ماهیت و مبانی حقوقی حق توسعه

حق توسعه

ماهیت و مبانی حقوقی حق توسعه …………………………………………………

بخش اول: محتوای حق توسعه …………………………………………………………………………………………

گفتار اول: مفهوم توسعه – رویکرد سیاسی ………………………………………………………………………………..

گفتار دوم: مفهوم توسعه – رویکرد اقتصادی ……………………………………………………………………………..

گفتار سوم: مفهوم توسعه – رویکرد حقوق بشری ………………………………………………………………………

بخش دوم: مبانی و زمینه­ های شکل­ گیری مفهوم حق توسعه …………………………………………………..

گفتار اول: اسناد بین­المللی و منطقه­ای ……………………………………………………………………………………….

گفتار دوم: عملکرد نهادها و سازمان­های بین­المللی ……………………………………………………………………..

گفتار سوم: تحول و تکامل تدریجی مفهوم حق توسعه ………………………………………………………………..

منابع

محتوای حق توسعه

برخی از دانشمندان[1] معتقدند هیچ تعریف قطعی از توسعه نمی­توان ارائه داد، تنها می­توان پیشنهاداتی درباره­ی آنچه توسعه باید بر آن­ها دلالت کند، ارائه نمود. ازاین­رو ضرورت شناخت رهیافتی همه­جانبه نسبت به توسعه، در سال­های اخیر روشن شده است. در این راستا، مهم­ترین مفاهیم توسعه را لفت ویک در کتاب خود در میان رویکردهای زیر استدلال می­کند[2] که به تعریف مختصری از آن­ها می­پردازیم:

– توسعه به مفهوم پیشرفت تاریخی: این ایده از قرن 18 به بعد، در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و بعدها سیاسی خود را نمایان ساخته است. (Pollard, 1971, 60) در این تفکر تحولات مربوط به توسعه، اساساً فرآیندهای ناشی از اقدامات بشری پنداشته می­شود.

– توسعه به مفهوم بهره­برداری از منابع­طبیعی: این مفهوم به­دنبال استقلال مستعمرات در تأکید بر حق حاکمیت آنان بر منابع طبیعی خود ایجاد شد.

– توسعه به مفهوم پیشرفت برنامه­ریزی شده­ی اقتصادی- اجتماعی: منشأ این تفکر به سخنان ترومن، رئیس­جمهور آمریکا در مورد انتقال تجربیات علمی از جهان توسعه­یافته به جهان توسعه­نیافته برمی­گردد.

– توسعه به مفهوم تغییر ساختاری: در این معنا توسعه یعنی گذار از اقتصاد سنتی به اقتصاد مدرن صنعتی. (توماس، 1382، 63)

مبانی و زمینه­ های شکل­ گیری حق توسعه

پیشرفت اقتصادی و رسیدن به نقطه­ی نهایی ترقی و توسعه در ابعاد گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، در جوامع عقب­مانده و درحال­توسعه، از بزگترین دغدغه‏ی جوامع مختلف، به‏ویژه در چند قرن اخیر می­باشد. در این راستا، پیشرفت و توسعه­ی روزافزون کشورهای صنعتی و عقب‏ماندگی سایر کشورها در سراسر جهان باعث شد تا سازمان ملل متحد و مجمع عمومی به تدوین قطعنامه­ها و ایجاد سازمان­هایی در این خصوص بپردازد.

در مورد زمینه­های شکل­گیری حق توسعه، ابتدا به اسناد و عرف­های بین­المللی و منطقه­ای مرتبط با توسعه می­پردازی؛ سپس نهادهای فعال در این زمینه را بررسی می­نماییم. در نهایت تحول حق توسعه را از آغاز تاکنون، یعنی طی پنج دهه از نظر می­گذرانیم.

 اسناد بین­ المللی و منطقه ­ای

در حقوق بین­الملل شناسایی حق توسعه عمدتاً از طریق اسناد سازمان ملل بوده است. اعلامیه جهانی حقوق بشر 1948[1]، میثاقین حقوق مدنی سیاسی و حقوق اقتصادی فرهنگی 1966[2] و اعلامیه نظم نوین اقتصادی بین­المللی 1974 از جمله اسنادی هستند که نقش مهمی در ظهور این حق داشتند.

