ادبیات و مبانی نظری قرارداد فرانشیز – قرارداد فرانشیز در حقوق تجارت بین الملل

قرارداد فرانشیز

در این مقاله قصد داریم تمامی مصادیق ادبیات و مبانی نظری قرارداد فرانشیز – قرارداد فرانشیز در حقوق تجارت بین الملل را خدمت شما عزیزان در 77 صفحه ارائه دهیم . دقت داشته باشید که این نوشته تماما همراه با منابع لاتین و فارسی بوده است. امید است که شما عزیزان را در راستای ارتقای علمی کمک رسانده باشیم .

فهرست مطالب

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..

بخش اول : معرفی و شناخت قرارداد فرانشیز………………………………………………………………………

 فصل اول :  مفهوم قرارداد فرانشیز، احکام و انواع آن……………………………………………………………….. 

 مبحث اول : مفهوم قرارداد فرانشیز……………………………………………………………………………………………

گفتار اول : تعریف، تاریخچه و ماهیت قرارداد فرانشيز …………………………………………………………………..

بند اول : تعریف قرارداد فرانشيز …………………………………………………………………………………….

بند دوم : تاریخچه قرارداد فرانشيز ……………………………………………………………………………………

بند سوم : ماهیت حقوقی قرارداد فرانشيز ………………………………………………………………………….

 گفتار دوم : مقایسه قرارداد فرانشيز با قرارداد های مشابه……………………………………………………………….

بند اول : قرارداد مجوز بهره برداری(لیسانس)……………………………………………………………………

الف) از حیث ماهیت………………………………………………………………………………………………….

ب) از حیث آثار……………………………………………………………………………………………………….

بند دوم : قرارداد توزیع…………………………………………………………………………………………………

بند سوم : نمایندگی تجاری…………………………………………………………………………………………..

 مبحث دوم : احکام و انواع فرانشیز…………………………………………………………………………………………..

گفتار اول : احکام فرانشیز…………………………………………………………………………………………………….

بند اول : شخصی بودن قرارداد………………………………………………………………………………………

بند دوم : استقلال طرفین……………………………………………………………………………………………….

بند سوم : نظارت در فرانشیز…………………………………………………………………………………………..

بند چهارم : همکاری……………………………………………………………………………………………………

 گفتار دوم : انواع فرانشیز……………………………………………………

بند اول : فرانشیزها از حیث روش های واگذاری و اجرای این قرارداد……………………………………

الف) تک واحدی و چند واحدی…………………………………………………………………………………

ب) فرانشیز اصلی، فرعی و گسترش یا توسعه………………………………………………………………….

ج) فرانشیز گوشه یا دکه های تجاری…………………………………………………………………………….

بند دوم : تقسیم بندی براساس ماهیت تجارت فرانشیز…………………………………………………………

الف) فرانشيز خدمات…………………………………………………………………………………………………

ب) فرانشيز توزیع………………………………………………………………………………………………………

ج) فرانشيز تولیدی ……………………………………………………………………………………………………

د) فرانشيز صنعتی………………………………………………………………………………………………………

بند سوم : تقسیم بندی بر اساس صور انعقاد………………………………………………………………………

الف) فرانشيز ترکیبی و واحد……………………………………………………………………………………….

ب) انحصاری، غیر انحصاری و منفرد …………………………………………………………………………..

فصل دوم : قرارداد فرانشیز در تجارت بین الملل، مزایا و معایب آن……………………………………………

دمبحث اول : قرارداد فرانشیز در تجارت بین الملل……………………………………………………………………….

 گفتار اول : ارتباط فرانشیز و حقوق مالکیت فکری………………………………………………………………………

بند اول : حقوق ناشی از مالکیت فکری……………………………………………………………………………

الف) حق انحصاری در بهره برداری و حق تعقیب……………………………………………………………

ب) حق انتقال و اعطا اجازه بهره برداری از حقوق مالکیت فکری……………………………………….

بند دوم : فرانشیز و انتقال تکنولوژی………………………………………………………………………………..

الف) مفهوم تکنولوژی……………………………………………………………………………………………….

ب) انتقال تکنولوژی با فرانشیز…………………………………………………………………………………….

 گفتار دوم :  فرانشیز و حقوق رقابت………………………………………………………………………………………..

بند اول : معاملات پیوندی یا شرط خرید کالای اضافی………………………………………………………

 گفتار سوم : موسسات مرتبط با فرانشیز  و مقررات تاثیر گذار………………………………………………………….

بند اول : موسسات……………………………………………………………………………………………………….

الف) فدارسیون اروپایی فرانشيز ……………………………………………………………………………………

ب) انجمن بین المللی فرانشيز ………………………………………………………………………………………

ج) شورای جهانی فرانشيز ……………………………………………………………………………………………

د) کنفدراسیون آسیا و اقیانوسیه فرانشيز …………………………………………………………………………

ه) موسسه یکسان سازی حقوق خصوصی………………………………………………………………………

دو) سازمان جهانی مالکیت فکری………………………………………………………………………………….

بند دوم : مقررات تاثیر گذار بر  فرانشیز…………………………………………………………………………..

الف) قوانین نمونه موسسه یکسان سازی حقوق خصوصی………………………………………………….

ب) کد اخلاقی اروپایی فرانشیز……………………………………………………………………………………

ج) آیین نامه های معافیت  دسته جمعی کمیسیون اروپا……………………………………………………..

د) اصول اروپایی حقوق قراردادها در مورد نمایندگی تجاری، فرانشیز و توزیع کالا……………….

ه) کتاب راهنمای قرارداد فرانشيز ………………………………………………………………………………….

 مبحث دوم : مزایا و معایب فرانشیز….……………………………………………………………………………………

 گفتار اول : مزایای قرارداد فرانشیز……………….…………………………………………………………………………

بند اول : مزایای فرانشيز برای فرانشيز دهنده……………………………………………………………………..

