شناخت پول و آثار مثلی یا قیمی بودن آن

شناخت پول و قیمی یا آثار مثلی بودن آن

شناخت پول و آثارمثلی یا قیمی بودن آن…

1- ماهیت شناخت پول.

1-1-بررسی پیشینه تاریخی شناخت پول .

1-2-بررسی تحلیلی ماهیت پول ووظایف وتفاوت آن با سایر اموال.

1-2-1- مالیت پول.

1-2-2-منشاء ارزش اعتباری شناخت پول .

1-2-3-انواع پول.

1-2-4-وظایف پول.

1-2-5: بررسى تفاوت‏هاى اساسى پولهاى فعلى با ساير اموال.

2-بررسی پول از لحاظ مثلی یا قیمی بودن.

2-1- شناخت پول و بررسی مثلی بودن پول.

2-1-1- مثلی‌ بودن‌ پول‌ براساس‌ نگاه‌ تاریخی.

2-1-2: مثلی‌ بودن‌ پول‌ بر اساس‌ تعریف‌ مثلی.

2-2- شناخت پول و بررسی قیمی بودن پول.

2-3-شناخت پول و هم مثلی وهم قیمی.

2-4- شناخت پول و نه مثلی و نه قیمی.

2-5-جمع‌بندی دیدگاهها در مثلی یا قیمی بودن پول و ترجیح قدرت خرید پول.

منابع شناخت پول

ماهیت شناخت پول

گذر زمان وتاریخ زندگی ونیازهای بشری را متحول ساخته و موجب بوجود آمدن پدید هایی شده که در حین ساده انگاشته شدن ماهیت آن پیچیده است. کلمه پول ریشه یونانی دارد که از واژه لاتینی پکوس به معنای گله، گرفته شده (منوچهر فرهنگ،1367، ج 1/318)، اما در گذر زمان، برتمامی ابزارهای عمومی سنجش کالاها، با ارزشهایی چندگانه ونوعهایی چندگونه، مانند فلزی، کاغذی، وغیره، پول نام گذاری شده است. شاید از آنجاکه کلمه پول وپکوس (ریشه لفظی آن) با مال در زبان عربی وشرعی برابری میکند-زیرا در زبان دینی، مال بیشتر در مورد گله شتر، گوسفند و مانند آن به کار می رود- در مورد پول فلزی نیز به کار رفته است (احمدوند،1382).

در قرآن، واژههاي «مال» و «اموال» در موارد زيادي به كار رفته است، كه شامل انواع مختلف مال و از جمله پول نیز ميشود. ولي واژههايي كه در موارد معدودي به عنوان «پول » به كار رفته، عبارت است از: ذهب، فضه، درهم، دينار، وَرق و بضاعه، از جمله آیه مبارکه:

«وَالّذينَ يَكنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا يُنْفِقُونَها فى سَبيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ اَليم» (توبه/34) (آنان كه طلاو نقره بيند و زند (كنز كنند) و در راه خدا انفاق نكنند، پس آنان را به عذاب دردناك وعده بده). مقصود از ذهب و فضه در اين آيه، پولهاي فلزي طلا و نقره است. در آيات ديگر نيز ذهب و فضه به كار رفته است، كه شايد به اين معنا نباشد.

اقتصاددانان، باتوجه به ماهیت پول ونقش پول، چندین تعریف از آن ذکر کرده اندکه چند نمونه را ذکر میکنیم:

تعریف پول در کتاب «پول در اقتصاد اسلامی»:

«1- پول چیزی است که بیانگر مالیت بوده، خصوصیات شخصی آن از نظر عرف ملغی شده باشد.

2-پول عین مالیت مال ومجرد از هرگونه جنبه های خصوصی وشخصی اموال است.

3-پول چیزی است که بیانگر وحافظ ارزش مبادله ای خالص باشد.

