آداب و رسوم مردم بلوچ (ایرانشهر)

آداب و رسوم مردم بلوچ

آداب و رسوم مردم بلوچ (ایرانشهر)

در بخش که مربوط به آداب و رسوم مردم بلوچ در 133 صفحه خدمت شما عزیزان ارائه می شود .

4-1- بخش اول – آداب و رسوم مردم ایرانشهر: 18 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-1-1- هالو: 18

4-1-2- زهیروک: 19

4-1-3- لیکو: 19

4-1-4- مودگ (مویه و زاری): 20

4-1-5- شعر: 20

4-1-6- بجّار: 21

4-1-7- بیر (انتقام): 21

4-1-8- کارچ و کپن (کارد و کفن): 22

4-1-9- نازنیک: 23

4-1-10- کردی: 23

4-1-11- اَمبا: 23

4-1-12- گوات (باد): 23

4-2- بخش دوم- عزاداری: 25 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-2-1- مراسم ماه محرم : 25

4-2-2- آیین مرگ و عزاداری: 26

4-2-2-1- عزاداری عمومی: 26

4-2-2-2- مراسم غسل میّت: 27

4-2-2-3- طریقه کفن کردن میت: 28

4-2-2-4- حمل و دفن جنازه: 29

4-2-2-5- مراسم پرسه (پرسان) porsân : 30

4-3- بخش سوم – جشن ها و مراسم.. 31 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-3-1- ازدواج: 31

4-3-1-1- معیارهای انتخاب دختر: 31

4-3-1-2- ازدواج فامیلی: 31

4-3-1-3- معیارهای انتخاب داماد: 32

4-3-1-4- خواستگاری: 32

4-3-1-5- سانگ sâng  (بله برون): 32

4-3-1-6- مخفی ماندن عروس از داماد: 33

4-3-1-7- حنابندان: 33

4-3-1-8- کِلّـِه (حجله) : 33

4-3-1-9- جشن عروسی: 34

4-3-1-10- بردن داماد به خانه عروس: 34

4-3-1-11- آرایش عروس: 35

4-3-1-12- جهیزیه عروس: 35

4-3-2- جشن ها و اعیاد: 35

4-3-2-1- جشن سور / سوران/ (ختنه): 36

4-3-2-2- عید سعید فطر: 36

4-3-2-3- عید قربان: 37

4-3-3- مراسم.. 37

4-3-3-1- طلب باران: 37

4-3-3-2- عقیقه: 38

4-4- بخش چهارم – غذاها: 39 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-4-1- تباهِگ (tabâheg): 39

4-4-2- تنورچه(tanurčeh)  : 40

4-4-3- هَتوک (hatuk) آبگوشت: 40

4-4-4- دَلَگ (dalag) آش: 40

4-4-5- پختن سبزیجات خودرو: 41

4-4-6- خرما کنجت (کله هرما): 42

4-4-7- چنگال: 42

4-4-8- حلوا : 43

4-4-9- انواع نان: 43

4-4-9-1- تیموش (timuš): 44

4-4-9-2- سیسرک (sisērk): 44

4-4-9-3- لواش: 44

4-4-9-4- کماچ: 44

4-4-9-5- نان گرده (gerda) تافتون: 45

4-4-9-6- تِجگی (tejgi) سمنو: 45

4-4-9-7- نان روغنی: 45

4-5- بخش پنجم – بازی ها: 46 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-5-1- کپّگ (kappag) : 47

4-5-2- کاتِلی / اِشکاتِلی (kâteli / eškâteli) : 47

4-5-3- پُشت مه پشت (pošt ma pošt) : 48

4-5-4- چَل (čall) : 48

4-5-5- توتو (tutu) : 48

4-5-6- چَوک (čawk) : 49

4-5-7- بُوتَک (bōtak) : 50

4-5-8- لگوش (lagoš) : 50

4-5-9- ساچی (sâči) : 51

4-5-10- گول (gul) : 51

4-5-11- کلاه پرینتکا (kolâh perientakâ) : 51

4-5-12- لَپّر (lappar) : 52

4-5-13- هَدَک رو (hadakrōu) : 52

4-5-14- بازی چوب در هوا: 53

4-6- بخش ششم.. 54 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-6-1- جنگ و مبارزه: 54

4-6-2- مال جنگی / چپو (mâl jangi / čapaw) چپاولگری: 56

4-6-3- بید گیری (bēd, giri) انتقام گیری: 57

4-6-4- پَهِلّی pahelli : عفو، بخشش….. 60

4-6-5- مَیار و مَیار جلّی mayâr omayâr jalli : پناهندگی و پناهنده پذیری: 61

4-6-6- پتّر (pattar) : 63

4-6-7- دیوان: 64

4-7- بخش هفتم – هنجارهای اجتماعی: 65 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-7-1- هنجارهای مثبت: 65