بند دوم : مزایای فرانشيز برای فرانشيز گیرنده……………………………………………………………………

 گفتار چهارم : معایب فرانشیز………………………….……………………………………………………………………….

بند اول : معایب فرانشيز برای فرانشيز دهنده………………………………………………………………………

بند دوم : معایب فرانشيز برای فرانشيز گیرنده…………………………………………………………………….

بخش دوم : تشکیل قرارداد فرانشیز و آثار آن……………………………………………………………………

فصل اول : تشکیل قرارداد فرانشیز………………………………………………………………………………………..

مبحث اول : شرایط تشکیل…………………………………………………………………………………………………….

گفتار اول : رعایت تشریفات………………………………………………………………………………………………….

گفتار دوم : ضمانت اجرای عدم رعایت تشریفات……………………………………………………………………….

گفتار سوم : مورد معامله در قرارداد فرانشيز ………………………………………………………………………………

بند اول : دانش فنی، اسرار تجاری و اختراع……………………………………………………………………..

بند دوم : نام و علامت تجاری………………………………………………………………………………………..

مبحث سوم : خاتمه قرارداد فرانشيز …………………………………………………………………………………………..

گفتار اول : انقضا مدت………………………………………………………………………………………………………..

گفتار دوم : انحلال…………………………………………………………………………………………………………….

 فصل دوم : آثار قرارداد فرانشیز…………………………………………………………………………………………….

مبحث اول : تعهدات فرانشيز دهنده…………………………………………………………………………………….

گفتار اول : تعهدات پیش از انعقاد قرارداد………………………………………………………………………………..

ئدبند اول : تعهد به ارائه اطلاعات  موارد معافیت و ضمانت اجرای آن………………………………………

الف) ارائه اطلاعات…………………………………………………………………………………………………..

ب) موارد معافیت…………………………………………………………………….…………………………………….

ج) ضمانت اجرا………………………………………………………………………………………………………..

 گفتار دوم : تعهدات ناشی ازقرارداد…………………………………………………………………………………….

بند اول : تعهدات مربوط به حقوق مالکیت فکری برای اجرای فرانشیز …………………………………..

الف) اعطا حق استفاده از حقوق انحصاری ناشی از مالکیت صنعتی…………………………………….

1- تعهد به تضمین…………………………………….

2- ماهیت اجازه بهره برداری……………………………………………………………………………………..

ب) تعهد به واگذاری دانش فنی ………………………………………………………………………………….

بند دوم : تعهد به فراهم کردن کالاهای مورد نیاز ……………………………………………………………..

بند سوم : تعهد به دادن اطلاعات در طول قرارداد………………………………………………………………

بند چهارم : تعهد به دادن اخطار در خصوص کاهش ظرفیت تامین کالاها وسفارشات………………

بند پنجم : تعهد به پشتیبانی……………………………………………………………………………………………

بند ششم : تعهدات مربوط به ایجاد تقاضا(تبلیغات)…………………………………………………………….

 مبحث دوم : تعهدات فرانشیز گیرنده………………………………………………………………………………………..

 گفتار اول : تعهدات پیش از قرارداد……………………………………………………………………………………….

بند اول : دادن اطلاعات………………………………………………………………………………………………..

بند دوم : رازداری، تعهدی در برابر اطلاعات طرف مقابل……………………………………………………

 گفتار دوم : تعهدات ناشی از قرارداد……………………………………………………………………………………….

بند اول : تعهدات راجع به حقوق انحصاری ناشی از مالکیت صنعتی……………………………………..

الف) تعهدات راجع به علامت تجاری………………………………………………………………………….

1- تعهدات ایجابی…………………………………………………………………………………………………..

1-1- در قراردادهای فرانشيز داخلی………………………………………………………………………….

1-2- در قرارداد های فرانشيز بین المللی…………………………………………………………………….

2- تعهدات سلبی…………………………………………………………………………………………………….

2-1- در زمان قرارداد…………………………………………………………………………………………….

2-1-1- عدم استفاده از علامت در تجارتی غیر از موضوع فرانشیز…………………………………………..

2-1-2- عدم استفاده نام یا علامت به عنوان جزیی از نام شرکت یا موسسه………………………………….

2-2- بعد از انحلال قرارداد……………………………………………………………………………………..

2-2-1- عدم استفاده از نام یا علامت تجاری…………………………………………………………….

3- دعاوی راجع  به علامت تجاری……………………………………………………………………………..

4- نام های دامنه……………………………………………………………………………………………………..

ب) تعهدات راجع به دانش فنی……………………………………………………………………………………

1- استفاده از دانش فنی و تجربی یا اسرار تجاری…………………………………………………………..

2- عدم افشای دانش فنی…………………………………………………………………………………………..

2-1- در مدت قرارداد……………………………………………………………………………………………

2-1-1- شروط متضمن محرمانه ماندن اطلاعات یا قراردادهای محدودکننده……………………………….

2-1-2- قرارداد راز داری یا عدم افشا…………………………………………………………………………..

2-2- در دوره پس از انحلال…………………………………………………………………………………..

بند دوم : تعهدات راجع به راه اندازی و بهره برداری از سیستم……………………………………………..

الف) تدارک محل فعالیت و وسایل لازم برای راه اندازی و بهره برداری از سیستم………………..

ب) استخدام نیروی انسانی…………………………………………………………………………………………..

بند سوم : تعهدات راجع به نحوه فعالیت در شبکه………………………………………………………………

الف) رعایت استانداردها و دستورالعمل های فرانشیز دهنده جهت حفظ شهرت و اعتبار سیستم تجاری.

ب) تعهد به حفظ یکنواختی محصول در سراسر بازار……………………………………………………….

ج) فراهم آوردن امکان نظارت و بازرسی فرانشیز دهنده……………………………………………………

د) تعهد به دادن اطلاعات خاص در طول اجرای قرارداد……………………………………………………

بند سوم : تعهدات مالی…………………………………………………………………………………………………

الف) عوض های قرارداد…………………………………………………………………………………………….

