشکلات همراه با اختلال نقص توجه – بیش فعالی

اختلال نقص توجه – بیش فعالی معمولاً با ناتوانی‌های یادگیری، مشکلات حرکتی، مشکلات اجتماعی و هیجانی، همراه است. میزان همبودی ناتوانی خواندن با اختلال نقص توجه – بیش فعالی را حدود 35 تا 50 درصد گزارش کرده‌اند (وایکمن، اکرمن[1]، 1991؛ به نقل از علیزاده، 1383).

همچنین کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در خطر ابتلا به اختلالات همراه، از قبیل نافرمانی مقابله‌ای (35 تا 65 % موارد) (فاراوان و بیدرمن[2]، 2004)، شکست تحصیلی (باربزی[3]، 2007)، رفتار اجتماعی منفی (دوبل و مک گوی[4]، 2001)، روابط آسیب دیده با گروه همتا (هین شاو، 2002) می‌باشد (به نقل از دی الت[5]، 2010).

(پاورقی)

[1]– Wikman & Acreman

[2]– Faravan & Biderman

[3]– Barbzey

[4]– Dobel & Makgoy

[5]– Deault

مدل های نظری اختلال نقص توجه – بیش فعالی

تاکنون مدل‌های نظری متعددی برای تشریح مسائل زیربنای ADHD مطرح شده است.

با در نظر گرفتن سبب شناسی و نقایص ADHD، همراه با تشریح جنبه‌های روانشناختی و نیمرخ عصب – شناختی این اختلال، مدل‌های متنوعی ظاهر شده‌اند. یکی از قدیمی‌ترین این مدل‌ها نظریه‌ی گری[1] (1987) می‌باشد که یک مدل انگیزشی – عاطفی[2] از بازداری رفتاری بر پایه سائق کسب پاداش و اجتناب از تنبیه قرار گرفته است. وی معتقد است که شالوده‌ی بازداری رفتاری بر پایه‌ی دو سیستم 1) پاداش رفتاری و 2) بازداری رفتاری قرار گرفته و جایگاه هر دو سیستم پاداش رفتاری[3] و سیستم بازداری رفتاری[4] در کرتکس پیشانی می‌باشد.

وی از سیستم پاداش رفتاری (REW)، در انتشارات بعدی‌اش به عنوان سیستم فعال کننده رفتاری[5] نام برده است. روی هم رفته به نظر می‌رسد که این سیستم‌ها تشکیل دهنده سیستم نظارتی برای رفتار می‌باشند و تفاوت‌های شخصیت آدمی می‌تواند از اختلاف نیرومندی این سیستم‌های مکمل ناشی شده باشد. وی معتقد است که سیستم پاداش رفتاری از طریق پیامدهای تنبیهی و پاداش فعال می‌شود و کارکردهای آن با گرایش[6] یا اجتناب و گریز[7] از محرک ها راه اندازی می شود.

سیستم پاداش رفتاری به طور فعال اگر پسخوراند مثبت یا پاداش دهنده‌ای دریافت کند، یک پاسخ گرایش نشان می‌دهد و برعکس اگر پسخوراند منفی یا تنبیه کننده‌ای دریافت کند، پاسخ گریز یا اجتناب را فعال می‌کند و در این رابطه سیستم پاداش رفتاری، نشانه‌هایی را به سیستم بازداری رفتاری (BIS) می‌فرستد که منجر به فعال‌سازی آن سیستم می‌گردد و در نهایت بعد از آن، سیستم بازداری رفتاری مسئول واکنش نشان دادن به محرک‌ها از طریق کند کردن یا بازداری پاسخ رفتاری افراد است.

مشکلات رفتاری یا هیجانی افراد زمانی ایجاد می‌گردد که سیستم از تعادل خارج گردد، طوری که هرگاه سیستم پاداش رفتاری (REW)، غالب‌تر و برجسته‌تر از سیستم بازداری رفتاری BIS باشد منجر به مستعد بودن و آماده بودن افراد برای افزایش رفتارهای تکانشی می‌گردد (آلفورد[8]، 2006).

زنتال (1975، 1978، 1983) در مدل تحریک بهینه خود معتقد است، رفتار بیش فعالی در ADHD به جای اینکه به وسیله بیش تحریکی محیطی[9] ایجاد شده باشد. در پاسخ به احساس دیگری از محدودیت سیستم حسی برای افزایش تحریک حسی به کار گرفته می‌شود. به عبارت دیگر افراد ADHD ممکن است در تحریک حسی نقص داشته باشند، طوری که برای بدست آوردن تعادل حیاتی[10] مبارزه کنند و در نتیجه برای افزایش درون داد حسی[11]، سطح برانگیختگی حسی[12] را به وسیله درگیر شدن در فعالیت‌های حرکتی بالا می‌برند.

