ادبیات و مبانی نظری مدیریت مسکن در ایران

 مدیریت مسکن در ایران

مبانی نظری پژوهش مدیریت مسکن

مقدمه مدیریت مسکن

1-2- مفاهیم و تعاریف پژوهش مدیریت مسکن

1-1-2- مسکن

2-1-2- حق مسکن کافی یا مناسب

3-1-2- مدیریت مسکن

4-1-2- شهرداری

5-1-2- ظرفیت

6-1-2- ظرفیت سازمانی

7-1-2- ظرفیت نهادی

8-1-2- ظرفیت اجتماعی

9-1-2- ظرفیت قانونی

10-1-2- ظرفیت سنجی

2-2- چارچوب و مبانی نظری پژوهش

1-2-2- ظرفیت سنجی

1-1-2-2- توسعه ظرفیت

2-1-2-2- ارزیابی ظرفیت های موجود و نیازها

2-2-2- مدیریت شهری

1-2-2-2- مدیریت شهری در ایران  – مدیریت مسکن

2-2-2-2- شهرداری در ایران  – مدیریت مسکن

3-2-2- مسکن

1-3-2-2- شاخص های مسکن  – مدیریت مسکن

2-3-2-2- سازمان های مرتبط با مدیریت مسکن شهری در ایران

3-3-2-2- بررسی قوانین مسکن در کشور

1-3-3-2-2- قوانین ملی در خصوص مسکن

2-3-3-2-2- قوانین مرتبط با نقش شهرداری ها در مدیریت مسکن

5-3-2-2- وضعیت مسکن شهری در ایران

منابع

مدیریت مسکن

 مسکن

مسکن در لغت به معني”سکني گزيدن در مکان” آمده و ابعاد متنوعي دارد. مسکن يک مکان فيزيکي است و به­عنوان سرپناه، نياز اوليه و اساسي خانوار به شمار می­رود. مفهوم مسکن علاوه بر مکان فيزيکي، کل محيط مسکوني را نيز در بر مي‌گيرد که شامل کليه خدمات و تسهيلات ضروري مورد نياز در بهزيستن افراد است. در واقع تعريف و مفهوم عام مسکن، يک واحد مسکوني نيست بلکه کل محيط مسکوني را شامل مي‌شود و به عبارت ديگر مسکن چيزي بيش از يک سرپناه صرفاً فيزيکي است (مخبر، 1363: 18).

مسکن بنابر اظهار نظر شیعه نیز تنها به خانه­ای­که به مفهوم سرپناه توأم با تعدادی اتاق همراه با سرویس­های مختلف باشد نیست, بلکه مسکن یعنی مجموعه­ای از خانه­ها، خیابان­ها و سرویس­های وابسته به آن است(شیعه،1380: 207).

با توجه به تعاريف ارئه شده از مسکن، مي‌توان مسکن مناسب و بهينه را چنين تعريف کرد: مسکن مناسب عبارت است از فضاي سکونتي مناسبي که آسايش، دسترسي مناسب، امنيت، پايداري و دوام سازه‌اي، روشنايي کافي، تهويه و زير ساخت­هاي اولية مناسب از قبيل: آبرساني، بهداشت و آموزش، محيط زيست سالم، مکان مناسب و قابل دسترسي از نظر کار و تسهيلات اوليه و همچنين زمينة رشد و تقويت روابط اعضاي خانواده (ارتباط افقي) و روابط همسايگي (ارتباط عمودي) را براي ساکنانش فراهم آورد و مهم­تر از همه متناسب با  توان مالي خانوار باشد (ملکي،1382، 62).

حق مسکن کافی یا مناسب

حق مسکن مناسب به این معنی است که هر انسان اعم از زن، مرد، کودک و جوان حق دارد از خانه و جامعه امن برخوردار باشد تا در آن با آرامش و شرافتمندانه زندگی نماید و هر کس حق دارد که مسکن مناسب داشته باشد». از آنجا که تعریف “مناسب یا کافی[1]” در رابطه با مسکن متأثر از عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، آب و هوا، شرایط اقلیمی و غیره می باشد، ميثاق بين المللي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي موارد ذيل را به عنوان اجزاي اساسي «مناسب» بودن مسکن معرفي نموده است:

[1] Adequate

مدیریت مسکن

مدیریت مسکن هنر، علم و تخصص هماهنگی نقش آفرینان، حفظ منافع خانواده ها و جامعه و مدیریت مسکن؛ با استفاده از سیاست های ، استراتژی ها، سیستم ها و منابع مناسب با آگاهی از تمام شرایط زمینه ای (طبیعی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و تکنولوژیک)؛ به منظور کمک به خانواده ها و توسعه جامعه و بهینه سازی عملکرد بخش مسکن؛ نسبت به محیط زندگی انسان است.