– در بند 3 ماده­ی 1 منشور سازمان ملل متحد، همکاری و همبستگی بین­المللی، به­عنوان اقداماتی که لازم است برای رسیدن به توسعه انجام شود، بیان شده است؛ (دولتشاه، 1385، 44) البته باید این اقدامات جنبه­ی اجبار و تکلیف پیدا کند نه صرفاً کمکی خیرخواهانه باشد. همچنین مواد 55 و 56 منشور نیز به همکاری بین­المللی برای رسیدن به توسعه اشاره دارد.

– برای رسیدن به مقصود ماده­ی 1 منشور سازمان ملل متحد، مجمع در 1957، قطعنامه­ی 1161[3] را تصویب کرد که توسعه­ی اقتصادی و اجتماعی را از ابزارهای رسیدن به صلح، امنیت، پیشرفت اجتماعی، استانداردهای بهتر زندگی، حقوق بشر و آزادی­های اساسی برای همه می­داند. (D.Bunn, 2000, 1432)

– مجمع عمومی در سال 1962 “قطعنامه­ی حاکمیت دائم مردم و ملت­ها بر منابع و ثروت­های طبیعی­شان”[4] را به­رسمیت شناخت. هدف اصلی این قطعنامه توسعه­ی اقتصادی کشورهای درحال توسعه و تازه استقلال یافته بود.

– در کنفرانس بین­المللی حقوق بشر تهران 1968[5]، به ارتباط عمیق حقوق بشر و توسعه­ی اقتصادی اشاره شد و صلح و عدالت لازمه­ی حتمی تحقق کامل حقوق و آزادی­های اساسی انسان اعلام شد.[6] در ماده­ی 12^[7] اعلامیه، به لزوم از میان برداشتن فاصله­ی میان کشورهای درحال­توسعه و توسعه­یافته اشاره شده است و آن را لازمه­ی تحقق حقوق بشر می­داند. (بی­نام، 1381، 139)

– در سال 1969، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه­ی 2542، “اعلامیه­ی پیشرفت اجتماعی و توسعه”[8] را با هدف افزایش استانداردهای مادی و معنوی زندگی بشر و تعهد سازمان بر ایجاد “نظم اجتماعی منصفانه”[9] تصویب کرد. (D.Bunn, 2000, 1433) که در آن بر لزوم پیوستگی حقوق مندرج در میثاقین تأکید شده است.

– حق توسعه به عنوان یک حق بشری در سال 1970، طی قطعنامه­ای در بیست و پنجمین جلسه­ی مجمع عمومی سازمان ملل، به­طور ضمنی به­رسمیت شناخته شد.[10] این حق برای اولین بار در قطعنامه­ی شماره­ی 4 سال 1979 کمیسیون حقوق بشر، صراحتاً به عنوان یک حق بشری به­رسمیت شناخته شد. (مولایی، 1389، 331)

– “اعلامیه­ی نظم نوین اقتصادی بین­الملل” (NIEO)[11] در سال 1974، تغییر نظام اقتصادی  بین­المللی آن زمان را یکی از شرایط رسیدن به حق ملل بر توسعه برمی­شمارد.

– “منشور حقوق و تکالیف اقتصادی دولت­ها”[12] در سال 1974 حقوق بین­الملل توسعه را به عنوان اساسی برای روابط اقتصادی بین­المللی جدید مدنظر قرار داد.

– در 1974، “اعلامیه کوکویوک”[13] در گردهمایی آنکتاد و برنامه عمران ملل متحد تصویب شد. (هتنه، 1388، 210) موضوع این اعلامیه، منابع و توسعه و تأکید بر این­که توسعه­نیافتگی ریشه در ساختار و رفتار اقتصادی خود کشورها دارد، بود. در این نشست همچنین اشاره شد ­که توسعه دلالت بر چیزهایی بیش از نیازهای اساسی دارد. (UNEP/UNCTAD symposium, 1975, 894-895)

تحول و تکامل تدریجی مفهوم حقوقی حق توسعه

از لحاظ نظری می­توان بین حق بر توسعه و حقوق بین­الملل توسعه[1] یک رابطه­ی منطقی تقدم و تأخر قائل شد. هدف حقوق بین­الملل توسعه، ایجاد قواعدی است که اجرای حق بر توسعه و تعهدات ناشی از آن را تضمین کند؛ بنابراین حقوق بین­الملل توسعه می­تواند اجرای عینی حق بر توسعه در نظر گرفته شود.