4-7-1-1- مَزَن و مستری (mazan o masteri)  احترام بزرگان: 65

4-7-1-2- شور و مشورت šawr : 66

4-7-1-3- هَیا hayâ : حیا، پاکدامنی: 66

4-7-1-4- ذُواهیر dowâhayr : دعای خیر. 66

4-7-1-5- مَ ڈ ا mad,â : مرام. 67

4-7-1-6- یکّویی / یکّی yakkuwi / yakki اتحاد: 68

4-7-1-7- هَشَر hašar : کار دسته جمعی: 69

4-7-1-8- بِجّار bejjâr : همیاری: 69

4-7-1-9- باجی bâji : 70

4-7-1-10- وَپک wapk : وقف… 70

4-7-1-11- رَهم rahm : ترحّم.. 70

4-7-1-12- تَوکَل tawkal : توکّل.. 71

4-7-1-13- امانتداری amânatdâri : 71

4-7-1-14- راستی râsti : راستگویی… 71

4-7-1-15- وَپا دای wapâdâri : وفای به عهد.. 72

4-7-1-16- گریبی garibi : ساده زیستی… 73

4-7-1-17- سُهل سِندی sohlsendi : صلح جویی… 73

4-7-1-18- مَزَن دِلی mazandeli : شجاعت… 73

4-7-1-19- گَیرَت gayrat : غیرت… 74

4-7-2- هنجارهای منفی… 74

4-7-2-1- شِگان šegân : طعنه. 74

4-7-2-2- مَگر و پریب magroprēb : مکر و فریب… 75

4-7-2-3- بَد دُوایی bad dwâyi : نفرین.. 75

4-7-2-4- اِیر جَنَگ (ērjanag) تحقیر : 77

4-7-2-5- کِینَگ و پدنَه (kēnag o pedna) = حسادت و توطئه : 78

4-8- بخش هشتم  – دسته بندی تابوهای بلوچی : 80 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-8-1- خانوادگی: 80

4-8-2- اعضای بدن.. 81

4-8-3- خوراک: 81

4-8-4- اجتماع: 82

4-8-5- آرزوها: 83

4-9- بخش نهم – آیین ها: 86 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-9-1- آیین های دینی: 86

4-9-2- آیین های قومی و منطقه ای : 89

4-9-3- آیین های تولد تا رشد و بزرگسالی: 91

4-10- بخش دهم – باورها و اعتقادات : 94 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-10-1- اعتقاد به دعا و تعویذ: 94

4-10-2- اعتقاد به طبیبان محلی برای درمان بیماری ها: 95

4-10-3- اعتقاد مردم به جنّ: 95

4-10-4- اعتقاد به نظر (چشم زخم): 96

4-10-5- اعتقاد به خرافات در بین مردم: 96

4-10-5-1- انواع خرافات: 97

4-10-5-2- علت خرافات: 97

4-10-5-3- راه های مبارزه با خرافات: 98

4-10-5-4- باورها و اعتقادات… 98

4-10-6- خودداری زن حامله از دیدن مُرده و مراسم تشییع جنازه: 103

4-10-7- اعتقاد به روز های زوج: 103

4-10-8- اعتقاد مردم به از بین بردن تب های شدید: 104

4-10-9- تاس گردان: tâsgardân.. 104

4-10-10- نال : nâg.. 104

4-11- بخش یازدهم – آداب سوگند خوردن : 106 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-11-1- قسم به قرآن و مقدسات و زیارتگاه ها: 106

4-11-2- قسم زن طلاق: 107

4-11-3- قسم به عزیزان و بستگان درجه یک: 107

4-11-4- قسم به چادر زن / مادر: 107

4-11-5- قسم به روزی: 108

4-11-6- قسم به غیرت بلوچی و اخلاق: 108

4-12- بخش دوازدهم – خانواده و خویشاوندی:  109 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-13- بخش سیزدهم – طب سنتی منطقه: 114 – آداب و رسوم مردم بلوچ