ایده آل های توسعه همانگونه که در تعریف ذکر شد، تنها زمانی می تواند حاصل شود که همه نقش آفرینان از جمله مقامات دولتی، سرمایه داران، توسعه دهندگان خصوصی، تولید کنندگان، مالکان، سازمان های حمایتی و سایر تخصص ها  نقش های خود را با موفقیت به انجام برسانند.

مدیریت مسکن در سطح سیاست گذاری و استراتژی، برنامه و پروژه در سازمان های دولتی، بخش عمومی و خصوصی صورت می گیرد (وایک، 2005).

شهرداری

شهرداري موسسه مستقل و عمومي است كه به منظور اداره امور محلي از قبيل عمران، آبادي، بهداشت شهر و تأمين رفاه و آسايش اهالي شهر و بعنوان زيستگاهي مطلوب براي شهروندان تأسيس شده است و مردم در اداره اين  امور مستقيما شركت و دخالت دارند. شهرداري داراي شخصيت حقوقي، استقلال مالي و اداري است و از خود داراي اموال، بودجه، درآمد، حقوق، تكاليف مخصوص و متمايز از دولت است. مشخصه های شهرداری را می توان شامل شهری بودن، غیر دولتی بودن، استقلال، انتخابی بودن، رسمیت داشتن و موظف به اداره ی امور محل و ارائه خدمات عمومی مورد نیاز ساکنان شهر دانست.(شیعه، 1387، 547)

 ظرفیت

در زبان فارسی معادل هایی مانند گنجایش و وسعت برای این کلمه بکار رفته است. این واژه در ادبیات انگلیسی به معنای “دستیابی کارا به اهداف” ، “وسیله ای برای حل مشکلات” شناخته شده است. ظرفیت دارای خصوصیات عمومی مانند وابستگی به متغیرهای محیطی و دینامیک است. به عبارتی مانند هدفی در نظر گرفته می شود که به دلیل متحرک بودن عناصر، انگیزه ها و روابط اجتماعی به طور مداوم در حال افزایش یا کاهش است. به طور مستقیم یا غیر مستقیم از محیط اقتصاد، سیاست، قانون و فرهنگ اثر می پذیرد. بر این اساس ارزیابی و سنجش ظرفیت در محیط ها و موقعیت های مختلف همواره در حال تغییر و تحول بوده و روش ها و ابزارهای مختلفی را می طلبد( شفیعا، 1389، 61)

تعریف ظرفیت بر اساس تعریف ” برنامه توسعه سازمان ملل متحد- گروه توسعه ظرفیت در سال 2008″: ظرفیت توانایی افراد، نهاد ها و جوامع برای انجام اقدامات، حل مسائل و پایه گذاری و دستیابی به اهداف بر اساس چارچوبی پایدار است (capacity development group, 2008:4).

ظرفیت سازمانی

ظرفیت سازمانی عبارت است از ظرفیت بالقوه هر شرکت در به کارگیری موفقیت آمیز مهارت ها و متابع سازمانی برای دستیابی به هدف های سازمان و برآورده کردن انتظارهای سهامداران. ظرفیت های سازمان دارای دو بعد اصلی به شرح ظرفیت منابع و ظرفیت مدیریت است. این ابعاد برای تمام سازمان ها وجود داشته و از آن استفاده می کنند. منابع شامل مواردی است که به گونه سنتی به آن بخش سخت ظرفیت سازمانی می گویند که شامل کارکنان، زیرساختارها، تسهیلات، تجهیزات و وجوه نقد می شود.

مدیریت به شرایطی گفته می شود که تحت آن هدف های سازمان وضع شده و در آینده به این هدف ها جامه عمل پوشانده می شود. فعالیت های مدیریتی شامل برنامه ریزی، هدف گذاری، تعیین مسئولیت ها، رهبری، تخصیص منابع، انگیزش و نظارت بر کارکنان و حفظ رابطه با سهامداران است. سازمان های مختلف دارای ظرفیت های مختلفی هستند که بستگی به ماموریت، محیط بیرونی و نقاط ضعف و قوت سازمان دارد (باغبان، 1388).

