بافت فرسوده و توسعه پایدار شهر

 بافت فرسوده

توسعه پایدار شهر و بافت فرسوده

پیشینه تحقیق

فصل دوم: ادبيات و مباني نظري تحقيق

2- مقدمه………………………………………..

2-1- مفاهيم، اهداف و اصول توسعه پايدار شهري و پايداري……………………….

2-1-1- پيدايش واژه توسعه پايدار………………………………………..

2-1-2- مولفه ها و شاخص هاي توسعه پايدار…………………………….

2-1-3-اهداف توسعه پايدار………………………………………………..

2-1-4-توسعه پايدار شهري…………………………………………………

2-1-5-مفهوم پايداري شهرها در انديشه متفکرين………………………………………..

2-2- فرسودگی، زمينه ها و فرايندها شکل گيری بافت های فرسوده و گونه های مداخله کننده در بافت فرسوده ……………………………………………

2-2-1-مفهوم بافت فرسوده………………………………………….

2-3- شاخصهاي پايداري در بافت فرسوده محله عالي قاپوي اردبيل…………………………………….

2-3-1- شاخصهاي کالبدي(A)……………………………………………………………………….

2-3-2- شاخص هاي اقتصادي(B)…………………………………………………….. .

2-3-3- شاخص هاي اجتماعي(C)………………………………………………………

2-4-گونه هاي مداخله در بافت فرسوده………………………………………………………

2-4-1-ويژگي هاي عمومي بافت فرسوده…………………………………………………

2-4-2 -بهسازي بافت فرسوده   …………………………………………………………………………………

2-4-3-  نوسازي بافت فرسوده  …………………………………………………………………………….

2-4-4- بازسازي بافت فرسوده …………………………………………………………………..

منابع ………………………………………………………………

بافت فرسوده

مقدمه

مداخله از ديدگاه عمده ترين صاحب نظران و مرمت کنندگان فضاهای کهن شهری(بافت فرسوده)

امروزه با رشد روز افزون شهر نشيني، مشکلات شهر نشيني بيش از هر زمان ديگري دامنگير شهرهاي کشور گرديده اند. اين مشکلات با تأثير گذاري بر تمامي جنبه هاي شهر نشيني، روابط منطقي زندگي شهري را نابسامان مي نمايند. مشکلات ياد شده ريشه هاي گوناگوني داشته و از جهات مختلف قابل بررسي است. يکي از جنبه ها که هم علت و هم معلول بسياري از معضلات شهري است، وجود شهر کهن در دل شهر امروزين است.

ماهيت ويژه شهر کهن و بافت هاي شهري فرسوده، هر گونه بي توجهي به آن را از جهات مختلف مردود مي سازد؛ از جهت اقتصادي: چون داراي امکانات بالقوه اي اعم از زير ساختي و روساختي است؛ از جهت فرهنگي: چون خاستگاه شهر امروزي ويادگاري از فرهنگ و تاريخ پيشين است؛ از جهت اجتماعي: زيرا چه در صورت متروك شدن و چه تراکم کاربري هاي نامناسب، بخشي از جامعه و ضامن زندگي انسانها مي باشد؛ از جهت کالبدي: چون با وجود همه فرسودگي هنوز داراي ارزشهاي معماري و شهرسازي يکتايي است.

در مجموع آنکه حتي در صورت نبود ارزشهاي بالقوه و بالفعل سهم آن از گستره شهرها آنچنان در خور توجه است که ناديده انگاشتن آن منطقي نمي باشد. از اين روست که از سالها پيش، بهسازي و نوسازي و بطور کلي مداخله در بافتهاي فرسوده شهرها به يکي از مسائل اساسي نظام برنامه ريزي کشورهايي که داراي پيشينه اي از شهرنشيني بوده اند تبديل گشته است.

در کشور ايران نيز که يکي از کهن ترين خاستگاه هاي تمدن شهري است از حدود يک قرن پيش قوانيني مورد طرح و تصويب قرار گرفته و هزينه هاي مادي و معنوي در خور توجهي صرف مداخله در بافتهاي فرسوده شهري گرديده اند. در زير به طور خلاصه مداخله در بافتهاي فرسوده از ديدگاه عمده ترين صاحب نظران و مرمت کنندگان فضاهاي کهن شهري بيان شده است  :

نظريه پردازان مكتب انسانگرايي از جمله “كوين لينچ”، “پاتريك گدس”،”لوئيس مامفورد ” و … طي سالهاي (1932-1854)، توجه به طبيعت و فرهنگ از اصول مهم اين انديشه مي باشد و انجام بهسازي و نوسازي بر اساس بافت ارگانيك و سلسله مراتب عملكردي شهر قديم و انطباق مكان و زمان در بنا يا مجموعه هاي شهري با حضور مطالعات برنامه ريزي شهري در بهسازي ونوسازي شهر تاكيد مي ورزند.