ب) تحصیل بیمه مسولیت و حوادث……………………………………………………………………………..

منابع

تعریف قرارداد فرانشیز

واژه فرانشیز که در زبان انگلیسی به صورت فرانچایز[1] تلفظ می شود و در بعضی آثار به همین صورت استفاده شده[2] اساسا واژه ای با ریشه لاتین و فرانسوی است و در زبان فرانسه بصورت فرانشيز [3] تلفظ می شود بنابراین استعمال آن بصورت “فرانشایز”[4] صحیح نمی باشد. از حیث لغوی هم در زبان انگلیسی هم زبان فرانسه به معنی امتیاز، رو راستی و رک گویی، آزادی و حق رای است و در لغت بازرگانی به حق استفاده از اسم تجاری تعبیر شده است.[5]

در اصطلاح حقوقی دو کاربرد دارد; کاربرد اول در حقوق بیمه است و به مبلغی از خسارت گفته می شود که بر عهدۀ بیمه گذار بوده و بیمه گر نسبت به آن تعهدی ندارد[6] و دومی در حقوق قراردادها و نوعی قرارداد در خصوص حقوق مالکیت فکری که موضوع تحقیق حاضر است.

در فرهنگ حقوقی بلک[7]  فرانشیز به عنوان « پروانه ای که مالک علامت تجاری یا نام تجاری به دیگری اجازه فروش محصولات یا عرضه خدمات را تحت آن نام یا علامت در مناطقی گسترده تر از محل می دهد.» از قراردادهاي فرانشيز به منظور گسترش قلمرو جغرافيايي دامنه فعاليت‌ هاي تجاري استفاده مي‌ شود. در اين روش طرفين قرارداد توافق مي‌ نمايند تا با همکاري متقابل يکديگر، فروش کالا يا ارائه خدماتي را در قالب يک نظام از پيش طراحي شده که حاوي يک بسته حقوق مالکيت فکري است، به صورت مستمر به انجام رسانند.

در واقع نهاد فرانشیز ترتیب تجاری قراردادی است که به موجب آن یک طرف (اعطاکننده امتیاز) به دیگری (گیرنده امتیاز) اجازه می دهد در انجام تجارت خود (فروش کالا یا ارائه خدمات) از نظام تجاری او که مجموعه ای از علامت تجاری، اعتبار تجاری، اسرار تجاری و خدمات فنی و آموزشی است، استفاده کند؛ در مقابل گیرنده امتیاز متعهد می شود که تجارتش را در تطابق با نظام تجاری اعطاکننده امتیاز به کار گیرد و اعتبار نام و علامت تجاری اعطاکننده امتیاز را حفظ کرده و توسعه دهد، همچنین حق امتیاز مورد توافق را بپردازد. اين نوع ويژه از قرارداد را مي‌توان به طور خلاصه، تبادل نسبي «شهرت» و «سرمايه» در قالب نظام مذکور دانست.

موسسات بین المللی هر کدام، از این قرارداد تعریفی ارائه کرده اند که هر یک به جنبه هایی از این قرارداد پرداخته اند اما به تمامی ارکان و ویژگی های فرانشيز اشاره نکرده اند. از نظر انجمن بین المللی فرانشيز ، فرانشيز ارتباطی مستمر که طی آن فرانشيز دهنده، امتیاز مجوز داری را به علاوه مساعدت برای آموزش تجارب و مدیریت برای یک تجارت در ازای عوضی به فرانشيز گیرنده ارائه می نماید.[8]

در واقع فرانشیز بستری برای تجارت و فراهم نمودن تجارتی کوچک از سوی فرانشیز گیرنده با استفاده از ابزارهای یک تجارت بزرگ که توسط فرانشيز دهنده فراهم آمده، می باشد.[9]

موسسه یکسان سازی حقوق خصوصی در قانون نمونه خود در خصوص افشا اطلاعات در قراردادهای فرانشیز این تعریف را از فرانشيز ارائه داده « حقوق واگذاری شده از سوی یک طرف صلاحیتدار به طرف دیگر در برابر پرداخت مستقیم یا غیر مستقیم که وی را مجاز و ملزم نموده در فروش کالا یا خدمات مطابق سیستمی که فرانشیز دهنده طراحی نموده وارد می شود سیستم طراحی شده توسط فرانشیز دهنده شامل دانش تجربی، مساعدت، تشریح  اساس روش، نظارت مستمر و موثر فرانشیز دهنده، بهره برداری از علائم و نشان های طراحی شده فرانشیز دهنده می باشد.[10]

این تعریف از این حیث که به ارکان فرانشيز که استفاده از نام و علامت، دانش فنی و پشتیبانی است اشاره کرده نسبت به دیگر تعاریف کاملتر است اما به ویژگی شبکه ای فرانشیز، استقلال شخصیت طرفین قرارداد از هم و همکاری آنها تصریحی ندارد. همان‌گونه که برخی مؤلفان حقوق تجارت بین‌الملل گفته‌اند؛ «فرانشیز» یک سیستم قراردادی برای فعالیت مشترک میان دو تاجر مستقل است که در طی آن یک طرف (امتیازدهنده)، در مقابل پرداخت (پول و غیر آن) و تحت شرایط معین، حق ساخت و فروش محصول و همچنین حق استفاده از علامت تجاری یا نام تجاری را به طرف دیگر (امتیاز گیرنده) اعطا می‌کند و افزون بر این، امتیاز دهنده، خدمات فنی، کمک فنی و دانش فنی در اختیار طرف دیگر می‌نهد و شیوه‌های تجاری خود را به وی می‌آموزد.[11]