مدیریت شهری

مدیریت عبارت است از فرآیند طراحی و نگهداری از محیطی که در آن افراد به صورت گروهی با یکدیگر کار می کنند و اهدف خود را به شیوه موثری محقق می سازند. این تعریف را می توان برای سکونتگاه های انسانی و شهرها نیز به کار گرفت؛ زیرا در آنها سازمان های شهری مختلف در سطوح سازمانی متفاوتی وجود دارند و جهت دستیابی به اهداف سازمانی خود به صورت سلسله مراتبی (سطوح محلی، منطقه ای و ملی) با یکدیگر تشریک مساعی دارند و در هریک از این سازمان ها افراد برای دستیابی به اهداف ذکر شده با یکدیگر همکاری می کنند؛

بنابراین مدیریت شهری نه تنها در بر گیرنده مدیریت سازمان ها و مجموعه های شهری است، بلکه مدیریت امور مرتبط به فرآیندهای توسعه و کارکرد شهری را نیز در سطوح سازمانی مختلف شامل می شود. تعریف دقیقی از مدیریت شهری وجود ندارد و مشخص نیست که این مفهوم یک هدف، فرآیند یا ساختار است. در ابتدا این مفهوم به معنای توزیع منابع و بکارگیری قدرت بوده است.

در این حالت، مدیریت شهری در واقع فصل مشترکی میان بوروکراسی به عنوان مرجع قانونی توزیع منابع و جامعه ی محتاج این منابع از طریق زیربناها و خدمات تلقی می شد. در این زمان تاکید مدیریت شهری بر امر تصمیم گیری بوده است. در این زمینه، ویلیامز (1978) تلاش کرده تا تعریفی از مدیریت شهری ارائه نماید. از دیدگاه وی مدیریت شهری یک بستر تئوریک یا یک دیدگاه نیست، بلکه چهارچوبی برای بررسی است. او مدیریت شهری را مرتبط با ارتباطات و قدرت، ماهیت شهر و ساختار اقتصادی- اجتماعی آن می داند ( کاظمیان و همکاران، 1392: 383-384).

مدیریت شهری در ایران

محیط کلان مدیریت شهری در ایران را می توان در قالب نهاد ها و کنشگران موثر بر آن ترسیم کرد. با توجه به حیطه مسئولیت، اهداف و ماهیت کنشگران آنها، به پنج دسته ی نهاد های حکومتی- دولتی، نهاد های حکومتی – عمومی، نها های غیر دولتی، نهاد های بخش خصوصی و نهاد های بین المللی قابل تقسیم هستند (کاظمیان و همکاران،1392: 87). شهرداری ها در ایران از زمره سازمان های حکومتی عمومی محسوب می شوند.

آنچه در حال حاضر به عنوان اهداف و وظایف مدیریت شهری می توان بر شمرد، با آنچه از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قابل برداشت است، تفاوت فاحشی دارد. در قانون اساسی، شوراها به عنوان رکنی از ارکان کشور محسوب شده و چهارچوب قانونی حضور مردم بر نظارت امور محل تعریف شده است و می تواند تمامی امور شهری را در سازمان مدیریت شهری، برنامه ریزی و مدیریت کند و مردم، حضوری جدی و موثر در اداره ی امور شهری دارند.

ولی آنچه در قوانین عادی با عنوان اهداف و وظایف مدیریت شهری آمده است، بخش کوچکی از وظایف قابل تعریف برای مدیریت شهری است و علی رغم توجه مدیریت عالیه کشور در دو قوه مجریه و مقننه و تصویب احکام و قوانینی برای حرکت مدیریت شهری به سمت و سوی جایگاه واقعی خود در قانون اساسی، سوای تشکیل شوراهای اسلامی شهری، اقدام اساسی دیگری صورت نپذیرفته است؛ بنابر این اهداف و وظایف مدیریت شهری همچنان میان دولت از یک سو و شوراها و شهرداری ها از سوی دیگر تقسیم شده است و نا هماهنگی در مدیریت شهری، هزینه های اساسی برای مردم به همراه داشته است (کاظمیان و همکاران،1392: 204)

در ماده 136 قانون برنامه سوم توسعه، در جهت تحقق مديريت یکپارچه شهري پيش بيني شده بود که وظايف و اختيارات دستگاههاي دولتي و اجرايي کشور که مرتبط با مديريت شهري هستند به تدريج و بر اساس اولويت هاي مشخص به شهرداري ها واگذار شود. در متن پیش نویس آیین نامه اجرایی این ماده فعالیت های قابل واگذاری در دوسته فعالیت های قابل واگذاری در کوتاه مدت و بلند ودت تقسیم شده بود که از جمله آن می توان به موارد زیر که مرتبط با امر مسکن می باشند اشاره کرد:

• تهیه طرح های جامع و تفصیلی
• ساخت مسکن ارزان قیمت و استیجاری
• مدیریت امور زمین شهری ( کاظمیان و همکاران، 1392: 196-198).

