تامین اجتماعی – ادبیات و مبانی نظری

تامین اجتماعی

فهرست مطالب

بخش اول: مفهوم و ارکان و تاریخچه تامین اجتماعی

فصل اول مفهوم تأمین اجتماعی و اصول حاکم بر آن ………………………………………………………….

مبحث اول : تاریخ تامین اجتماعی ………………………………………………………………………………………..

مبحث دوم : تاریخچه تامین اجتماعی در ایران باستان …………………………………………………………..

مبحث سوم : تاریخچه تامین اجتماعی در اروپا تحت تاثیر انقلاب صنعتی ……………………………….

فصل دوم : پیدایش تامین اجتماعی …………………………………………………………………………………….

مبحث اول: تشکیل سازمان تامین اجتماعی  …………………………………………………………………………

مبحث دوم : الزامی شدن تأمین اجتماعی به عنوان یک حق ……………………………………………………

فصل سوم : نظام تامین اجتماعی

مبحث اول : صندوق بازنشستگی کشوری..

بخش دوم : بیمه تامین اجتماعی

فصل اول :  تاریخچه بیمه تامین اجتماعی ……………………………………………………………………….

مبحث اول:  صندوق احتیاط طرق و شوارع……………………………………………………………………….

مبحث دوم:  نظام نامه کارخانجات و موسسات صنعتی……………………………………………………….

مبحث سوم :  قانون بیمه کارگران دولتی و غیر دولتی………………………………………………………..

مبحث چهارم:  بنگاه های رفاه اجتماعی …………………………………………………………………………..

مبحث پنجم:  قانون اجازه اجرای گزارش کمیسیون پیشه و هنر مربوط به کارگران و کارفرمایان..

مبحث ششم : لایحه قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران………………………………………………………..

مبحث هفتم : لایحه قانونی بیمه‌های اجتماعی کارگران، مصوب…………………………………………

مبحث هشتم : قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران……………………………………………………………….

فصل دوم :  سازمان بیمه‌های اجتماعی..

مبحث اول : قانون حمایت کارمندان در برابر آثار ناشی از پیری و از کارافتادگی و فوت………..

مبحث دوم : قانون تشکیل وزارت رفاه و اجتماعی……………………………………………………………..

مبحث سوم: قانون تامین اجتماعی مصوب تیرماه 1354……………………………………………………..

مبحث چهارم : قانون تشکیل وزارت بهداری و بهزیستی در مرداد‌ماه ١٣٥٥………………………….

مبحث پنجم : لایحه قانونی اصلاح قانون تشکیل سازمان تامین اجتماعی، مصوب ١٣٥٨………..

مبحث ششم : قانون ساختار نظام جامع تامین اجتماعی و تشکیل و تغییر نام سازمان‌ها به صندوق.

فصل سوم : استراتژی های تامین اجتماعی..

مبحث اول: استراتژی های تامین اجتماعی ……………………………………………………….

مبحث دوم : استراتژی مسئولیت کارفرما

مبحث سوم: صندوق های احتیاط……………………………………………………………………

مبحث چهارم : استراتژی مساعدت اجتماعی …………………………………………………………………….

مبحث پنجم:استراتژی کمک ها اجتماعی..

فصل سوم: سیر تحول بیمه های اجتماعی در ایران ……………………………………………

مبحث اول : صندوق احتیاط کارگران طرق و شوارع……………………………………………………

مبحث دوم : تشکیل سازمان بیمه های اجتماعی کارگران ‌

مبحث سوم : مهمترین تحولات در فاصله زمانی 1339 تا 1354 ……………………………………..

مبحث چهارم : سير و تفحص در قوانين و مقررات مربوط به بيمه‌هاي اجتماعي………………..

بخش سوم : تحولات تامین اجتماعی در ایران

فصل اول : تحولات تامین اجتماعی در ایران طی 80 سال……………………………………………..