4-پول چیزی است که ارزش مصرفی آن در ارزش مبادله ایی آن است»(داوودی ونظری ومیر جلیلی، 1374)

برخی از محققان پول را چنین تعریف کرده اند:

«پول وسیله عمومی سنجش ارزش کالاها وخدمات و ابزار تسهیل مبادلات است» (ابراهیمی، 1376)

همچنین تعریف شده است: «پول واحد ارزش و رایج ترین واسطه داد وستد و وسیله پرداخت است» (جلیلی،1375)

همه ما پول را میشناسیم و با آن دادوستد میکنیم، ارزش کالاها وخدمات خود و دیگران را با آن می سنجیم. گاه پس انداز میکنیم و گاه چند بار در یک روز میان ما ودیگران داد وستد می‌شود، با وجود این گاهی اندک دگرگونی ایی در آن چنان متغیر های اقتصادی را بر هم میریزد که حتی صرافان کهنه کار بانکها واستادان نظریه پرداز اقتصاد پول وبانک داری از بررسی آن ناتوان می میانند. پیدایش گونه های پول، بویژه پول های کاغذی، با ماهیتهای چند گونه، تاثیرپذیری ارزش داد وستدی آن در برابر متغیر های اقتصادی از سویی، وتغییرات سیاستهای پولی وارزی ازسوی دیگر، افزون بر اقتصاد دانان وحقوقدانان، فقیهان را نیز در شناخت پول واحکام آن با مشکلات اساسی رودررو کرده است.

پول نیز مانند بسیاری از حوادث وپدید های اجتماعی، در بستر تاریخ بشر، پدید آمده و عوامل چندگانه ایی مانند زمان، مکان، آداب ورسوم، نظامهای سیاسی، وضعیت زندگی مردم وغیره در مراحل تکامل آن تأثیر گذارده که هر از چندگاهی، نمودی نو در صحنه اجتماع می یابد. عنوان مثلی و قیمی، از عناوین بسیار مهم، در فقه، حقوق و اقتصاد اسلامی می‌باشد که میتواند شامل پول نیز بشود.

پول و انواع مصادیق آن، در صورتی که مال محسوب گردند، در صورت مثلی بودن، احکام شرعی مترتب بر آن و کارکردهای اقتصادی آن، نسبت به فرض قیمی، تفاوت های زیادی را در پی خواهد داشت. از باب نمونه: آیا جبران کاهش ارزش پول در قرض، غصب، مهریه و … از مصادیق ربا محسوب می گردد؟ آیا پولهای فعلی ماهیت دارند، یا آنکه سند مال بشمار میروند؟ آیا پولهای رایج کنونی، مال مثلی هستند، یا قیمی؟ آیا اینگونه پولها، پدیده ایی مستحدثه (نو) هستند، یا نه؟

مرحله پول کاغذی

در مرحله‏اى كه اسكناس[1] وارد مبادلات شد و رابطه‏ء آن كاملا با طلا و نقره قطع گرديد و در نظر عرف و عقلا در بردارنده‏ء ارزش مبادله‏اى گرديد، پول جنبه‏ء متكامل ترى از خود را نمايان ساخت در اين مرحله، عرف، ارزش مبادله‏اى را كه در سايه ی آن، اشياى خاصى – پول- وظايفى را بر عهده مى‏گرفتند، در كاغذ پاره‏هاى رنگى متبلور ساخته و در معاملات و مبادلات خود ازآن استفاده مى‏كردند به طورى كه ماليت آن شى‏ء چيزى جز همان ارزش مبادله‏اى نبود يعنى در نزد عرف، مطلوبيت اين اشياء صرفاً به خاطر همان ارزش مبادله‏اى بود و اگر آن ارزش مبادله‏اى منتفى مى‏گشت، هيچ مطلوبيتى براى كسى از اين جهت نداشت.

تمام جهات و عللى كه در مراحل قبلى براى اختراع و ظهور پول وجود داشت، در اين مرحله به نحو كاملتر و شديدتر تحقق پيدا كرد يعنى همان ارزش مبادله‏اى كه اساس پول و وظايف آن بر آن‌ها نهاده شده بود، خود را از دست اشيايى كه با صرف نظر از اين ارزش مبادله‏اى خاص، براى خود ارزشى داشتند، رها ساخت و براساس واحدى، همين ارزش مبادله‏اى تقسيم بندى شد و هر چندتايى از آن واحدها در نوعى خاص از كاغذ پاره رنگى تبلور يافت. اين كاغذ پاره‏ها در سايه‏ء آن ارزش مبادله، وظايف پول را بر عهده گرفتند.