4-13-1- درمان بیمار با داغ کردن: 114

4-13-2- درمان مارگزیدگی با فلفل سیاه: 115

4-13-3- درمان یرقان (زردی): 115

4-13-4- درمان اسهال کودکان: 115

4-13-5- درمان شکم درد نوزاد: 116

4-13-6- درمان مسمویت حاملگی: 116

4-13-7- درمان به وسیله چُلّ: 116

4-13-8- پاسبانی  pâsbâni: 117

4-13-9- دود درمانی : 117

4-13-10- بادکش (گُلَت golat ) : 117

4-13-11- سرب ریختن: 117

4-13-12- پَهریز pahrez : پرهیز: 118

4-13-13- کلوخ درمانی: 118

4-13-14- جا انداختن لگن خاصره: 118

4-13-15- ریگ درمانی: 118

4-13-16- حجامت: 119

4-13-17- باد زدگی (گواتی : gwâti) : 119

4-13-18- کاربرد گیاهان دارویی در معالجه بیماری ها: 119

4-13-18-1- کنجد: 119

4-13-18-2- مومنایی (mumanâyi) سلاجیت: 119

4-13-18-3- اَمباگ (ambâg) شنبلیله: 119

4-13-18-4- مَدُح (madoh) شیرین بیان: 120

4-13-18-5- شاه توت: 120

4-13-18-6- عسل: 120

4-13-18-7- نازبو (nâzbue) ریحان: 120

4-13-18-8- رَز (raz) رازیانه: 121

4-13-18-9- دِرمنه: 121

4-13-18-10- دانیچ (dânič) تخم سفید (شکم پاره): 121

4-13-18-11- خار شتر: 121

4-13-18-12- بَلاوَر balâwar   (جعفری) : 121

4-13-18-13- پورچنک porčenk (پونه) : 122

4-13-18-14- اسفناج: 122

4-13-18-15- بید: 122

4-13-18-16- کلپوره kalpore مریم گلی: 122

4-13-18-17- اِزبوتک ezbotk اجغون: 122

4-13-18-18- آویشن: 123

4-13-18-19- باقلا: 123

4-13-18-20- گشنیز سبز: 123

4-14- بخش چهاردهم   – پوشاک: 124

4-14-1- جَوَک jawak : 125

4-14-2- پلیوار paliwâr : 125

4-14-3- سراوانی دوچ sarâwâni doč : 125

4-14-4- هپتصد آدینکی haptsat âdinki : 125

4-14-5- چهار شش ضلعی : 126

4-14-6- پرکار porkâr : 126

4-14-7- کَپّ نال kappnâl : 126

4-14-8- بال کبوتر bâle kabwtar : 126

واژه نامه آداب و رسوم مردم بلوچ ….

منابع آداب و رسوم مردم بلوچ

آداب و رسوم مردم بلوچ

تاریخ قوم بلوچ:

بلوچ ها مردمی هستند رشید، غیرتمند، شجاع، درستکار، امانتدار، نترس، خوش قول، مهمان نواز، ناموس دار، جنگجو و با مهارت در جنگ ، انتقام جو و کینه ای به نحوی که اگر با بلوچ با صداقت رفتار شود، صادق است و اگر به او نارو زده شود، تا جبران مافات هرگز دست بردار نیست. نژاد مردم بلوچ آریایی است و به سبب موقعیت جغرافیایی منطقه و دور بودن از تهاجم مغول، تیمور و اعراب و یونانیان و سایر اقوام و ملل، قوم بلوچ نژاد خویش را به خوبی حفظ کرده است. تاریخ بلوچستان مانند سایر نقاط کشورمان ایران آمیخته با سرگذشت ها و افسانه های کهن و چند هزار ساله است که در آن تلخی ها و شیرینی‌های فراوانی نهفته است.

مذهب مردم بلوچ:

مردم بلوچ مسلمان هستند و عمدتاً مذهبشان سنی حنفی است. از همان ابتدای فتح ایران به دست مسلمانان بلوچ ها به دین مبین اسلام مشرف شدند.

 طبقات اجتماعی در بلوچستان:

1- مَلِک: بالاترین طبقه اجتماعی در بلوچستان ملک ها هستند که خود را از شاهزادگان بلوچ چون بهرام شاه و ملک شاه خان نارویی و ملک شمس الدین خان و دوست محمد خان و غیره می دانند.

2- میر، امیر: این تیره خود را برتر از همه می دانند و معتقدند از فرزندان عموی پیامبر اسلام ، حضرت حمزه سید الشهداء هستند.

3- سردارها، سردارزهی: این طایفه خود را جد اندر جد سردار می دانند و سرداران بزرگ دشتیاری از این فامیل به شمار می روند.

4- ارباب: دارای آب و زمین و ملک هستند و بعضی هم تاجر پیشه اند.

5- رئیسی: مردم متوسط اجتماع یا خرده مالکان هستند بر خلاف ارباب ها شخصاً کشت و کار می کنند و عاری از کار ندارند.

6- باشنده: این طایفه بعد از رئیسی ها قرار دارند. هر چند خرده مالکانی هستند ، اما ملک بسیار جزئی دارند یا بیشتر بر روی املاک دیگران کار می کنند و در کل کارشان کشاورزی است. باشنده ها بیشتر برای خرده مالکانی کار می کند که بیشتر از خودشان مِلک دارند. بلوچ ها کدخدایان را نیز در ردیف باشنده ها می دانند.

7 – استاد: آهنگرها، نجارها و طلاسازها را استاد می نامند

8- میدها: ماهیگیران را مید می گویند که شغلشان صرفاً ماهیگیری از دریاست.

9- دَرزادگان: طبقه ای از پایین اجتماع بوده اند که در منازل خان های بلوچ مشغول به کار بوده اند.

سوزن دوزی:

بدون تردید سوزن دوزی بلوچ را باید در زمره یکی از اصیل ترین و جالب ترین صنایع دستی کشور به حساب آورد. این صنعت که در آن ذوق و سلیقه زنان سوزن دوز به صورت طرح های سنتی مدرن محلی که بیانگر خصوصیات هر منطقه است، خلاصه می گردد.