فصل دوم : تاريخچه موضوع ……………………………………………………………………..

مبحث اول اول : سير تاريخي انواع حمايت‌ها و تعهدات قانوني ارائه شده………………………….

مبحث دوم : ميزان مستمري پرداختي  ………………………………………………………………………….

فصل سوم : قوانین تامین اجتماعی ……………………………………………………………………………..

منابع……………………………………………………………………………………………

الف: منابع فارسی..

مفهوم تامین اجتماعی و اصول حاکم بر آن:

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در اصل 29 تعریف جامعی از تأمین اجتماعی صورت گرفته است: برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، از کارافتادگی، بی سرپرستی، حوادث و سوانح، نیاز به مراقبت های بهداشتی و درمانی به صورت بیمه ای و غیربیمه ای حقی است همگانی و دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت های مالی فوق را برای یکایک افراد تأمین کند.[1]

با توجه به تعریف به عمل آمده در اصل 29 قانون اساسی از تأمین اجتماعی و سایر مفاهیم مندرج در اصول یادشده نظام تامین اجتماعی را می توان با در نظر گرفتن اصول ذیل و رعایت مفاد آن:

• 1- اصل کفایت
• 2- اصل جامعیت
• 3- اصل فراگیری

مدعی شد که تحقق عدالت اجتماعی مستلزم تأمین اجتماعی خواهد بود و ارمغان تأمین اجتماعی تحقق عدالت اجتماعی می باشد[2].

جان کلام اینکه طی پنجاه و اندی سال که از شکل امروزی تامین اجتماعی گذشته، نگرش نیروی کار جامعه را به اشتغال حمایت های اجتماعی و اعتماد به جامعه و آینده نگری را متحول ساخته است. ارائه خدمات متنوع درمانی بازنشستگی و از کارافتادگی سبب شده است که بخش عمدة جامعه ایران به سرنوشت مشترکی در دریافت خدمات اجتماعی و مطالبات خود از سازمان تأمین اجتماعی بیندیشد و این امر موجب بروز خیز جمعی در جامعه و تحقق نسبی به هم پیوستگی اجتماعی برای جامعه ایران شده است. مشارکت مردم در سامانة تأمین اجتماعی کشور توانسته است کمکی برای زمینه سازی تحقق مردم سالاری در ایران باشد چرا که مشارکت مردم در تأمین اجتماعی در یک جامعه مدنی تعریف شده بر اساس شرایط ایران می تواند یکی از مصادیق مردم سالاری تلقی شود.[3]

تأمین اجتماعی در جامعه نیمه سنتی و نیمه مدرن ایران فراز و فرودها و مشکلات زیادی را پشت سر گذاشته و برای سازگاری بهتر با تحولات جامعه ناگزیر محتاج اصلاح و تغییرات تدریجی و سنجیده است. سازمان تامین اجتماعی، به عنوان یکی از بزرگترین نهادهای اجتماعی ایران، باید بیش از گذشته راه شفاف سازی پاسخگویی و کارآمدی را با تکیه بر تجارب پنجاه ساله خود و تجارب بین المللی بپیماید تا بتواند تقاضاهای رو به گسترش اجتماعی ناشی از توسعه اجتماعی جامعه ایران را پاسخ گوید، تأمین اجتماعی نتیجه تحولات جامعه مدرن است و همواره برای حرکت و اصلاح و کارآمدی محتاج دانش فنی و اجتماعی مربوط به حوزه علمی خویش است، محدود بودن دامنة تحقیقات و مطالعات لازم در زمینه تأمین اجتماعی در ایران، موجب محدودیت دامنه شناخت علمی حوزة تأمین اجتماعی ایران شده است.[4]

بی تردید تشویق و ترغیب دانشگاهی و مراکز علمی و پژوهشی برای ورود به مقولة تامین اجتماعی و طرح علمی مسایل آن و یافتن راه حل های مناسب توسعه در این بخش، می تواند در کارآمدی و اثربخشی این پدیدة موثر بر حیات اجتماعی ملت ایران و ارتقای توسعه اجتماعی گام بسیار مفیدی به شمار آید.