اين كاغذ پاره (اسكناس) به جهت دارا بودن ارزش مبادله‏اى محض، در عرف، مال محسوب شدند. انتشار رسمی وعمومی اسکناس توسط پالمستراخ، بانکدار سوئدی وموسس بانک استکهلم در حدود سال 1650 میلادی صورت گرفته که وی بدون آنکه خود را موظف سازد که تمام سکه های مشتریان را در صندوق ذخیره کند رسید سپرده های مسکوک را به اوراق اعتباری تبدیل کرد.

اوسپس برای اولین بار نوعی اسکناس منتشر کرد که آنرا بجای قبوض سپرده به جریان انداخت تا اینکه در سال 1694 میلادی پارلمان انگلستان اجازه تاسیس بانک نشر اسکناس را صادر کرد (قدیری اصلی،1363، ص 191) بنابراین پول مال محسوب شد، مالى كه تمام ماليت آن در ارزش مبادله‏اى محضى است كه اصل آن اعتبارى است.

هزار ريال، ارزش مبادله‏اى است كه ممكن است در يك كاغذ پاره رنگى خاصى با رقم 1000 ريال ظاهر شود، يا اينكه در دو قطعه كاغذ پاره ديگر با رقمهاى 500 ريالى خود را نشان دهد. بنابراين تمام قطعات 1000 ريالى به حسب مقدار ارزش مبادله‏اى كه دارند، مثل هم محسوب مى‏شوند. حتى پول 1000 ريالى یا دو قطعه پول كاغذى 500 ريالى از جهت ارزش مبادله‏اى كه دارند، مثل هم محسوب مى‏شوند.

[1] -واژه اسکناس از لغت فرانسوی(assignass) گرفته شده است.

بررسی پول از لحاظ مثلی یا قیمی بودن

معنا و مفهوم اصطلاحی مثلی و قیمی از ناحیه شرع بیان نشده است؛ و آنچه در تعریف اصطلاحی این دو عنوان گفته شده، تعریفی است که از طرف فقیهان در باب ضمان بیان گردیده است.

به این معنا که ضامن در موقع ادای حق ذی حق، اگر آن حق مثلی باشد باید مثل آن را بدهد و اگر قیمی‌باشد می بایست قیمت آن را پرداخت کند. بنابراین مثلی و قیمی دو اصطلاح عرفی هستند؛ یعنی نظر عرف در مثلی یا قیمی بودن ملاک قضاوت خواهد بود.

عرفی بودن دو اصطلاح مثلی و قیمی لوازمی را در پی دارد که به آن‌ها اشاره می شود:

1- اگر بخواهیم تعریفی درست درباره این دو اصطلاح، ارائه دهیم، باید تلاش کنیم ارتکازات ذهنی عرف عام را در ارتباط با اشیاء و اموال خارجی کشف کرده، آنگاه آ ن را ضابطه مند نماییم. علت اینکه از روش ذکر شده برای شناختن اشیای مثلی و قیمی استفاده می شود، آن است که این دو اصطلاح از عناوین انتزاعی می باشند.

2-لازمه دوم عرفی بودن دو اصطلاح مثلی و قیمی این است که اگر موضوع یا عنوان عرفی در ادلؤ شرعی وارد شده باشد، مقصود از آن، همان معنای عرفی و عقلایی است که عرف و عقلا از آن می فهمند؛ و همان موضوع حکم شرعی قرار می گیرد. به عنوان مثال وقتی قرآن می فرماید:

لاتَأکُلُوا اَموالَکُم بَینَکُم بِالباطِلِ؛ اموالتان را میان خودبه نحو باطل و ناروا مخورید. (سوره نساء، آیه 29)

منظور از لفظ اموال همان معنایی است که در ذهن عرف و عقلا مرتکزاست؛دو عنوان مثلی و قیمی نیز چنین خواهد بود.

3 -اگر در تشخیص مفاهیم و مصادیق یا موضوع احکام شرعی، رفتار و قضاوت عرف حجت باشد، مقصود، عرف اهل نظر و دقت است، نه عرف اهل تسامح و تساهل؛ مگر اینکه شارع آن تسامحات عرفی را بپذیرد.