امروزه  در میان صنایع هنری و سنتی کشور مرتبه و مقام بالایی دارد. سایر صنایع دستی ایرانشهر عبارتند از جواهر سازی، پولک دوزی، قالی و قالیچه ، گلیم بلوچی، آینه دوزی، دکمه دوزی، حصیر بافی، منجوق دوزی، خراطی، پارچه بافی و ساخت ادوات موسیقی، رومیزی، سجاده، کوسن، جانماز، سفره عقد، پشتی، سامان (سکه دوزی[1]).

[1] – یکی از هنرهای زیبا و اصیل بلوچستان است. عموماً از سکه دوزی برای تزیین رویه ی تختخواب پیچ و یا زینت اتاق استفاده می گردد.

 

آداب و رسوم مردم بلوچ – بخش اول – آداب و رسوم مردم بلوچ :

فرهنگ از «فر» (پیشوند) + «هنگ» ( از ریشه thang اوستایی به معنی کشیدن) ، فرهنگ و فرهیختن درست مطابق است در مفهوم edure , educat لاتینی به معنی کشش و کشیدن و نیز به معنی آموزش و تعلیم و تربیت در زبان های اروپایی. سرچشمه و منشأ آداب و راه و رسم بلوچی و فرهنگش از قانون الهی و شریعت اسلامی و قرآن و سنت نشأت گرفته است. عشق و دوستی بلوچ و محبتی که به اسلام و مسلمانان دارد نه تنها کمتر از سایر مسلمانان نیست، بلکه بیشتر هم می باشد.

یکی از دلایل آن این است که بلوچ ها از مسلمانان صدر اسلام هستند. هم اکنون به پاره ای از این سنن و آداب و فرهنگ بلوچ در ذیل آن اشاره می کنیم که عبارتند از:

1- هالو (لارو) 2- زهیروک 3- شیوان 4- لیلو 5- جوپاگی 6- حَشَر 7- اَمبا 8- موتک یا مودگ 9- لولی یا لالایی 10- شعر 11- مولودی 12- پیر و پتّر  13- بجّار 14- میار جَلّی
15- گوات (باد)

هالو:

مجموعه ترانه ها یی که در مراسم عروسی اجرا می شوند و از تنوع زیادی برخوردارند و هر کدام را در بخشی از مراسم با آواز می خوانند. معمولاً زنان خوانندگان هالو هستند و تقریبا همه حاضرین را شامل می شود. منتها کارگردان در واقع یک زن است که از صدای خوبی برخوردار است. در مراسم حنابندان یک ترانه، در مراسم بردن داماد به حمام نوع دیگر و بازگرداندش از حمام نوع دیگری از هالو یا لارو معمول است. بداهه گویی نیز در میان است که بیشتر در ارتباط با موقعیت داماد و ذکر محاسن اوست.

ولی ترجیع بندها معمولاً یکسان و کلیشه ای هستند و تغییر نمی کنند. بخش هایی از مراسم عروسی که بیشتر مردانه است، دهل و سرنا زده می شود و رقص و پایکوبی صورت می گیرد. ترانه هایی که خوانده می شود از همان الگوی کلی پیروی می کنند و تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. جز اینکه در مورد زنان اساساً دست بردن به ساز و موسیقی  پسندیده تلقی نمی شود. به همین دلیل زن خوش آواز و خواننده می تواند وجود داشته باشد. اما با ساز سر و کار ندارد.

زهیروک:

زهیروک آوازی بی نهایت غم انگیز است که معمولاً به وسیله زنان در فراق برادر، پدر یا هر عزیز دیگری که برای مدتی طولانی به سفر رفته است، خوانده می شود. زهیر در زبان بلوچی معنای خاص عاطفی دارد و اگر آن را به دلبستگی در بان فارسی ترجمه کنیم، تمام بار عاطفی را که در ذهن بلوج دارد نمی رساند. زهیروک آوازی است که تعلق خاطر عمیق با یک فرد سفر کرده را می رساند. او می تواند اینگونه غم های خود را بیان کند و تا حدی تسکین یابد.

مضامین زهیروک معمولاً بیان حالت روحی فرد، بیان خاطره های تلخ و شیرین گذشته، آرزوی پایان دوری ها و امثال آن است. هر وقت فرد به یاد عزیزش افتاد به اصطلاح زهیروک می خواند و اگر در خلوت کامل باشد، چه بسا که با قطرات اشک هم همراه شود. ولی از آنجا که گریه در فرهنگ بلوچ نشانه ضعف است و کسی دوست ندارد، دیگران او را ضعیف بدانند، کمتر گریه می کنند و یا اینکه در خفا این کار را انجام می دهد.