تنها اصول اروپایی حقوق قراردادها در مورد نمایندگی  تجاری، فرانشيز و توزیع به ویژگی اجرای قرارداد در درون شبکه اشاره کرده و در ماده 3:101 قرارداد فرانشيز را اینگونه تعریف می کند : قراردادی که بموجب آن یک طرف(فرانشيز دهنده) به طرف دیگر (فرانشيز گیرنده) حق اجرای تجارت در شبکه فرانشيز دهنده با اهداف فروش برخی کالاها بانمایندگی فرانشيز گیرنده و نام او در ازای عوض اعطا می کند که بموجب آن فرانشيز گیرنده حق و تعهد به استفاده از نام تجاری و علامت تجاری و دیگر حقوق مالکیت صنعتی و دانش فنی و روش تجاری را دارد.[12]

از سوی دیگر صرفنظر از موارد فوق قراردادهای فرانشیز عمدتاً با اهداف بازاریابی منعقد می‌شوند به همین منظور « سازمان توسعه صنعتی ملل متحد » فرانشيز را شیوه‌ای از توزیع کالا و خدمات توسط لیسانس علامت تجاری توصیف کرده است که لیسانس مذکور را با لیسانس دانش فنی، اسرار تجاری، حق تکثیر و قراردادهای توزیع در هم می‌آمیزد.[13]

کد اروپایی اخلاقی فرانشیز در بخش دوم خود تعریف دیگری با تاکید بر ویژگی همکاری طرفین فرانشیز بدست داده : یک سیستم عرضۀ تجاری کالاها و/یا خدمات یا فناوری بر مبنای یک همکاری تنگاتنگ بین شرکتهایی که از لحاظ مالی و حقوقی از هم مستقلند و یکی از آنان تعهد میکند که الگوی دیگری را بهره برداری نموده و در عوض مبلغی مستقیم یا غیر مستقیم به او پرداخت نماید[14]و ضمنا حق بهره برداری از نشان و علامت تجاری، دانش فنی، و استفاده از خدمات پشتیبانی تجاری و/یا فنی برای او ایجاد می شود.

قسمت الف بند 3 ماده 1 آیین نامه شماره 88/4087 کمیسیون اروپا در تعریف فرانشیز به عنصر مالکیت معنوی تاکید بیشتری داشته است و فرانشیز را دسته ای از حقوق مالکیت فکری که مربوط به علایم تجاری و نام های تجاری، علایم مغازه ها، مدل های، بهره برداری، طرح ها، حق تالیف و دانش فنی یا حق انحصاری بهره برداری از اختراع می شود که از این حقوق می توان در جهت غرض و خواست استفاده کننده برای دوباره فروشی کالاها یا فراهم کردن خدمات بهره گیری کرد تعریف می نماید.[15]

با توجه تعاریف ذکر شده ارکان و ویژگی های قرارداد فرانشیز را می توان چنین برشمرد : اجازه

اجرای تجارت و روش تجاری که شامل مجوز استفاده از حقوق مالکیت صنعتی(بالاخص نام و علامت تجاری) و دانش فنی  برای عرضه، تولید یا توزیع خدمات یا کالای ساخته شده، پشتیبانی فرانشيز گیرنده از سوی فرانشيز دهنده، استقلال فرانشيز گیرنده در اسم و نمایندگی، داشتن همکاری، کنترل و نظارت، مابه ازا مالی و وجود شبکه. اهمیت وجود این عناصر در قرارداد فرانشيز به قدری مهم است که فقدان هر یک آثار خاص خود را دارد که به فراخور بحث در خصوص این عناصر که گاه در قالب تعهد و گاه حق ایجادی وسیله قرارداد برای یکی از طرفین است بحث خواهد شد با توجه به آنچه گفته شد می توان فرانشيز را چنین تعریف کرد : قراردادی که بموجب آن یک طرف(فرانشيز دهنده) به طرف دیگر (فرانشيز گیرنده) مجوز اجرای تجارت خود با کیفیت و کمیت مورد نظر در شبکه تحت پشتیبانی و نظارت خود و همکاری طرفینی برای تولید، توزیع و ارائه خدمات در ازای عوض اعطا می کند که بموجب آن فرانشیز گیرنده حق و تعهد به استفاده از نام تجاری و علامت تجاری و دیگر حقوق مالکیت صنعتی و دانش فنی و روش تجاری را دارد و فرانشیز دهنده نیز متعهد به واگذاری دانش فنی به روز می گردد.

ماهیت حقوقی قرارداد فرانشیز

ماهیت حقوقی به معنی چیستی یک تاسیس حقوقی است و در حقوق می توان چیستی را از چند جنبه بررسی کرد. در حقوق بین الملل خصوصی، تعییین ماهیت حقوقی موضوعی که از حیث قانون حاکم، متنازع فیه است توصیف نامیده می شود بدین معنی که موضوع در کدام دسته ارتباط قرارداد، واقعه حقوقی، احوال شخصیه یا اموال قرار می گیرد.[1] در دادگاه نیز ممکن است توصیف مطرح شود به این معنی که قاضی ماهیت حقوقی موضوع مطرح شده را معین تا احکام خاصی را بر آن بار کند.[2]

با توجه به این توضیح توصیف حقوقی بین الملل خصوصی را نمی توان تعیین ماهیت نامید اگر چه نادرست هم نیست و به نظر مرحله ای پیش از تعیین ماهیت است چون صرفا دسته ارتباطی را مشخص می کند و مثلا مقرر می دارد موضوع متنازع فیه نوعی قرارداد است و در همین حد کافی است.

با این اوصاف با توجه به تعاریفی که پیشتر از فرانشيز ارائه شد در اینجا بی نیاز از تعریف آن هستیم فرانشيز نوعی قرارداد است[3] چرا که یک طرف مجوز استفاده و بهر برداری از سیستمی را که در اثر فعالیت و با داشتن دانش فنی روز و ارائه کالا و خدمات با کیفیت بالا توانسته شهرت تجاری پیدا کند و مشتریان کالاهای او را با علامت خاص می شناسند، به طرف دیگر واگذار می کند و طرف دیگر در ازای آن مبلغی به عنوان حق امتیاز می پردازد که دقیقا یک قرارداد معوض را به تصویر می کشد.

