رسالت و آزادی مطبوعات

رسالت و آزادی مطبوعات

آزادی مطبوعات

فصل یک: کليات آزادی مطبوعات ……………………………………………………………………………………………………….

1-1  تعريف لغوي مطبوعات……………………………………………………………………………………..

1-2  تعريف اصطلاحي مطبوعات در علم حقوق…………………………………………………………

1-3  مطبوعات در قوانين بين‌الملل……………………………………………………………………………..

1-4  مطبوعات از نظر معاهدات بين‌المللي…………………………………………………………………..

1-5 جايگاه مطبوعات در نظام اسلامي…………………………………………………………………………

1-6  اخلاق اسلامي در مطبوعات……………………………………………………………………………..

1-7  آزادی مطبوعات ……………………………………………………………………………………………..

1-7-1 حدود آزادی مطبوعات ……………………………………………………………………………..

1-7-2 حريم خصوصي افراد در مطبوعات……………………………………………………………..

فصل دوم: رسالت و ضمانت اجراي رسالت مطبوعات و آزادی مطبوعات ………………………………………………

2-1 وظايف رسانه‌ها……………………………………………………………………………………………….

2-2 کارکرد مطبوعات……………………………………………………………………………………………..

2-2-1 لزوم وجود رسالت براي مطبوعات……………………………………………………………..

2-2-2 رسالت مطبوعات در کلام امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري…………………….

2-2-3 مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسي…………………………………………………..

2-2-4 مطبوعات و توسعه فرهنگي……………………………………………………………………….

2-2-5 مطبوعات و سياست گذاري ملي ارتباطات…………………………………………………..

2-2-6 مطبوعات و امنيت ملي………………………………………………………………………………

2-3 ضمانت اجراي رسالت مطبوعات……………………………………………………………………….

2-3-1 ضمانت اجراي رسالت مطبوعات در حوزه‌ي دين و اخلاق……………………………

2-3-2 ضمانت اجراي رسالت مطبوعات در حقوق کيفري و قانون اساسي…………………

2-3-3 ضمانت اجراي رسالت مطبوعات در حقوق مدني…………………………………………

منبع آزادی مطبوعات

واژگان کلیدی: مطبوعات، رسالت مطبوعات، فقه شیعه، رسانه، آزادی مطبوعات، مسئولیت مدنی مطبوعات، حقوق ایران

تعریف لغوی مطبوعات

در فرهنگ‌های لغت، واژه مطبوعات در دو معناي عام و خاص به كار رفته است دكتر محمد معين مطبوعات و واژه‌هاي هم خانواده با آن را چنين تعريف مي‌كند: «مطبوعات، جمع مطبوع، مطبوعه، نوشته‌هاي چاپي، روزنامه، مجلات مطبوعاتي، منسوب به مطبوعات، طبع شده، چاپ شده، مطبعه: چاپخانه» [1] در اين تعريف مطبوعات با توجه به ريشه لغوي آن به معناي هر چیزی كه به زيور چاپ آراسته شود به كار رفته است در اين معناي عام مطبوعات يعني چاپ شده‌ها شامل كتاب، روزنامه، مجله، اعلاميه، اوراق تبليغي مي‌گردد و بنابراين خصيصه اصلي مطبوعات در معناي عام چاپي بودن خواهد بود.

مطبوعات در مفهوم خاص و در معناي مصطلح امروزي به معناي كاغذ اخبار يا روزنامه، نشريه با خصوصيات چاپ ادواري و نام ثابت به كار مي‌رود. در فرهنگ فارسی عمید روزنامه‌نگاران به عنوان تهیه‌کنندگان مطالب قابل نشر در روزنامه تلقی می‌شوند.[2] شناخت دقیق مفهوم مطبوعات در لغت، علم حقوق و بررسی وضعیت آن‌ها در قوانین بین‌الملل در تکمیل روند حمایت از مطبوعات و الزام به پاسخ‌گویی آن‌ها موثر است.