لیکو:

لیکو در قالب بیانی زهیروک است، با آهنگ خوانده می شود، حالت غمگینی آن به همان شکل زهیروک است. مضامین لیکو و زهیروک شبیه هستند و هر دو حدیث جدایی و دردناک بودن آنها را با لحنی غم انگیز بیان می کنند. در عین حال از بررسی و تحلیل مضامین لیکو می توان به برخی از جنبه های زندگی بلوچ در محیط جغرافیایی نامهربان پی برد. شرح آوارگی و در جستجوی کار و معاش ، رفتن به مناطق دور­دست و مصیبت هایی که در این گونه سفر غیر قانونی با آنها روبرو می شود.

مودگ (مویه و زاری):

مودگ آوازی غم انگیز است و مضامین اشعار نیز متناسب با شرایط محیطی آن است. مودگ را می توان نوعی نوحه خوانی یا مرثیه سرایی دانست. معمولاً وقتی عزیزی در خانواده فوت می کند، زنان خانواده و بستگان او به سوگواری می نشیند و در مجلس ترحیم زنان غم و اندوه خود را از طریق مودگ بیان می کنند و از این طریق تسکین می یابند. آواز مودگ اختصاص به زنان دارد ولی سرایندگان و اجرا کنندگان مودگ با ساز ممکن است مردان باشند.

مودگ شباهت زیادی به زهیروک و لیکو دارد و تفاوت آن در فضا و محیط اجرایی آن است و به دو صورت خوانده می شود. یکی به صورت انفرادی، مادر و یا خواهر و زن در غم از دست دادن عزیزش سر می دهد و دیگری به صورت دسته جمعی و معمولاً در چند روز اول مجلس ترحیم برپاست. زن داغدار اشعاری را در وصف خوبی ها و صفات برجسته فرد متوفی با آواز غمناکی سر می دهد و جمعیت حاضر جملات آخر آن را تکرار می کنند. مودگ توأم با گریه و زاری است.

شعر:

شعر بلوچی معنا و مفهوم خاص خود را دارد و به صورت اختصاصی به مضامینی تعلق دارد که تاریخی هستند و در مجالس همراه با ساز عمدتاً تنبور، قابلیت ارائه می یابند. در قالب اشعار حماسی شرح جنگ های قومی، داوری ها و پیروزی و شکست ها را ورایت می کنند. می توان گفت که اکثر خوانندگان و سرایندگان و کسانی که دستی در موسیقی دارند، اشعار حماسی و تاریخی به یاد دارند و در مجالس آنها را با آواز می خوانند.

شعر ابوحنیفه برادر کوچکتر امام حسین (ع) شعر ادهم و جنگ او با کفار، شعر حضرت علی (ع) را می توان از این اشعار حماسی و تاریخی دانست.

بجّار:

بجار یک سنت حسنه است که مستقیماً از ضرورت های محیطی در یک جامعه فقیر ناشی شده است. کارکرد اجتماعی نسبتاً گسترده ای دارد و نوعی همیاری با جوانان است تا فقر و نداری آنها مانع ازدواجشان نباشد. طبق این سنت همه جوانان فقیر و غنی فرقی نمی کند وقتی بخواهند ازدواج کنند، می توانند مخارج عروسی خود را از طریق بجار فراهم آورند. معمول این است جوانی که قصد ازدواج دارد، با مراجعه به اقوام و آشنایان و اعلام این قصد در واقع به معنای طلب بجار است و لوزمی ندارد که جوان به طور مستقیم تقاضای خود را مطرح کند .

در چنین مواقعی هر کس بر حسب توان و تمایل خود پول نقد ویا لوازم ضروری نظیر گوسفند به صورت به جوان می دهند. در هر حال سنت بجار به دلیل کارکرد مثبت اجتماعی اش مورد توجه است و هنوز هم امری معمول در میان اقوام بلوج است. تأثیرات مثبت روانی آن برای جوانان داوطلب ازدواج و اینکه مورد حمایت جامعه قرار دارند و جنبه مادی آن از اهمیت بیشتری برخوردار است و در عمل باعث می شود که فقر یک جوان مانع ازدواج و تشکیل خانواده نگردد. ولی یک جنبه منفی هم دارد؛ آن هم ازدواج در سنین پایین است که معمولاً پایدار باقی نمی ماند و علما و عقلای قوم باید فکری برای این مشکل بکنند.

بیر (انتقام):

انتقام معمولاً زمانی مطرح می شود که اختلافات از عمق زیادی برخوردار است و تدابیر دیگر، کارآیی ندارند. حادترین آن در مواقعی است که دو طایفه درگیر جنگ می شوند و فرد یا افرادی جان خود را از دست می دهند. در این مواقع بحث انتقام گیری پیش می آید و یکی از خطرناک ترین موضوعاتی است که در فرهنگ بلوچ وجود دارد. این یک ارزش منفی اجتماعی است ولی در هر حال در گذشته پررنگ تر و در شرایط کنونی کم رنگ شده.