به­عبارت دیگر حقوق بین­الملل توسعه یکی از امکانات تحقق حق بر توسعه است؛ پس از نظر تاریخی واژه حقوق بین­الملل توسعه قبل از اصطلاح حق بر توسعه پدید آمده است. بنابراین می­توان گفت درواقع این اسناد حقوقی و مکانیسم­های حقوق بین­الملل توسعه بوده است که موجب آگاهی و توجه به مفهوم حق بر توسعه شد و آن را در سطح بین­المللی ایجاد کرد چراکه شناسایی حق بر توسعه نتیجه­ی روندی طولانی است. (Uribe Vargas, 1984, 368)

تحول حق توسعه در پنج دهه قابل بررسی است:

1) دهه­ی اول توسعه، (دهه­ی 60)

نخستین نشانه­های مترقیانه در متن نظریات توسعه در بعد از جنگ جهانی اول، در آن دوره‏ای یافت می‏شود. (Preston, 1985, 138) اما در واقع بعد از جنگ جهانی دوم بود که نظریه­ی مدرنیته به­وجود آمد. طبق این نظریه توسعه به­عنوان یک پدیده­ی اجتماعی، اقتصادی که ارتباط انکارناپذیری با کشورهای توسعه­یافته دارد، بیان شد. (Tamanaha, 2006, 239) در دهه­ی 60 نهضتی به نام “حقوق و توسعه” اساس نظریه­ی مدرنیته را پذیرفت.

در این زمان برای تحقق بخشیدن به توسعه­ی اقتصادی، لزوم پدید آمدن یک نظام حقوقی مطرح شد. (Tamanaha, 2000, 245) در این راستا، محققان فرانسوی و انگلیسی پژوهش­هایی بر مستعمرات گذشته­ی خود انجام داده و به نتیجه­ی ارزشمندی رسیدند؛ و آن هم ورود سازمان ملل به عرصه­ی فعالیت­های توسعه بود. (Ibid, 253)

4 – در واقع، نخستین بار در کنفرانس بین­المللی سازمان کار “حقوق بین­المللی توسعه” چنین تعریف شد: “همه­­ی انسان­ها بدون توجه به نژاد، مذهب یا جنسیت، حق دارند طالب رفاه مادی، آزادی و مقام و منزلت معنوی در شرایط امن و برابر اقتصادی باشند.” (خواجوی نوری، 1389، 30)

حق توسعه

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع جهت مطالعه بیشتر حق توسعه

• بیگ­زاده، ابراهیم، 1389، حقوق سازمان­های بین­المللی، چاپ اول، تهران، انتشارات مجد.
•  – پطروس غالی، بطروس، بهار تا زمستان 1381، حقوق بین­الملل در تکاپوی ارزشهای خود، صلح، توسعه، دموکراسی، ترجمه­ی ابراهیم بیگ­زاده، شماره 35 و 36، مجله­ی تحقیقات حقوقی.
•   – پیران، حسین، 1389، مسائل حقوقی سرمایه­گذاری­های بین­المللی، چاپ اول، تهران، انتشارات کتابخانه­ی گنج دانش.
•  – پیشگاهی فرد، زهرا، بهار 1380، ابعاد جهانی شدن، شماره 157، مجله­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.
•  – تودارو، مایکل، 1389، توسعه­ی اقتصادی در جهان سوم، ترجمه­ی غلامعلی فرجادی، چاپ هفدهم، تهران، انتشارات کوهسار.
•  – توسلی نائینی، منوچهر، تابستان 1384، جهانی شدن اقتصاد و حاکمیت ملی، شماره 36، فصلنامه­ی راهبرد.
•  – توكلي، مهران، 1385، استعمار، استعمارگري، استعمارزدايي وجهان سوم، چاپ اول، تهران، نشر ني.
•  – توماس، کارولین، 1382، حکومت جهانی، توسعه و امنیت انسانی، ترجمه­ی مرتضی بَحرانی، چاپ اول، تهران، انتشارات پژوهشکده­ی مطالعات راهبردی.
•  – جاویدفر، فریبا، مهر 1388، بررسی آثار حقوقی مصوبات اکوسوک بر حق توسعه­ی اقتصادی و اجتماعی کشورهای جنوب، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
•  – جمعی از نویسندگان، 1383، حقوق بشر در جهان امروز، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار.
•  – جیروند، عبداللّه‏، 1368، توسعه­ی اقتصادی، مجموعه عقاید، چاپ اول، تهران، انتشارات مولوی.
• https://www.worldwidewords.org
• …
• …

حق توسعه