قرارداد خود یک دسته ارتباطی و قالب حقوقی است و مفهوم عام دارد که دیگر تاسیسات نیز میتواند

در این قالب درآید مثلا وکالت یک تاسیس اعتباری است که برای نیل به مقصود خاص بوجود آمده و این تاسیس می تواند موضوع قرارداد باشد و در قالب قرارداد اثر یابد.

با توجه به تعریف فرانشیز باید دید ماهیت فرانشيز چیست؟ در توصیفی که دادگاه می کند موضوع مطرح شده را نامگذاری و احکام تاسیسی که نام آن را بر موضوع مطرح شده می نهد، را بار می کند که این مستلزم آن است که این تاسیس نام مشخصی در قانون داشته باشد که در این صورت احکام آن نیز مشخص است به عبارت دیگر آن تاسیس ماهیت حقوقی مشخص دارد مثلا اجاره که ماهیت آن تملیک منافع است که در دیگر تاسیسات راه ندارد. اما همیشه موضوعات طرح شده موضوعی نیست که از پیش قواعد قابل تعیینی داشته باشد و نام و ماهیت معینی نیز داشته باشد و ممکن است مستحدث باشد و فرانشیز به عنوان یک ساختار حقوقی که در قالب قرارداد اعتبار می یابد از این قسم است و با هیچ یک از تاسیسات انطباق ندارد.[4] لذا یک تاسیس جدید است که بدنبال ماهیت آن هستیم.

چون فرانشیز ماهیت جدیدی دارد و همانطور که گفته شد یک قرارداد است، پس لازم به توضیح این نکته نیز هست که آزادی قراردادی سبب شده بعضا قراردادی مخلوط از چند قرارداد اعم از معین یا نامعین بسته شود و تعیین ماهیت آن را دشوار سازد که می توان آنها را قرارداد مختلط نامید.[5]

و فرانشيز قراردادی است که از عناصر خاص چندین قرارداد تشکیل می شود برای مثال از لیسانس یا اجازه بهره برداری در رابطه با علامت تجاری، قرارداد خرید و اجاره در خصوص ماشین های خاص و تجهیزات، قرارداد توزیع در خصوص محصولات تولید شده که توسط فرانشيز گیرنده بازاریابی شود، قرارداد فروش با خرید از فرانشيز دهنده، اجاره در مورد محل که تجارت باید در آن محل انجام شود یا قرارداد در مورد تبلیغات مشترک با فرانشيز دهنده و دیگر فرانشيز گیرنده ها برای بازاریابی محصولات، بنابراین توصیفات فرانشیز هم نوعی عقد مختلط است.[6] اما در چنین موردی باید دید آیا مجموع چند قرارداد، مستقل از اجزا است و شخصیت ویژه دارد یا اینکه هر قرارداد تشکیل دهنده به عنوان اجزا خود ماهیت مستقلی دارند؟[7]

فرانشیز ماهیت مستقل از قراردادهای در بطن خود دارد و نمی توان برای ماهیت فرانشيز چند تاسیس را برشمرد و فرانشیز را مجموع آنها دانست که البته نادرست هم نیست اما عناصر کلیدی و ایجادی فرانشیز باعث می شود برای فرانشيز بدنبال تبیین ماهیت خاصی بود. البته ناگفته نماند اینکه گفته می شود فرانشیز ماهیت مستقلی از اجزای تشکیل دهنده خود دارد به معنی این نیست که آثار اجزا خود را ندارد بلکه اجزا آثار خود را دارند. در تجزیه و تحلیل ماهیت هر رابطه حقوقی لازم است تعریف و عناصر ایجادی موضوع و احکام مد نظر قرار گیرد.[8]

در واقع وجوه ماهوی و آثار وابسته به ذات یک موجود اعتباری که موضوع قرارداد را تشکیل می دهد می تواند معرف ماهیت آن موجود باشد و عادتا و جز به طور استثنایی این آثار ذاتی در ماهیت دیگر تحقق ندارد.[9] موضوع معامله یا قرارداد، مجموعه عملیات و تحولات حقوقی است که برای وقوع آنها تراضی صورت پذیرفته ولی در نتیجۀ توافق بر وقوع آن عملیات و موضوع ها، برای دو طرف قرارداد یا یکی از آن دو، تعهداتی بوجود می آید که موضوعش چیز دیگر است.[10]

موضوع قرارداد در فرانشیز، واگذاری امتیاز(اجازه) بهره برداری از یک سیستم خاص تجاری یا تولیدی در قلمرو عرضه کالا یا خدمات است که یک یا چند علامت یا نام تجاری معرف آن است، در قبال دریافت عوض معین. در واقع یک طرف مجوز استفاده و بهر برداری از سیستمی را که در اثر فعالیت و با داشتن دانش فنی روز و ارائه کالا و خدمات با کیفیت بالا توانسته شهرت تجاری پیدا کند و مشتریان کالاهای او را با علامت خاص می شناسند، به طرف دیگر واگذار می کند و طرف دیگر در ازای آن مبلغی به عنوان حق امتیاز می پردازد.

همانطورکه ملاحظه می شود فرانشیز یک ساختار حقوقی برای توسعه تجارت است که می توان گفت در قالب یک مشارکت صورت می گیرد به این توضیح که فرانشیز دهنده شهرت تجاری خود را با سرمایه فرانشیز گیرنده که خواهان اداره یک تجارت است درمی آمیزد البته بدین معنی نیست که فرانشیز دهنده سرمایه نداشته بلکه فرانشیز دهنده خود تجارت موفقی را اداره می نماید اما برای دایر کردن بنگاه دیگر آورده او صرفا شهرت تجاری است که در کنار آن دانش فنی و پشتیبانی نیز وجود دارد در واقع فرانشیز نوعی مشارکت و تبادل نسبی شهرت و سرمایه برای توسعه تجارت است علاوه بر این فرانشیز دهنده باید فرانشیز گیرنده را در بهره برداری از سیستم تجاری خویش مجاز سازد بدین معنی که حتی با منع بعدی فرانشیز دهنده مواجه نشود و فرانشیز گیرنده نیز توان اجرای تجارت را داشته باشد پس طرفین در قالب یک قرارداد با هم توافق می کنند.