انتقام گیری در جوامع کمتر توسعه یافته شکل می گیرد و از آن چنان قدرت نفرت انگیزی برخوردار می شود که ممکن است دو طایفه را سالهای زیادی درگیر جنگ کند.

انتقام گیری آن قدر اهمیت داشته است که وارد ادبیات شفاهی بلوچ شده و اشعاری در این باره وجود دارد که کینه ورزی و انتقام گیری را به خوبی نشان می دهد. با این حال با گذشت زمان و تغییر شرایط اجتماعی و تثبیت قدرت حکومتی و اعمال قانون در واقع دستگاه قضایی مسئولیت خونخواهی را بر عهده گرفته و اگر قتلی صورت گیرد، این دولت و دستگاه قضایی است که می باید قاتل را دستگیر و مجازات کند. بنابر این نیازی به انتقام گیری شخصی و خانوادگی نیست.

با این حال واقعیت آن است که هنوز هم به ندرت در بلوچستان مواقعی پیش می آید که قتل هایی با انگیزه انتقام گیری انجام می شود که کینه توزی آن قدر قوی است که خانواده مقتول منتظر قانون نمی مانند و خود انتقام خود را می گیرد. در هر حال این یک ارزش منفی است و تحت هیچ شرایطی نمی توان آن را موجه دانست.

کارچ و کپن (کارد و کفن):

در جوامع عشیره ای و کمتر توسعه یافته، سنت هایی وجود دارد که بر حسب نیازها و ضرورت هایی شکل گرفته اند که در ظاهر برای کسانی که در فضای اجتماعی متفاوتی قرار دارند، ممکن است، قابل درک نباشد. ولی از آنجا که به نیازی از مجموعه نیازها پاسخ می دهند، از اعتبار اجتماعی برخوردارند. سنت کارد و کفن یکی از سنت هایی است که در گذشته در میان طوایف بلوچ رایج بوده است و هنوز هم در مواقعی برای حل  و فصل نهایی یک مشکل منتهی به قتل مورد توجه قرار می گیرد.

شکل اجرایی آن بدین گونه است که اگر در جریان اختلافی بین دو فرد از یک طایفه یا از دو طایفه یک نفر به دست دیگری کشته شود، چند تن از بزرگان طایفه یا فامیل به همراه قاتل و یک عدد کارد و کفن به منزل مقتول رفته  و برای قاتل طلب بخشش نموده و می گویند صلاح دست خودتان است. کار و کفن را هم با قاتل تحویل می دهند. می گویند یا بخشش یا بکش که معمولاً صاحب عزا از این عمل و حضور بزرگان فامیل شرمنده شده و فردای روز بعد قاتل را همراه با کارد و کفن به خانه اش می فرستد و این یعنی اینکه از انتقام و یا قصاص شخصی صرف نظر نموده و از خون عزیزشان گذشته اند.

نازنیک:

نازنیک به ترانه های 6 شب اول مراسم عروسی اطلاق می شود. متن اشعار نازنیک برای عروس و داماد متفاوت است. نازنیک به معنی ستایش کردن مشتق شده است.

کردی:

مضمون اشعار کردی نیز مانند زهیروک و لیکو مبین تألمات ناشی از هجران و فراق است. این آواز بیشتر در ایرانشهر و بمپور رایج است. عنوان این آهنگ احتمالاً تعلق آن را به شاخه ای از کردهای بلوچستان مشخص می کند که بیشتر در اطراف کوه تفتان سکونت دارند.

اَمبا:

اَمبا ویژه ماهیگیران است و به شکل گروهی خوانده می شود و متن آن دربرگیرنده مراحل مختلف صید است. اجرای اَمبا به شکل سؤال و جواب میان تکخوان (ناخدا) و گروه صیادان است.

گوات (باد):

معنی تحت اللفظی گوات، باد یا هواست. گواتی به بیماری گفته می شود که گوات (باد) در جسم او حلول کرده و تعادل روحی ، روانی و جسمی او را بر هم زده است. بیماری گوات (باد) در بلوچستان، نوعی بیماری روانی است که بیشتر در زنان بروز می کند. مردم بلوچ به وجود ارواح مرموز و پلیدی معتقدند که در جسم افراد حلول کرده و امراض مختلف را موجب می شوند. اعتقاد به وجود امراض مرموز و پلید ، نه تنها در بلوچستان که در کل مناطق ساحلی جنوب کشور وجود دارد. هر یک از گوات ها (بادها) با ارواح مرموز به علت چگونگی تأثیرشان بر شخص، تحت عناوین بخصوصی گروه بندی می شوند. تمایز آنها فقط به مؤنث یا مذکر بودنشان ، کافر بودن و یا مسلمان بودنشان مشخص می شود. تنها موسیقی قادر است ارواح مرموز و پلید را از وجود بیمار طرد کند.