تعریف اصطلاحی مطبوعات در علم حقوق

ماده اول قانون مطبوعات ضمن ارایه زمینه‌هایی که قلمرو مجاز فعالیت آن‌ها می‌باشد به تعریف نشریات پرداخته است. در کتب حقوقی موجود نویسندگان با الهام از رویکرد قانون آزادی مطبوعات فرانسه صرفاً از آزادی بیان و آزادی مطبوعات تعریف به عمل آورده‌اند نه از حقوق مطبوعات[3]. با جمع‌بندی آراء و قوانین موجود به این شرح می‌توان تعریفی از مطبوعات و حقوق مطبوعات ارایه نمود: «از لحاظ حقوقی مطبوعات نوشته‌هایی هستند که در فواصل معین منتشر شده و ملزم به رعایت قانون مطبوعات، ضمن رعایت مقررات عمومی به منظور جلوگیری از مسئولیت مدنی و کیفری می‌باشند.» و حقوق مطبوعات «حق دستیابی صحیح مطبوعات به اخبار و اطلاعات و انتشار قانونی آن‌ها و حق انتقاد و اظهارنظر صحیح و تلاش در اظهار واقعیت به نحو مطلوب می‌باشد. به همین دلیل ارتباط زیادی بین حقوق و تکالیف مطبوعات وجود دارد».

جهت مشاهده و دانلود آزادی اطلاعات (ادبیات و مفهوم مبانی نظری آزادی اطلاعات) کلیک کنید

مطبوعات در قوانین بین‌الملل

توجه به مطبوعات در حقوق بین‌المللی بیشتر به منظور حفظ امنیت روزنامه‌نگاران و حفظ امنیت و حفظ اسرار کشورهایی است که سوژه‌ی خبری واقع می‌شوند و این به دلیل رعایت نظم بین‌المللی است. از این رو گفته می‌شود قوانین بین‌المللی از مطبوعات حمایت می‌کند نه اینکه درصدد ترسیم نظام مسئولیت و پاسخگویی برای آن‌ها باشد. مطبوعات در حقوق بین‌الملل آیینه تمام‌نمای عملکرد حکومت از بعد حقوق عمومی و حقوق بین‌الملل عمومی است. با گسترش ارتباط حقوق کشورها، تکامل در دایره مسئولیت مدنی، مسئولیت جزایی، لزوم رعایت حقوق مطبوعات از محدوده مرزهای یک کشور فراتر رفته و جنبه بین‌المللی گرفته است. از جمله این تکامل در عرصه قوانین مطبوعات می‌باشد. قوانین، قراردادها و کنوانسیون‌های مربوطه از قبیل قوانین یونسکو، یونیسف و قوانین حمایت از کودک، ساختار و محتوای رسانه‌ها و مطبوعات در عرصه بین‌الملل را تعیین می‌کنند. در صورت عدم رعایت قواعد مزبور مسئولیت آن‌ها در حقوق بین‌الملل فراهم می‌شود.

جایگاه مطبوعات در نظام اسلامی

با توجه به تأثیرگذاری رسانه استفاده مطلوب و به‌کارگیری آن در خدمت اهداف و مقاصد جمهوری اسلامی ایران امروزه بیش از پیش احساس می‌شود. ارزش و اهمیتی که در متون دینی ما برای تعلیم و آگاهی‌بخشی دیده می‌شود در هیچ فرهنگ و مکتب دیگری نمی‌توان یافت. تأثیر متقابل رسانه و دین از دغدغه‌های روزگار ماست. از سویی رسانه‌ها تأثیری عمیق و گسترده بر دین و اخلاق جامعه باقی می‌گذارند و از سویی دیگر مجبورند در کارکردهای ذاتی خویش آموزه‌ها و خطوط قرمز دینی را مراعات کنند. این واقعیتی است که در جهان شاهد آنیم و درعین‌حال مخالفانی نیز دارد. کسانی هستند که نه تنها کارکرد دینی و ارزش‌گرا را نافی فلسفه وجودی این پدیده نو ظهور می‌دانند که آن را ناقض حقوق اولیه بشر تلقی می‌کنند؛

همان‌گونه که کسان دیگری رسانه را به عنوان موضوعی نو پیدا، خارج از قلمرو احکام و دستورات دینی می‌دانند و به این ترتیب منکر تعامل دین و رسانه هستند. حقوق نمی‌تواند در برابر این واقعیت‌ها بی‌تفاوت و نظاره­گر باشد و از این رو، چه در حوزه داخلی و چه در حوزه حقوق بین‌الملل، تلاش‌هایی برای تبیین رابطه دین و رسانه صورت گرفته است. بی‌تردید برای تحقق جایگاه مطبوعات پیش‌شرط‌هایی وجود دارد که متأسفانه در میان وعده‌هایی که معمولاً جنبه مادی دارند، به دست فراموشی سپرده می‌شوند.