تشکیل سازمان تأمین اجتماعی

تصویب قانون تأمین اجتماعی در شرایطی که اندیشه های رفاهی و بیمه همگانی در کشور شکل گرفته بود منجر به تحولاتی شد که از آن جمله می توان به بهره گیری از واژه «تامین اجتماعی» به جای بیمه اجتماعی و همچنین تأکید بر واژه «بیمه شده» به جای کارگر اشاره کرد این نوع نگرش که پیمودن گامی بلند در عرصه تامین اجتماعی کشور را از نظر فراگیری، پوشش جمعیتی و جامعیت تعهدات مدنظر داشت.

به دلیل فراهم نبودن شرایط و زیرساخت های اجتماعی و سیاسی و همچنین ضعف در اجرا ناکام ماند و تغییرات سازمانی پی در پی طی سال های 1354 و 1355 و پس از پیروزی انقلاب اسلامی دگرگون شد[1].

الزامی شدن تأمین اجتماعی به عنوان یک حق

دولت ها با ورود به تفاهمات دوجانبه کارگر و کارفرما آن را به تفاهم سه جانبه کارگر- کارفرما- دولت تبدیل کردند و به قلمرو ماهوی آن پایداری و گستردگی ویژه ای بخشیدند. از این طریق با شکل دادن نظامات تأمین اجتماعی آن را به مقوله ای ملی، توسعه و بین نسلی تبدیل کردند. و بدین صورت امور مربوط به مراقبت های بهداشتی و درمانی، بیکاری، از کارافتادگی، بازنشستگی و… به تدریج از شکل جزیره ای و منفصل، اختیاری و غیرپایدار و غیرفراگیر در ساختارها و کارکردهای مختلف، اثر جمع شدن، در منظومه ای به هم پیوسته، پایدار و منسجم به نام تأمین اجتماعی تبدیل به یک مقوله ملی، جهانی و توسعه ای شد. پس از آن تأمین اجتماعی به عنوان حقی عمومی که انجام آن «تکلیفی» است بر عهدة دولت ها یاد شد. در نتیجه، ابتدا در کشورهای توسعه یافته و سپس در جوامع دیگر، اصلاحات مربوط به خدمات عمومی و رفاه اجتماعی به جای این که مقوله ای هزینه ای و سربار تلقی شود. جایگاه واقعی خود را به عنوان یک حق و تکلیف پیدا کرده و اساس رشد اقتصادی پویا و تحقق توسعه همه جانبه را فراهم ساخت[2].

در سال 1952 استاندارد حداقل تامین اجتماعی را طی مقاوله   نامه شماره 102 به تصویب کنفرانس بین المللی کار برساند و از این پس تأمین اجتماعی بمنزله حمایتی است که جامعه در قبال پریشانیهای اجتماعی و اقتصادی پدید آمده به واسطه قطع یا کاهش شدید درآمد ناشی از بیماری، بارداری، حوادث کار، بیکاری، از کار افتادگی، سالمندی، فوت همراه با فراهم ساختن درمان و کمک عائله مندی به اعضاء خود ارائه می دهد. تعریف شده و مورد عمل قرار می گیرد.

بر اساس مقاوله نامه شماره (102) دولت های امضاء کننده متعهد می گردند حداقل سه حمایت از نه حمایت ذیل را در مورد اتباع خود بمورد اجراء در آورند و باستثناء درمان که بصورت کمک جنسی است.

میزان این حمایت ها نباید از حداقل های داده شده کمتر باشد.