البته فرانشیز دهنده از این اجازه بدنبال گسترش شبکه نیز هست و فعالیت فرانشيز گیرنده که با نام و علامت فرانشیز دهنده صورت می گیرد به نوعی منتسب به فرانشيز دهنده می باشد لذا می توان از آن به عنوان منتسب سازی یا شبکه گستری نام برد در کنار این عنوان می توان گفت ماهیت فرانشیز نوعی مجوز بهره برداری است چرا که اگر چه مجوز بهره برداری در فرانشیز صرفا ناظر بر مالکیت صنعتی است که در تجارت و سیستم فرانشیز دهنده مورد استفاده است اما چون خاص سیستم تجاری فرانشیز دهنده است و او انحصار در استفاده دارد جز لاینفک تجارت او است و اگر کسی دقیقا از سیستم تجار تقلید کرده و حتی از دانش فنی فرانشیز گیرنده استفاده نماید با اینکه او نیازی به اخذ مجوز ندارد اما چون از نام و علامت تجاری نمی تواند استفاده کند گویی که تجارت او تجارت فرانشیز دهنده نیست و منتسب به فرانشیز دهنده که تجارت معروفی دارد نیست و از طرف استفاده کننده نیز نمی تواند به گسترش شبکه فرانشیز دهنده منتهی شود لذا برای اینکه از شهرت فرانشیز دهنده استفاده نماید و خود را منتسب به فرانشیز دهنده نماید لازم است فرانشیز دهنده مجوز بهره برداری از سیستمی که از امتیازات ویژه برخوردار است را اعطا نماید.

قرارداد فرانشیز در تجارت بین الملل

حقوق تجارت بین الملل مجموعه قواعد و مقرراتی است که بر روابط بازرگانی بین المللی که دارای ماهیت حقوق خصوصی است و به کشورهای گوناگون مربوط می باشد حاکم است.[1] بطور کلی فعالیت های تجاری که می تواند به شکل روابط تجاری بین المللی انجام پذیرد به شش دسته تقسیم می شوند : اول، خرید و فروش کالا، گروه دوم خرید و فروش خدمات، گروه سوم حمل و نقل بیمه، گروه چهارم فعالیت های مالی، گروه پنجم قراردادهای مربوط به اعطای امتیاز استفاده از مالکیت های فکری، و گروه ششم، سرمایه گذاری و مشارکت ها را شامل می شود.[2]

قرارداد های راجع به مالکیت فکری یا موجب انتقال مالکیت این حقوق می شوند[3] یا با حفظ مالکیت برای دارنده امکان استفاده از این حقوق را برای مجوز گیرنده فراهم می نماید که دسته دوم به قرارداد های لیسانس یا مجوز بهره برداری معروف است. فرانشیز معمولا در بردارنده قرارداد لیسانس نیز هست اما این لیسانس در مورد حقوق مالکیت فکری می باشد که موضوع آن استفاده شده و به موفقیت رسیده است.

از اهداف انتقال گیرنده حقوق مالکیت فکری، از انعقاد این قراردادها، می تواند انتقال تکنولوژی باشد بنابراین او طرف ضعیف تر این قرارداد هاست و ممکن است انتقال دهنده او را با محدودیت هایی مواجه سازد که بر خلاف رقابت مشروع باشد لذا در این مبحث ابتدا ارتباط فرانشیز با حقوق مالکیت فکری، سپس انتقال تکنولوژی با فرانشیز و  در نهایت تاثیرپذیری فرانشیز از حقوق رقابت را مطالعه خواهیم کرد.

[1] عبدالحسین شیروی، حقوق تجارت بین الملل، انتشارات سمت، چاپ اول ، تهران 1389، ص 20

[2] همان ص 18

[3]  Assignment contract

مزایای فرانشيز برای فرانشیز دهنده

واگذاری فرانشیز، برای فرانشيز دهنده مزایای متعددی دارد که بعضی از مهمترین آنها به قرار ذیل است

1. واحد تجاری یا صنعتی که به دنبال توسعه حوزه فعالیت خود فرای مرزهای داخلی است و از این رهگذر به دنبال کسب اعتبار و سود بیشتر است اولاً باید موانع ورود به بازار خارجی را طی کند ثانیاً برای سرمایه گذاری و تأمین نیروی کار از نقدینگی بالا برخوردار باشد. استفاده از قرارداد فرانشيز موجب می شود از مشکلات فوق اجتناب شود؛ به این صورت که چون فرانشيز دهنده به طور مستقیم وارد بازار خارجی نمی شود با موانع نسبتاً کمتری روبه رو است، چه بسا ممکن است به علت آوردن سرمایه و همکاری با واحد صنعتی داخلی از تسهیلات و مشوق هایی بهره مند شود لذا توسعه تجارت با سرمایه و فعالیت فرانشيز گیرنده نفوذ به بازارهایی که امکان دسترسی وجود نداشت را بدون اینکه کنترل خود برسیستم از دست دهد ممکن می شود.[1]
2. فرانشيز گیرندگان کالاها و مواد خام را از یک فرانشیز دهنده واحد تامین می کنند که این خود منافع زیاد برای فرانشيز دهنده دارد. در واقع یکنواختی در کیفیت و شکل محصول شبکه و حفظ نام و شهرت باعث می شود فرانشيز دهنده در قالب شروطی فرانشيز گیرنده را ملزم به خرید مواد اولیه و ملزمات کند همچنین علاوه بر فعالیت شخصی از فرانشيز گیرندگان حق امتیاز دوره ای و اولیه دریافت می کند که خود یک منبع درآمد دیگری برای فرانشیز دهنده است.[2]
3. ایجاد یک تجارت مستقل ریسک هایی دارد از جمله اینکه سیستم پاسخگو نباشد و آن طور که پیش بینی می شد عملکرد نداشته باشد در واقع تضمینی برای موفقیت نیست در فرانشيز فرانشيز دهنده تجارت خود را با سرمایه فرانشيز گیرنده توسعه می دهد و فرانشيز گیرنده نیز با پشتوانه شهرت و اعتبار فرانشيز دهنده فعالیت را آغاز می کند منتهی این مورد شراکت نیست تا ریسک آن تقسیم شود بلکه ریسک فعالیت تجاری برعهده فرانشیز گیرنده است[3] اگر چه آغاز تجارت با فرانشيز ریسک را تا حد زیادی کاهش می دهد.