اخلاق اسلامی در مطبوعات

اسلام که اخلاق، ارزش‌ها و آرمان­ها را همواره حاکم بر تمام جنبه‌های حیات بشری و همه روابط فردی و اجتماعی معرفی می‌کند در حوزه انتقال خبر دارای رهنمودها و اصول و توصیه‌های روشن و شفاف است. از جمله اصول اخلاقی که دین مبین اسلام در حوزه خبرنگاری بر آن تاکید می‌کند، مسئولیت اجتماعی روزنامه‌نگار و رعایت مصالح عموم، توجه به حق مردم در دستیابی به اطلاعات سازنده و مفید، شجاعت در نقل حقایق، تاکید بر صداقت و عینیت خبر و احتراز از تحریف اخبار، توجه به اعتبار روایی منبع خبر، خودداری از مکر و خدعه در خبر، حفظ حرمت و حریم فرد و جامعه و در عین حال انتقاد سالم و عمل به وظیفه امانت‌داری جامعه است.

اگر چه برخی هنجارها و ارزش‌ها در مرحله تطبیق و اجرا ممکن است با تفسیر و تأویل‌هایی متعدد روبرو شوند اما اساس تعالیم اسلام اصول و اخلاق حرفه‌ای خبررسانی را به گونه‌ای شفاف تبیین ساخته است. اخلاق بیشتر امری اجتماعی است تا فردی و در واقع بستر مناسب اجتماعی است که شرایط رشد و توسعه اخلاقی خاص یا به عبارتی وابستگی و پای‌بندی به ارزشی خاص را فراهم می‌کند.

آزادی مطبوعات

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و پیشینه تحقیق پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

آزادی مطبوعات

آزادي به معناي عام آن، همان داشتن حق و اختيار انتخاب عمل و رفتار، مانند آزادي عقيده، بيان، قلم، اجتماعات و رفت‌وآمد است. اين آزادي در هر محدوده‌ای از اجتماع يا در هر كشوري، به چگونگي نظام حاكم و انديشه حاكمان بستگي دارد. خداوند پس از خلقت انسان او را ناطق ساخت و به شنيدن و گفتن و آموختن مسلح نمود. پس آيا رواست كه انساني، انسان ديگري را از گفتن باز دارد؟ «خلق الانسان * علمه البيان[1]». انسان را آفريد، به او بيان آموخت.

اگر به راز خلقت بيانديشيم و زندگي پر از آزمون و خطاي انسان‌ها را بنگريم، خواهيم ديد هر چه بيشتر بياموزيم، درست بشنويم و درست بخوانيم، معرفت ما در زمینه خداشناسي، خودشناسی و ديگر شناسي بيشتر خواهد شد و به امر خداوند، هر كه می‌داند بايد بگويد و ياد دهد تا چراغ هدايت و فروغ دانايي خاموش نماند: «ولتكن منكم امه يدعون الي الخير و يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر[2]»؛ و بايد از ميان شما، گروهى، [مردم را] به نيكى دعوت كنند و به كار شايسته وادارند و از زشتى بازدارند و آنان همان رستگارانند.

در باب احترام به آزادي قلم و حراست و حفظ قداست و صداقت آن، همين بس كه خداوند بدان سوگند خورده است «ن والقلم و ما يسطرون» يعني ن قسم به قلم و آنچه می‌نگارد [3]. حضرت علي (ع) هنگامي كه از به خطر افتادن آزادي مردمان توسط نااهلان نگران بود فرمود: «ولي از اين اندوهناكم كه سرپرستي حكومت اين امت بدست اين بي خردان و نابكاران افتد، بين المال به غارت برند، آزادي بندگان خدا را سلب كنند و آن‌ها را برده خويش سازند[4]».

وظایف رسانه‌ها

رسانه‌های گروهی از ابزارهای مهمی به شمار می رود که بشر برای ادامه حیات سخت بدان محتاج است. اگر تا دیروز وسایل ارتباطی جمعی به دلیل عدم پیشرفت، جایگاه حقیقی خود را نتوانست در میان اعضای جامعه پیدا کند؛ امروز با برخورداری از پیشرفته‌ترین و مجهزترین دستگاه‌های خبری، امکان دسترسی به وقایع جهان را در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم ساخته است. در عصر حاضر که عصر ارتباطات نیز نام گرفته، نزدیک است بشر مرزهای ناشناخته علوم را یکی پس از دیگری به تصرف خود درآورد و به تبع آن با افزایش توانمندی‌های علمی و فنی خود مسیر رشد را با سرعتی فزاینده طی می‌کند. اگر این اصل را بپذیریم که رسانه‌های عمومی در جامعه، برای افراد حکم دانشگاه را دارند پس هر یک از آن‌ها می‌توانند از قداست خاصی برخوردار باشند و نقش حساسی را در پویایی و یا ایستایی جوامع ایفا نمایند و اگر به شکل مثبت و سازنده حرکت کنند قطعاً منشأ دگرگونی‌های شگرف در ساختار تربیتی جوامع خواهند بود.