1. الف: مراقبت های پزشکی (حمایت درمان)
2. ب: بیماری (از نظر جبران درآمدهای از دست رفته به دلیل عدم اشتغال به کار)
3. ج: بیکاری
4. د: بازنشستگی
5. ﻫ: حوادث ناشی از کار
6. و: از کار افتادگی
7. ز: فوت
8. ح: ایام بارداری
9. ط: کمک هزینه عائله مندی[3]

نظام تامین اجتماعی در ايران

نظام تامین اجتماعی را مي‎توان بطور كلي در سه گروه طبقه‎بندي نمود و سپس سازمانها و مؤسسات مربوط به هر گروه را مورد بررسي قرار داد. اين سه گروه عبارتند از:نظام بيمه اي ،نظام حمايتي، نظام امدادي نظام بيمه‎اي  ، شاغلين جامعه را از طريق مشاركت مالي بيمه‎ شده،   كارفرما و كمك دولت تحت پوشش قرار مي‎دهد و هدف عمده آن حمايت از اشتغال، رفع موانع توليد و تأمين رفاه افراد شاغل در مراكز مشمول نظام است.

مهمترين موسسات فعال در اين بخش، سازمان تامین اجتماعی وصندوق بازنشستگي كشوري مي باشند.

در  جدول 1 با استفاده از شاخص قيمت مصرف كننده بر حسب سال پايه 69  متوسط مبالغ واقعي پرداختي به مستمري بگيران بلندمدت سازمان محاسبه شده است. كه بيشترين مقدار آن مربوط به سال اول دوره يعني سال 1360 با مبلغ 660531 ریال و كمترين مقدار آن مربوط به سال 1368 با رقم 299456 ریال مي‎باشد ضمن اینکه بيشترين نرخ رشد مربوط به سال 71 است كه تقريباً 32 درصد بوده است. بنابراين اگرچه ميزان پرداختي به مستمري‎بگيران بلندمدت به قيمتهای جاري افزايش چشمگيري را نشان می دهد ولي این پرداختیها به قيمتهاي ثابت (سال  1369 ) نه تنها  افزايشی نداشته اند، بلكه كاهش نيز يافته اند. بنابراين حمايتهاي بلندمدت سازمان تامین اجتماعی حتی متناسب با نرخ تورم نیزافزایش نیافته اند[4].

تشکیل سازمان بیمه های اجتماعی کارگران

در آغاز دهه 1330 تحولات سیاسی و اقتصادی ایران از یک سو و تحولات بین المللی از سوی دیگر شرایط را برای اجرای بیمه اجتماعی کارگران به شیوه متداول در کشورهای اروپایی فراهم کرد. دولت وقت با درک ضرورت بیمه اجتماعی، قانون بیمه اجتماعی کارگران را در بهمن ماه 1331به تصویب رساند و از اردیبهشت ماه 1332 با تشکیل سازمان بیمه های اجتماعی کارگران امور مربوط به بیمه اجتماعی کارگران (که تا پیش از آن از طریق صندوق تعاون و بیمه کارگران و نیز شرکت سهامی بیمه ایران انجام می شد) در این سازمان متمرکز گردید.

در واقع شکل سازمانی تامین اجتماعی از تاریخ تصویب و اجرای قانون مزبور است به گونه ای که در ماده 1 قانون مزبور مقرر شد: کلیه کارخانه ها و بنگاههای مشمول قانون کار موظفند کارگران خود را برای استفاده از کمک های مذکور در لایحه قانونی در موارد زیر نزد سازمان بیمه نمایند: حوادث و بیماریها و ازکار افتادگی ناشی از کار و غیر ناشی از کار کارگر،حوادث و بیماری های خانواده بلاخص کارگر، ازدواج، حاملگی، وضع حمل، عائله مندی، بازنشستگی، کفن و دفن، کمک به بازماندگان کارگر فوت شده و بیمه بیکاری

همچنین در ماده 2 قانون مزبور مقرر شد: سازمان می تواند پیشه وران و به طور کلی هر نوع کارگران دیگر را که مشمول ماده 1 این لایحه نشوند در صورت تقاضای اشخاص ذینفع در مقابل تمام و یا قسمتی از موارد استفاده در این لایحه قانونی بیمه کند مشروط به اینکه تقاضا کننده پرداخت تمام حق بیمه را با شرایطی که سازمان تعیین خواهد کرد تعهد کند.