ادامه مقدمه بافت فرسوده

نظريه پردازان مكتب فن گرايان از جمله اوژن هنار طي سال هاي (1933-1849) توجه به توسعهي حمل و نقل شهري، ايجاد آسمان خراشها، كم توجهي و حتي عدم توجه به بافت قديم و ميراث فرهنگي را مطرح كرده اند.

نظريه پردازان مكتب فرهنگ گرايي، از جمله” كاميليوسيت”،” لودوك”،”جان راسكين” و… طي سال هاي (1940-1818) توجه به ميراث فرهنگي و جلوگيري از نابودي تاريخ گذشته را بسيار با اهميت و ضروري ميدانند. همچنين توجه به فرهنگ ملي و سنت هاي قديمي در توسعه شهري و بهسازي و مرمت مو به مو، تكميل بناها به سبك گذشته و كاربري موزه اي و مرمت بافت و بناهاي شهري را موجب پابرجاي و زنده ماندن تمدن شهري ميدانند (حبيبي، 1375، 147-163)، به طوري كه كاميلوسيت در نظريه هويت تاريخي شهرها، هويت شهر را مجموعه هاي تاريخي كه تنها در يك بنا خلاصه نميشود بلكه در كل شهر معني مييابد (حبيبي و مقصودي، 1381.39.

انديشمندان مكتب مدرنيسم از جمله “توني گارنيه “، “لوكوربوزيه ” و … طي سال هاي (1960-1928) كم توجهي به تاريخ گذشته، عدم توجه به فرهنگهاي بومي و اصيل و ارزشها و روابط اجتماعي شهروندان و حذف كامل ساختارهاي گذشته و بي توجهي به روابط فرهنگي و روحي رواني شهروندان با استاندارد كردن فضاهاي مسكوني توجهي خاص دارند.

انديشمندان مكتب پست مدرن از جمله “چارلز جنكس”،”بوين وراتانسي”،”گرگن”و … از سالهاي 1960 تاكنون تلفيقي از مداخله نوگرايانه و فرهنگ گرايانه كه از افراط و تفر يط دو نوع مداخله بكاهد، مطرح ساختند. براي بهسازي و نوسازي شهري، خط مشي اكثريت آنها حفظ تاروپود بافت كهن(فرسوده – تاريخي) در كنار دگرگونيهاي كالبدي فضايي شهر و رشد ارگانيك آن مد نظر  قرار مي دهد. پست مدرنيسم براي بازگشت به مقياس انساني، احياي دوباره اجتماعات و اشكال بومي تلاش مي كند و بر خلاف مدرنيسم به سنتهاي بومي و فرهنگ محلي توجه خاص دارد(شماعي و پوراحمد، 183،1383).

“چارلز جنكز” نظريه ي گذر از شعور ملي به هويت محلي با هدف زنده كرد ن باورها و تصورات محلي ساكنان شهرهاي داراي بافت فرسوده و تاريخي را ارائه مي نمايند(حبيبي و مقصودي،50،1381) همچنين”سوناي” و ديگران در سال 2008 بهسازي و نوسازي مركز تاريخي شهر ترابوزان، اسلام فاتر در سال 2007 نوسازي در آفريقاي جنوبي و”اريت آميت كوهن ” در سال 2005 همكاري بين برنامه ريزي شهري و ميراث فرهنگي و تغيير نقشهاي مركز شهرهاي تاريخي را بررسي ومطالعاتي انجام داده ا ند، كه همه اين مطالعات در سطح جهان نشان دهنده ي اهميت حفظ هويت بافت تاريخي در امر بهسازي و نوسازي ميباشد.

جهت مشاهده و دانلود بافت فرسوده و توسعه پایدار شهر کلیک کنید .