ضمانت اجرای رسالت مطبوعات در حوزه‌ی دین و اخلاق

اخلاق مجموعه قواعدی است که در طول زندگی بشر و یک جامعه، اندیشه‌های گوناگون را به وجود آورده است، اندیشه‌های و باید و نبایدهایی که حتی در دوران بی‌قانونی زندگی بشر نیز کم­و­بیش محترم بوده است و ریشه‌ی به وجود آمدن قوانین بوده است. این همان چیزی است که تخلف از آن وجدان جامعه را متألم ساخته و مبنای آن ترویج خوبی‌ها و کاهش بدهی‌ها می‌باشد. با نگاهی وسیع می­توان دریافت که در واقع این بایدها و نبایدهای اخلاقی است که قواعد حقوق را به وجود می‌آورد.

یکی از برآیندهای علم حقوق مشخص نمودن وظایف و تکالیف است، وظایفی که خود نشأت گرفته از عرف و عادت و اخلاق موجود در یک جامعه می‌باشد. طبیعی است که این وظایف و تکالیف از یک جامعه تا جامعه دیگر متفاوت است چرا که هر جامعه روش زندگی خاص خود و تفاوت‌هایی را نسبت به سایر جوامع دارد که همین تفاوت‌ها سبب می‌شود اخلاق نیز تفاوت‌هایی جزیی، داشته باشد زیرا منبع اصلی اخلاق، فطرت و وجدان آدم‌هاست و این منبع مهم سبب می‌شود که در این حوزه، تفاوت‌های کلی وجود نداشته باشد.

یکی از ویژگی‌‌های اخلاقی مشخص نمودن وظایف است؛ وظایفی که جامعه انجام آن‌ها را الزامی و مطلوب می‌داند و تعرض به آن‌ها موجب تألم و درد جامعه و احیاناً خشم آن می‌شود. دیدیم که وظایف مطبوعات در یک جامعه به چه میزان حیاتی و مهم هستند اما می‌خواهیم بدانیم اخلاق برای انجام این وظایف چه چیزی در چنته دارد که در صورت عدم اجرای آن وظایف از سوی مطبوعات، آن‌ها را وادار به انجام آن کند. در قوانین کشور ما اصول اخلاقی خاص برای روزنامه‌نگاران و مطبوعات تدوین شده است که بخشی از آن در قانون مطبوعات مصوب 1364 مدنظر قرار گرفته است.

نمونه ای از منابع آزادی مطبوعات

1. قرآن کریم.
2. آریان پور، فرهنگ کامل جامعه شناسی، تهران، امیر کبیر، 1364.
3. استوارت ميل، جان، رساله اي درباره آزادي، ترجمه جواد شيخ الاسلامي، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۵.
4. انصاری، باقر و همکاران، مسئولیت مدنی رسانه­های همگانی، تهران، نشر ریاست جمهوری، 1381.
5. انصاری لاری، محمد ابراهیم، نظارت بر مطبوعات در حقوق ایران، تهران، سروش، چاپ اول 1375.
6. بورن، اد، بعد فرهنگی ارتباطات برای توسعه، ترجمه مهر سیما فلسفی، چاپ اول، تهران، مرکز تحقیقات صدا و سیما، 1379.
7. پروین، فرهاد، خسارت معنوی در حقوق ایران، تهران، نشر ققنوس، چاپ دوم، 1382.
8. پلومان، ادوارد، حقوق بین‌الملل ارتباطات و اطلاعات مجموعه‌ای از اسناد مهم، ترجمه بهمن آقایی، تهران، نشر گنج دانش، 1380.
9. جعفری، بهزاد، ترجمه تحف العقول ابن شعبه حرانی، چاپ اول، تهران، 1378.
10. جعفري لنگرودي، محمد جعفر، مبسوط در ترمينولوژي علم حقوق، جلد سوم، تهران، گنج دانش، 1382.
11. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، مقدمه عمومی علم حقوق، تهران، گنج دانش، 1362.
12. جنیدی، لعیا، آزادی اندیشه و بیان، جنبه‌های کیفری آزادی بیان، تهران، نشر دانشگاه تهران، 1382.
13. حر العاملی، شیخ محمد بن حسن، وسایل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعه، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ پنجم، ج 11، 1304 ه.ق.
14. …
15. …

آزادی مطبوعات