از زمان تشکیل سازمان ذکر شده و اجرای مفاد قانونی آن می توان گفت باب راه اندازی و استفاده از تجربه جهانی در قلمرو نظام تامین اجتماعی بویژه بیمه های اجتماعی در ایران مفتوح گردید و از زمان تشکیل سازمان بود که ایران در عرصه های بیمه های اجتماعی یکی از فراگیرترین خدمات اجتماعی را در قلمرو بیمه های اجتماعی در دنیا داشته و از مؤثرترین اعضاء سازمانهای بین المللی (نظیر سازمان بین المللی کار (ILO) و انجمن بین المللی تأمین اجتماعی است (ISSA)

مهم ترین ویژگی های این قانون را می توان به شرح ذیل شمرد:

• –       ایجاد یک سازمان مشخص با اختیارات قانونی لازم تحت نظارت یک شورای عالی فرابخش برای انجام امور بیمه اجتماعی کارگران
• –       تعیین ضوابط نسبتاً دقیق و اجرایی برای انجام امور بیمه گری، پوشش جمعیت، تأمین منابع مالی و ارائه تعهدات سازمان
• –       گسترش دامنه شمول بیمه اجباری به کلیه کارگران و شاغلان مشمول قانون کار و ارائه انواع خدمات و مزایای رایج در چارچوب قانون
• –       ایجاد حمایت کمک بیکاری که در آن دوران در نوع خود در میان کشورهای خاورمیانه تقریباً بی نظیر بود
• –       تحت پوشش قرار دادن خانواده بالاخص بیمه شدگان
• –       برقراری رسمی و قانونی مستمری بازنشستگی و مستمری بازماندگان
• –       تعیین سن رسمی بازنشستگی (مردان 65 سال زنان 60 سال تمام و کارهای سخت و زیان آور 55 سال تمام)
• –       صدور مجوز قانونی برای تأمین شعب و نمایندگی در شهرستانها
• –       صدور مجوز قانونی مبنی بر واگذاری قسمتی از کمک های مقرر در قانون به شورای مورد توافق در هر کارگاه
• –       تکلیف به کافرمایان مبنی بر رعایت حفاظت فنی و حفظ تندرستی کارگران
• –       ایجاد تکلیف به کارخانجات و موسسات دولتی و وابسته به دولت به اعاده به کار کارگران مسلول بهبود یافته

در سال 1334 اصلاحاتی در خصوص نرخ حق بیمه و در سال 1339 در خصوص نحوه ارائه خدمات و تعهدات سازمان در زمینه های بیماری و بارداری تغییراتی ایجاد گردید.

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات ، پیشینه تحقیق و مبانی نظری پایان نامه های حقوق کلیک کنید.

نمونه ای از فهرست منابع :

• استوار سنگری ،کوروش(1390).حقوق تامین اجتماعی،نوبت چاپ دهم ، تهران ، نشرمیزان.
• جزایری، شمس الدین(1347)، حقوق کار و بیمه تامین اجتماعی، چاپ دوم، انشارات دانشگاه تهران، 1347
• حقوق تامین اجتماعی ، دفتر قوانین و مقررات معاونت حقوقی و امور مجلس، سازمان تامین اجتماعی ، چاپ اول، ناشر موسسه فرهنگی هنری آهنگ آتیه، پاییز 1384.
• عراقی، عزت الله (1367). حقوق بین المللی کار، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران.
• واعظی ؛ احمد(1388). “نقدوبررسی نظریه های عدالت ” ، نوبت چاپ ششم ، قم ، انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) .
• مجموعه قوانین و مقررات تامین اجتماعی (1384). انتشارات خدمات نشر، تهران ، 1384
• ….
• …