وینر[13] (1979، 1985) نظریه‌ای را به عنوان، نظریه اسناد[14] بسط داد و نشان داد که بین اسنادهای دانش‌آموزان در مورد موفقیت و شکست تحصیلی‌شان و پیشرفت آنها رابطه معناداری وجود دارد. دانش آموزان موفق و غیر موفق تمایل دارند تا اسنادهای متفاوتی را برای شکست و موفقیت تحصیلی شان به کار بگیرند. فورلانگ[15] (1994) در همین رابطه نشان داده است که کودکان ADHD، کمتر پافشاری و تلاش می‌کنند و موفقیت‌هایشان را به منابع غیر‌قابل کنترل نسبت می‌دهند و نسبت به کودکان بدون ADHD راهبردهای کمتر مؤثر و کارایی به کار می‌برند.

مدل ترکیبی[16] بارکلی از ADHD: رویکرد کارکرد اجرایی: بارکلی (1997، 1998، 2000) یکی از مشهورترین نویسندگان در زمینه‌ی پیچیدگی‌های تشخیص، درمان و مدیریت کودکان و بزرگسالان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی می‌باشد. مدل ترکیبی بارکلی از ADHD که به عبارتی ترکیب مدل‌های قبلی است، حمایت خیلی زیادی را بین عصب – روانشناسان به دست آورده و شالوده و اساس تحقیقات در این حوزه محسوب می‌شود. برای فهم بهتر این مدل اول لازم است که ساختار کارکردهای اجرایی تشریح گردد.

(پاورقی)

[1]– Gray

[2]– Affective – Motivational Model

[3]– Behavioral Reward System (REW)

[4]– Behavioral Inhibition System (BIS)

[5]– Behavioral Activating System

[6]– Approach

[7]– Avoidance / Escape

[8]– Alford

[9]– Environmental Over- Stimulation

[10]– Homeostatic

[11]– Sensory Input

[12]– Sensory Arousal

[13]– Weiner

[14]– Attribution

[15]– Furlong

[16]– Hybird Model

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های روانشناسی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع فارسی

• آرزو مانیانسن، آ. (1378). رشد و تکامل انسان. تهران: نور دانش
• آذر پیکان، جابر. (1390). بررسی رابطه مؤلفه های فرزندپروری و سبک پردازش هویت در دانش آموزان دبیرستانی شهر شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
• آل بهبهانی، م، (1384). بررسی اثرات درمانی آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان و ترکیب آن با مداخله حل مسأله به والدین بر اختلال نارسایی توجه – فزون کنشی در کودکان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز.
• احدی، حسن. بنی جمال، شکوه السادات. (1385). روانشناسی رشد، چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات شرکت پردیس 57.
• اردبیلی، الهام. (1390). بررسی تاثیر درمان رابطه کودک-مادر بر تنیدگی مادران و مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه-بیش فعالی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
• اعرابی، ناهید. شفیعی، فرهاد. فردخانی، شاهین. (1389). شیوع اختلال کاهش تمرکز – بیش فعالی در خانواده های ساکن شهرک های سازمانی شهر تهران در سال 1385. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پژشکی ارتش، شماره 2، 185-179.
• انجمن روانپزشکی آمریکا. (1381). راهنمایی آماری و تشخیصی اختلالات روانی. ترجمه نیکخو، م، ر. آوادیس، یانس، ه. تهران: سخن.
• برک، لورا. (1387). روانشناسی رشد. ترجمه سید محمدی، یحیی. چاپ سیزدهم. تهران: انتشارات ارسباران.
• بهمنی، طاهره. علیزاده، حمید. (1390). بررسی اثر آموزش مدیریت به مادران بر بهبود شیوه فرزندپروری و کاهش نشانه های اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی فرزندان. مجله ی روانشناسی افراد استثنایی، سال اول، شماره اول.
• بیرامی، منصور. حکمتی، عیسی. سودمند، محسن. (1388). مقایسه عملکرد خانواده های دارای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی با خانواده های دارای کودکان بهنجار. فصلنامه علمی-پژوهشی روانشناسی دانشگاه تبریز، سال چهارم، شماره 16، 47-27.
• پشت مشهدی، مرجان. محمدخانی، پروانه. پورشهباز، عباس. خوشابی، کتایون. (1389). تحت عنوان اثربخشی مداخله ترکیبی درمان دلبستگی و آموزش فرزندپروری در مادران دلبسته ناایمن بر نشانه های کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی. مجله ی روان شناسی بالینی. سال اول، شماره 3. 76- 63
• پوراحمدی، الناز. جلالی، محسن. شعیری، محمدرضا. طهماسیان، کارینه. (1388). بررسی اثر کوتاه مدت آموزش برنامه فرزندپروری مثبت (3P) بر تغییر شیوه های فرزندپروری مادران کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای. مجله ی خانواده پژوهی. سال پنجم. شماره 20. 532-519.
• …
• …