مدیریت مسکن

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مدیریت کلیک کنید.

نمونه ای از منابع فارسی مدیریت مسکن

1. احدنژاد روشتی، محسن؛ مرادی مفرد، سمیرا، (1392)، نقش استراتژی توسعه شهری(CDS) در سیاستهای تامین مسکن گروه های کم درآمد شهری( مطالعه موردی ، ناحیه صفرآباد و بی سیم شهر زنجان)، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال سوم، شماره 12، ص48-35
2. احمدی، وحید، (1384)، بررسی نقش و جایگاه دولت در تامین مسکن، مجله روند، شماره 46، پاییز، تهران
3. آخوندی، عباس، (1386)، حاکمیت شهر – منطقه تهران: چالشها و روندها. نشریه علمی-پژوهشی هنرهای زیبا، شماره 29، بهار، ص 136
4. باغبان، علی، (1388)، توسعه ظرفیت سازمانی، ماهنامه تدبیر، شماره 205
5. پوراحمد، احمد؛ عمران زاده، بهزاد، (1389)، بررسی علل عدم تحقق مدیریت یکپارجه شهری در ایران، فصلنامه جغرافیای انسانی، ص 198
6. توسلی، غلام عباس؛ موسوی، مرضیه، (1384)، مفهوم سرمایه در نظریات کلاسیک و جدید با تاکید بر نظریه های سرمایه اجتماعی، نامه علوم اجتماعی، ص 5
7. حساميان، فرخ؛ اعتماد، گیتی؛ حائري، محمدرضا، (1387)، شهرنشيني در ايران، انتشارات آگاه، چاپ ششم، تهران، ص100
8. حیدرآبادی، قاسم، (1381)، بررسی تاثیر متغیرهای جمعیتی بر شاخص مسکن در استان خراسان، شماره 39 و 40 ، بهار و تابستان، ص76
9. دانایی فرد، حسن؛ آذر، عادل، (1390)، روش شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکرد جامع، نشر صفار، تهران
10. دفتر برنامه ریزی و اقتصاد مسکن، (1385)، گزارشی از مطالعات طرح جامع مسکن، فصلنامه اقتصاد مسکن، شماره 37 و 38، وزارت مسکن و شهرسازی، تابستان
11. www.maskannews.ir
12. …
13. …

  نمونه ای از منابع انگلیسی مدیریت مسکن

1. Adams, D. (2005). Planning, Public Policy & Property Markets. Oxford , UK: Blackwell.
2. Brown, R. (2008), Local Institutional Development and Organizational Change for Advancing Sustainable Urban Water Futures, Environmental Management, p223
3. Capacity development group (2008), capacity assessment methodology, united nation
4. Emsley, Simon; Phibbs, Peter; Crabtree, Louise. (2008), models of sustainable and affordable housing for local government, university of western Sydney, Urban research center
5. Fleming،Cory; Twombly، Eric (2001).Building Noneprofit Capacity:A Framework for Addressing the Problem.In C. J. De Vita، & C. Fleming، Building Capacity in Noneprofit Organization. Washinton D.C: The Urban Institute, p7
6. Guy, S. (2002). Development And Developers:Perspectives On Property. University Of Newcastle: Blackwell Publishing.
7. Hui, Eddie C.M; Wong, Francis K.W; Tong, de. (2009), The Roles of Local Government on Affordable Housing Development in Beijing, Hong Kong Polytechnic University
8. Japan international cooperation Agency annual report, (2008), p4
9. JJ van Wyk, (2005), Housing Management: Processes, Roles and Competencies Applicable to Developing Countries, World Congress on Housing Transforming Housing Environments through Design, South Africa
10. Katz, Bruce; Turner, Margery Austin; Sawyer, Noah. (2003), rethinking local affordable housing strategies: lesson from 70 years of policy and practice, The Brookings Institution Center on Urban and Metropolitan Policy
11. McCarthy, Malcolm. (2010), Benchmarking Housing in South African Municipalities, VNG International The Hague, the Netherlands
12. Segnestam, L., Persson, A., Nilsson, M., Arvidsson, A., and Ijjasz, E. (2002) Country Environment Analysis: a Review of International Experience, Environment Strategy Papers, No 8., World Bank.
13. …
14. …

مدیریت مسکن