 مزایای فرانشیز برای فرانشیز گیرنده

1. فرانشيز گیرنده با صرف سرمایه و کار کمتر در مقایسه با ایجاد واحد اقتصادی مستقل و در مدت زمان کوتاه به یک سیستم تجاری استقرار یافته با حداقل خطر که دارای علامت یا نام بوده و آزمایش خود را پس داده دست می یابد[4] و این باعث می شود تا برگشت سرمایه سریع صورت گیرد. علاوه بر این یك نام تجاری كه در نظر مشتری ارزش و شهرت دارد و یك پشتیبانی اولیه و پشتیبانی مستمر قید این سیستم است. فرانشیز گیرنده آزادی ای را كه به عنوان صاحب یك كسب و كار مستقل دارد، كنار می گذارد تا تبدیل به یك جزء از یك گروه شود كه به همراه یكدیگر یك كسب و كار را پیش خواهند برد و دیگر نیازی نخواهد بود که نگران روش های موثر برای كسب و كار باشد چرا كه یك سیستم از قبل مطالعه شده و آزمایش شده از سوی فرانشیز دهنده در اختیار فرانشیز گیرنده قرار می گیرد.
2. از امتیازات ورود در شبکه فرانشيز دهنده شهرت و دریافت مساعدت و مشاوره و آموزش کارکنان است و این امکان را برای وی فراهم می کند که در همان ابتدای فعالیت محصول یا خدمتی را عرضه کند که شناخته شده و مورد اعتماد است. این قید که فرانشيز سیستمی مستقر و موفق است برای سرمایه فرانشيز گیرنده امنیت در بازار ایجاد می کند[5] و کاهش ریسک را به همراه دارد. بعلاوه فرانشيز گیرنده از مزایای یک سیستم کسب و کار اثبات شده موفقیت آمیز منتفع خواهد شدکه نتیجه سالها تلاش و توسعه مداوم از سوی فرانشيز دهنده است و یک امنیت کاری برای فرانشيز گیرنده محسوب میشود.
3. فرانشيز گیرنده از مزایای یک نام تجاری و تصویر خوبی که در ذهن مشتری از یک برند است بهره مند میشود[6]، این یک مزیت بسیار قابل توجه است زیرا کسب محبوبیت در ببین مشتریان، یک چالش بزرگ برای یک کسب و کار نوپا است. یک نام یا علامت برای حسن شهرت نیاز به زمان و هزینه دارد اما استفاده از علامت دارای حسن شهرت مزایای تجاری دارد.[7] همچنین فرانشيز گیرنده با استفاده از شهرت شبکه با شروع فعالیت در هر نقطه ای مشتریان وفادار به نام را خواهد داشت و در نقاط دیگر نیز مشتریان مجذوب شهرت شده و به سمت بنگاه تازه تاسیس روانه می شوند.
4. وقتی كسب و كار از حالت مستقل خارج شود و به صورت جزئی از مجموعه بزرگتری در آید هزینه های بازاریابی میان كسب و كارهای تحت پوشش تقسیم خواهد شد و همین تعدد شعبات خود نوعی بازاریابی بوده و در نتیجه كسب و كار در ذهن مشتری جای خود را باز خواهد كرد.

 (پاورقی)

[1]http://www.franchising.com/howtofranchiseguide/benefits_of_the_franchise_model.html/lastvvisited 2013

[2] http://franexcel.com/resources.php?id=24/last  visited 2013/

[3] کلایو ام اشمیتف، حقوق تجارت بین الملل، ترجمه بهروز اخلاقی و دیگران، جلد اول، انتشارات سمت، ص 418

[4]  http://franchise.org/franchiseesecondary.aspx?id=52630/last visited 2013/

[5]  http://www.wipo.int/sme/en/documents/franchising.htm#att/last  visited 2013/

[6]  http://franexcel.com/resources.php?id=24/last  visited 2013/

[7] محمود باقری و زهرا بابایی، حمایت از علایم تجاری در برابر رقابت غیر منصفانه، مجله حقوق خصوصی دانشگاه تهران، دوره هشتم، پایییز و زمستان 1390 ص 86

در قراردادهای فرانشیز داخلی

فرانشیز در کل یک قرارداد با محور مالکیت فکری می باشد چون برند(اسم تجاری) با علامت تجاری یا لوگو مورد معامله قرار می گیرد معمولا هسته قرارداد برند یا علامت است همانطور که می دانیم نام تجارتي يعني اسم يا عنواني كه معرف و مشخص كننده شخص حقيقي يا حقوقي باشد.[1] طبق ماده 31 قانون ثبت اختراعات و طرح های صنعتی و علائم تجاری، علامت تجاری باید به ثبت برسد تا از حمایت قانون برخوردار باشد و در مورد اسم تجاری یا برند نیاز به ثبت نیست ماده 55 قانون تجارت ثبت اسم تجاری را اختیاری دانسته مگر وزارت عدلیه الزامی بداند و طبق ماده 578 اسم تجاری ثبت شده را هیچ شخصی نمی تواند در همان محل مورد استفاده قرار دهد.