رقص و حرکات یکنواخت بدن در مراسم گوات بخش جدایی ناپذیر آن است. تکرار مداوم یک فیکور یا موتیف در موسیقی موجب حرکات یکنواخت جسمانی می شود  که بیمار را در جهت محدودیت خودآگاهی سوق و تا حدود خلسه به اوج خود رسانده و در نهایت فرد را به مرحله ناخودآگاه می رساند. این مراسم از سه تا هفت شب و هر شب از یک تا چهار ساعت بسته به نوع بیماری می تواند ادامه یابد.

 

آداب و رسوم مردم بلوچ – بخش دوم: عزاداری:

مراسم ماه محرم :

ماه محرم از ارزش و احترام خاصی در بین عموم برخوردار است. از آنجایی که ماه محرم در این منطقه به ماه حسینی معروف است، به خاطر شخصیت با ارزش امام حسین (ع) و اینکه ماه شهادت آن حضرت است، از ارزش و اهمّیّت خاصی برخوردار است. در این ماه مردم این منطقه همراه با اهل تشیع در مراسم عزاداری ها شرکت کرده و به یاد لب تشنه امام حسین و یارانش روز تاسوعا و عاشورا را روزه می گیرند و حتی نذری هم می دهند. در چندین سال گذشته در روستاها چند نفر از زنان خانه به خانه رفته و مردم را با خبر می کردند که ماه محرم نزدیک است.

باید برای نوحه خوانی و سینه زنی آماده باشیم. روش سینه زنی به این صورت بود که گروهی از زنان و مردان به صورت جداگانه در روستای خود و یا همجوار دسته جمعی عزاداری کرده و سینه می زدند و در برابر این نوحه خوانی و عزاداری مردم پول نقد، آرد، برنج و قند و … به آنها می دادند. سینه زن ها این وسایل را جمع آوری کرده و برای روز دهم (عاشورا) خرج می کردند که این روش در حال حاضر کمرنگ شده و مجالس بیشتر در مساجد و حسینیه‌ها برگزار می شود. شعرای منطقه در خصوص حُسن توجه به اهل بیت چند بیت شعر سروده اند که به شرح ذیل می باشد:

داستان پسر هند مگر نشنیدی پدر او دندان پیامبر بشکست پدر او به ناحق، حق داماد پیامبر بگرفت بر چنین قوم تو لعنت نکنی شرمت باد

که از او، از ستم به پیامبر چه رسید مادر او جگر عم پیامبر بمکید پسر او سر اولاد پیامبر ببرید لعنت الله یزیدا و علی قوم یزید

 

  آیین مرگ و عزاداری – آداب و رسوم مردم بلوچ :

 عزاداری عمومی: 

در منطقه ایرانشهر و اطرافش مراسم عزاداری را در اصطلاح بلوچ پُرسان (porsan) می گویند این مراسم بعد از فوت یا شهادت فرد صورت می گیرد. عموماً اگر فردی در یک خانواده بیمار شود، افراد خانواده برای درمان بیماری او تلاش کرده و از کسانی که در زمینه طب سنتی اطلاعاتی دارند و از داروهای گیاهی و محلی استفاده می کنند و یا از دعا و تعویذ جهت بهبود بیماری استفاده می کنند، و یا در صورت شدت بیماری او را به دکتر و بیمارستان برده برای درمان او می کوشند.

اگر تمامی راه ها را رفته، اما بیمار بهبودی نیافت؛ یعنی، اینکه امیدی به بهبودی او نبود او را به خانه برده و به مراقبت از او می پردازند و اقوام و آشنایان تا پاسی از شب به نزد او ر فته و جویای احوالش می شود. در هنگام عیادت بیمار را دلداری داده و به او روحیه می دهند و برایش آرزوی سلامتی می کنند. زمانی که حال بیمار رو به وخامت رفته و کاری از کسی بر نمی آید، بیمار را رو به قبله خوابانیده تمام فرزندان و بستگان درجه یک در اطرافش جمع شده و بیمار وصیت های لازم را درخصوص نگهداری فرزندان کوچکتر و اموالش به فرزندی که بزرگتر است و خدمت بیشتری کرده، می کند و از همه حلالیت می خواهد . در این لحظه فرزندان گریه و زاری سر داده و بیمار با ذکر کلمه لا اله الا الله، محمداً رسول الله دار فانی را وداع می گوید.

در این لحظه چشم های بیمار را بسته و پاهایش را جفت کرده و دستهایش را صاف در کنارش قرار می دهند و با پارچه تمیزی صورتش را می پوشانند.  پس از فوت بیمار فردی را برای خبر کردن نزد پیش نماز یا مولوی می فرستند تا از طریق تریبون مسجد اعلام کند که فلانی فوت کرده است. تمامی  فامیل و اقوام را مطلع نموده و یک گروه هم مشغول آماده سازی کفن و کندن قبر می شوند. زنان شیون و زاری سر داده بی تابی می کنند. اما در ایین بلوچ ها مردها گریه نمی کنند. زیرا گریه کردن مرد را کاری ناپسند می دانند. وظیفه مرد در چنین لحظاتی مبارزه و غلبه در برابر ناملایمات و سختی هاست.