در این باره امام خمینی (ره) می نویسند: «مقصود از عرف در مقابل عقل، عرف اهل تسامح نیست… بلکه مقصود عرفی است که در تشخیص مفاهیم و مصادیق، دقیق می‌باشد و تشخیص چنین عرفی میزان در موضوع احکام است. چنین عرفی، مقابل عقل دقیق برهانی قرار دارد… موضوع احکام شرعی از آنهایی نیست که عرف در آن تسامح کند بلکه موضوع حکم شرعی، موضوع عرفی حقیقی است؛ بدون اینکه هیچ گونه تسامحی از طرف عرف صورت گیرد.» (الرسائل،184)

4- لازمه دیگر عرفى بودن دو عنوان مثلى و قيمى اين است كه‏تعاريفى كه فقيهان يا غير فقيهان از مثلى و قيمى ارائه داده‏اند، ضرورتا تعاريفى نخواهند بود كه‏در همه‏ء عصرها مورد قبول باشد زيرا ممكن است ديدگاه عرف نسبت به اين گونه امور در عصرهاى مختلف تغيير كند.

بنا بر اين، تعاريف ارائه شده، در صورت صحيح بودن، ناظر به اشيايى است كه مربوط به همان عصر مى‏باشد در نتيجه فقيهان عصرهاى ديگر نمى‏توانند به تعاريف عصرهاى گذشته اكتفا نمايند، بلكه بايد با مراجعه‏ء دقيق به ارتكازات ذهنى عرف عام در عصر خود، دقت نظر كافى را در آن تعاريف، به عمل آورند. امام خمينى (ره) در اين مورد مى‏فرمايند: تعاريف فقيهان در عصرهاى مختلف، بر طبق اشياى مثلى در همان عصرهاست. (امام خمینی، البیع،1333 ق).

حال که تا حدودی با ماهیت پول وپیشینه تاریخ آن ودیگر مباحث مطرح شده آشنا شدیم، لازم است بدانیم پول اعتباری در ذیل کادم یک از تعریف ها قرار می‌گیرد؟ در دسته اموال مثلی یا قیمی؟ در موضوع مورد بحث نظرات وآرای بسیار متعدد ومتنوعی از صاحب نظران ومحققان اسلامی ارائه شده است که با توجه به مبانی ومقدمات استدلالی  همگی آن‌ها را میتوان در ذیل پنج نظریه عمده جای داد:

الف: مثلی به لحاظ ارزش اسمی  ب: مثلی به لحاظ ارزش حقیقی  ج: قیمی   د: هم مثلی هم قیمی   ه: نه مثلی و نه قیمی. دو نظریه اول در یک موضوع مثلی بودن پول مورد بررسی قرار می‌گیرد ونظریه های بعدی بصورت مستقل.

بررسی مثلی بودن پول

با اين بيان، براى اينكه روشن شود كه پول مال مثلى است يا اينكه اساسا ماهيت دیگری ى دارد، از دو جهت، اين بحث را پى گيرى مى‏كنيم: 1: با استفاده از پيشينه‏ء تاريخى پول  2: از طريق تعريفى كه براى مثلى صورت گرفته است.

شناخت پول

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های مدیریت کلیک کنید.

 نمونه ای از منابع و مآخذ شناخت پول

قرآن کریم

1. ابراهیمی، محمد حسین،1376، پول، بانک، صرافی، چاپ اول، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
2. ابن منظور، لسان العرب،1363، جلد 11، قم، نشر ادب.
3. اصفهاني، محمد حسين،1377، حاشيه‌المکاسب، قم، نشر ذوالقری.
4. امامی، سید حسن؛1373، جلد 1، چاپ چهاردهم، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه.
5. امامی، ‌میر سید حسن،‌1386، چاپ نوزدهم، حقوق مدنی جلد سوم، تهران، انتشارات فروزش.
6. انصارى، مرتضی،1383، المكاسب، تهران، انتشارات آرمان برتر.
7. انصاری، مسعودوهمکاران، 1368، چاپ دوم، ج اول، دانشنامه حقوق خصوصی، تهران، انتشارات محراب فکر.
8. بروجردی عبده، محمد؛1380، چاپ اول، حقوق مدنی، تهران، انتشارات گنج دانش.
9. بهرامی احمدی، حمید،1390، حقوق تعهدات وقرارداها، انتشارات دانشگاه امام صادق.
10. احمدوند، م،1382، مروری بر ماهیت پول ودیدگاه فقیهان، شماره 36، 47 تا 147.
12. ….
13. …