بنابراین فرانشیز دهنده در محدوده سرزمین خود این علامت را ثبت و از آن استفاده می کند و کالا و خدمات خود را با این علامت عرضه می کند و در صورتی که طبق قرارداد فرانشیز مجوز استفاده از این علامت را در محدوده سرزمین خود واگذار می کند فرانشیز گیرنده هم می تواند از این علامت استفاده کند و در این مورد گویی که ثبت کننده (فرانشیز دهنده) از حقوق مادی خود موقتا صرفنظر کرده و فرانشیز گیرنده اولا از نوعی مصونیت اقامه دعوی از سوی فرانشیز دهنده برخوردار میگردد ثانیا از انحصار ناشی از ثبت علامت استفاده می کند همین بحث در مورد طرح صنعتی فرانشیز دهنده که به ثبت رسیده وجود دارد و او ملزم به واگذاری مجوز بهره برداری از طرح صنعتی است.

در قرارداد های فرانشیز بین المللی

یکی از اصول حاکم بر حقوق مالکیت های فکری اصل سرزمینی بودن[2] است به این معنی که حمایت انحصاری که قانون مقرر داشته در کشوری یا منطقه ای[3] جاری می شود که علامت در آنجا ثبت شده و خارج از آن محدوده قابل حمایت نیست مگر علامت های مشهور در واقع مالک یک علامت تجاری مشهور بیت المللی تحت حمایت قانونی قرار می گیرد بنابراین مشهور بودن علامت تجاری استثنایی بر اصل سرزمینی بودن است.[4]  خاصیت شبکه فرانشیز یکنواختی محصولات از حیث ظاهر و ارائه با علامت یا نام تجاری واحد است.

فرانشیز دهنده ممکن است با انعقاد قرارداد بین المللی تجارت خود را ورای مرزهای سرزمینی توسعه دهد بنابراین برای اینکه اشخاص دیگر در قلمرو جدید از علامت تجاری یا نام استفاده نکنند و با عرضه کالا یا خدمات با کیفیت پایین شهرت تجاری شبکه و کیفیت مطلوب سیستم را مخدوش سازد این علامت یا نام باید ثبت شود یا جز علامت های مشهور باشد تا تحت حمایت بین المللی قرار گیرد. ممکن است فرانشیز دهنده در چارچوب معاهده مادرید پیش از واگذاری فرانشیز اقدام به ثبت علامت در کشورهای خاصی که تجارت وی ظرفیت رشد در آنها را دارد بنماید بنابراین در زمان انعقاد نگرانی در این خصوص نداشته باشد[5] در خصوص طرح صنعتی هم که در جایی که موضوع تجارت فرانشیز کالاست موضوعیت پیدا میکند.

بدین معنی که صاحب مجوز علامت یا نام برای حفظ وحدت کیفیت گیرنده را ملزم می کند استاندارد های کیفی او را رعایت کند در همین راستا طرح صنعتی هم که معرف ظاهر محصول میباشد باید واحد باشد یا در خصوص بسته بندی هایی که کالا دارد.

عدم استفاده از علامت یا نام در تجارتی غیر از موضوع فرانشیز

همانگونه که گفته شد علامت تجاری در خصوص گروهی از فعالیت های تجاری اعطا می شود به طوری که ممکن است در دو زمینه متفاوت دو تاجر از یک علامت تجاری مشابه استفاده نمایند مثلا تاجری در زمینه تولید مواد غذایی از علامت خاصی استفاده کند و تاجر دیگر از همان علامت در صنعت تولید لوازم برقی استفاده کند[1] مگر اینکه علامت مشهور باشد.

در قرارداد فرانشیز، فرانشیز گیرنده مجاز نخواهد بود علامت تجاری یا نام فرانشیز دهنده را در فعالیتی غیر از فعالیت فرانشیز استفاده کند صورت دیگر این تعهد این است که او موظف است به نگه داشتن شان علامت یا نام شبکه فرانشیز که کالا یا خدمات با آن تولید ، عرضه  یا پخش می شود. بدین صورت که علامت را در فعالیت دیگری استفاده کند و علاوه بر نقض این تعهد، موجب پایین آمدن شان علامت یا نام شده و موجبات خسارت فرانشیز دهنده را فراهم آورد  این تعهد از تعهداتی است که به منظور حفظ شهرت شبکه به فرانشیز گیرنده تحمیل می شود.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از منابع فارسی

1. اخلاقی، بهروز و فرهاد امام، اصول قراردادهای تجاری بین المللی، موسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش، تهران 1388
2. اسدی، محمد حسن، قابلیت استناد قرارداد، انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ اول، تهران 1390
3. اشمیتوف، کلایو ام، حقوق تجارت بین الملل، جلد اول، ترجمه بهروز اخلاقی و دیگران، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران 1378
4. الماسی، نجاد علی، تعارض قوانین، انتشارات جهاد دانشگاهی، 1383
5. رهبری، ابراهیم ، حقوق اسرار تجاری، انتشارت سمت، تهران 1388
6. ریبولد و فیرث ، آلیسون، حقوق تطبیقی انحصار بررسی و مقایسه چهر سیستم حقوقی آلمان، ایالات متحده، انگلستان، و جامعه اروپا، ترجمه عزت اله شهیدا، ج2، تهران معاونت امور مناطق و مجلس سازمان برنامه بودجه، چ1، تهران
7. ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، ج 4 ، انتشارات دادگستر، چاپ تهران 1375
8. سماواتی، حشمت اله، حقوق رقابت تجارتی و نقش آن در سیاست گذاری و تنظیم بازار، انتشارات فردوسی، چ 5، تهران 1381
9. حقوق معاملات بازرگانی، انتشارات ققنوس، چاپ دوم، تهران 1381
10. شاول، استیون، مبانی تحلیل اقتصادی حقوق، ترجمه محسن اسماعیلی، معاونت پزوهشی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، تهران 1388
11. https://www.franchising.com/
12. https://www.franchise.org.au/
13. …
14. …