 

نمونه از واژه واژه نامه داخل فایل آداب و رسوم مردم بلوچ

واژه بلوچی	آوانویسی	معادل فارسی
آپ	âp	آب
آپس	âpos	آبستن
آچش	čâeš	آتش
انشپی	enšapi	امشب
اَرس	ars	اشک
استون	estun	رعد و برق
اِستان	estân	ملاقه
اُشتر	ošter	شتر
آستینک	âstink	آستین
آدینک	âdeank	آینه
آنگو	ângo	آن طرف، آنسو
آهیر	âhir	بسیار حریص و طمعکار
ب
بَلّوک	ballok	مادر بزرگ
بانور	bânor	عروس
برات – براس	berât – berâs	برادر
بوور	bowar	بخور
بِوَپس	bewaps	بخواب
بَتَل	batal	ضرب المثل
بیر	bear	انتقام
باندا	bândâ	فردا
بِذور	bezor	بردار
بِل	bell	بگذار
بدار	bedâr	نگه دار
بُروان	borwân	ابرو
ببیت	bebit	باشد
بُرت	bort	برده است
باجی	bâji	نذر
بجن	bejan	بزن
بدبهت	badbaht	بدبخت
بِچار	bečâr	ببین
بارَگ	bârag	نازک، باریک
بِرازَهت	berâzaht	برادر زاده
بُتُک	botok	عروسک
پ
پون	pun	خرمای خراب
پاتیا	pâtya	فاتحه خوانی
پادیک	pâdyeg	سه پایه فلزی برای پخت و پز
پُر	por	خاکستر
پیروک	pirok	پدر بزرگ
پاشپاد	pâšapâd	پابرهنه
پچّ	počč	لباس
پتّر	pattar	مجلس صلح
پرسان	porsân	پرسه / مراسم عزاداری
پُل	poll	کل
پنت	pant	نصیحت
پپّ	popp	شُش
پَدا	padâ	پشت سر
پِت / پسّ	pet-pess	پدر
پاد	pâd	پا
پیماز	pimâz	پیاز
پاگ	pâg	عمامه
پَهتِن	pahten	پختن
پَس	pas	گوسفند
پاری	pâri	پارسال
پتو- پِسّو	peto-pessō	ناپدری
پَهریز	pahrēz	پرهیز
پهلّـِی	pahelli	عفو- حلالیت طلبیدن
ت
توار	tawâr	صدا
تَرّ	tarr	خیس
تهار	tahâr	تاریک
تباهگ	tabâhag	گوشت خشک شده
تاوان	tâwân	خسارت
تکو	tako	روسری – شال
تَ کدی	takadi	تا کی، چه وقت
تیموش	timōš	نوعی نان لواش نازک
تگرد	tagerd	حصیر
تنَک	tanak	نازک
تیش	tišag	تیشسه
تپنگ	topang	تفنگ – اسلحه
تهنا	tahnâ	تنها – یکّه
ترو	touro	خاله – عمه
تزبیح	tazbih	تسبیح
تَهت	that	تخت
تُروپشی	toropši	ترشی

.

آداب و رسوم مردم بلوچ

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های زبان و ادبیات فارسی کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و مآخذ آداب و رسوم مردم بلوچ :

1.    افشار (سیستانی) ، ایرج، 1371، بلوچستان و تمدن دیرینه آن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

2.    بدیعی، ربیع، 1370، جغرافیای مفصل ایران، جلد سوم (جغرافیای اقتصاد)، انتشارات اقبال

3.    پهلوان، چنگیز، 1378فرهنگ شناسی (گفتارهایی در زمینه فرهنگ)، انتشارات پیام امروز، چاپ سارنگ، چاپ اول،

4.    دهخدا ، علی اکبر ، 1345، لغت نامه ، دانشگاه تهران،

5.    سربازی، مولانا قاضی عبدالصمد، بلوچ و بلوچستان ، ترجمه و تعلیق، محمد سلیم آزاد، تک جلد

6.    سید سجادی، دکتر سید منصور، 1374، باستان شناسی و تاریخ بلوچستان، چاپ اول، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور – آداب و رسوم مردم بلوچ

7.    فرجی ، عبدالرضا کارشناس مسئول ، 1366، جغرافیای کامل ایران، جلد دوم، وزارت آموزش و پرورش،

8.    کتاک، فیلیپ، 1386انسان شناسی (کشف تفاوت های انسانی)، ترجمه محسن ثلاثی، انتشارات علمی، چغاپ گلرنگ، چاپ اول

9.    محمود زهی، دکتر موسی، آیین ها و باورها و فرهنگ مردم بلوچستان، به سفارش حوزه ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی تهران آبنوس 139، انتشارات شابک ، چاپ اول

10. معین، محمد، 1371فرهنگ معین، انتشارات  امیرکبیر، تهران – آداب و رسوم مردم بلوچ 11-… 12-…

آداب و رسوم مردم بلوچ