رويکردهاي مختلف در مورد بافت فرسوده در شهرهاي ايران

▪ حمايت و نظارت بر نوسازي در بافت‌هايي که نيازمند توان‌بخشي و مداخله محدود با اعمال سياست‌هاي تشويقي است از طريق ايجاد و بکارگيري نهادهاي مديريتي مناسب و مورد نياز.

▪ لزوم مداخله در بافت‌هاي فرسوده با تأکيد بر توانمندسازي و سازماندهي تشکل‌هاي محله‌اي براي مشارکت به‌شيوه‌هاي امکان‌پذير ضمن ايجاد مديريت‌هاي واجد شرايط و نهاد‌سازي‌ براي اين مداخلات با رويکرد حفظ و تداوم سکونت محله‌اي.

▪ تهيه طرح‌هاي ويژه توسعه يکپارچه براي محلات و بافت‌هاي فرسوده شهر (مصوب شوراي‌عالي شهرسازي و معماري ايران) با رويکرد اقتصادي مؤثر و رعايت ملاحظات زيست‌محيطي، اجتماعي و فرهنگي و در شرايط تراز مالي صفر براي شهرداريها حائز اهميت است. از اين رو با انجام مطالعات امکان‌سنجي مورد نياز قبل از تهيه طرح مداخله با بهره‌برداري از عرصه‌هاي ذخيره نوسازي شهري به‌طور همزمان در قالب طراحي واحد مي‌توان اقدام کرد.

▪ اعمال سياست‌هاي تشويقي مؤثر براي تجميع اراضي و ساماندهي به‌منظور بهسازي و نوسازي بافت‌ها و ابنيه فرسوده.

▪ اعمال سياست‌هاي تشويقي براي بهسازي با مشارکت مردم در محدوده‌هايي که نيازمند مقاوم‌سازي با حمايت، حفاظت، نگهداري، مراقبت، استحکام‌بخشي و تعمير است.

▪ بازسازي بافت‌هاي فرسوده که نيازمند مداخله مؤثر به‌ويژه تامين خدمات و زير‌ساخت‌ها با تجهيز منابع مالي و سرمايه‌گذاري است.(منبع:http://vista.ir).

مفاهيم، اهداف و اصول توسعه پايدار شهري و پايداري

توسعه پايدار شهري،يعني فرآيندي در ايجاد شهر پايدار، يعني شهري مناسب زندگي حال و آينده شهروندان (دانشنامه مديريت شهري و روستايي، 1387).  بنابر اصل يك بيانيه ريو،انسان شايسته برخورداري از زندگي سالم،پربار و هماهنگ با طبيعت است و مي بايست محور اصلي توسعه پايدار قرار گيرد(همان منبع،ص 292). انديشه توسعه پايدار شهري ريشه در انديشه هايي دارد كه در برابر تنگنا ها و محدوديت هاي محيطي و اجتماعي، به آرمانشهر گرايي روي مي آورند(همان منبع،ص 292). اين روند در نهايت به تصويب دستور كار 21 (منشور بين المللي توسعه) در كنفرانس ريو منجر گرديد .

براي عملياتي كردن مصوبات اين منشور، با رويكرد” جهاني فكر كن و محلي عمل كن”، انجام اقدامات محلي و شهري مورد تاكيد قرار گرفت و بر اين واقعيت منطقي شعار، “اقدام محلي جهان را به حركت در مي آورد”، صحه گذاشت.بنابراين كارشناسان زيادي براي اجرايي كردن انگاره كلي توسعه پايدار از طريق تعيين ويژگي هاي شهرهاي پايدار يا توسعه پايدار شهري، به تلا ش هاي وسيعي روي آوردند .

دراين راستا و به منظور دستور كار 21 در سال 1995 ميلادي مركز سكونت گاه هاي سازمان ملل متحد محور دومين كنفرانس بزرگ بين المللي خود را(موسوم به هبيتات دو)كه در شهر استانبول(تركيه)برگزار شد، به توسعه پايدار شهري اختصاص داد .از آن زمان تاكنون، در ارتباط با توسعه پايدار و شهر،بحث هاي زيادي مطرح شده است(همان منبع،ص 292).

در نهايت منظور از توسعه پايدار شهري، فرآيندي است كه هدف آن ايجاد شهر پايدار مطابق نيازهاي شهروندان واز لحاظ عملكردي، مكاني مناسب براي زندگي نسل هاي حال و آينده است(همان منبع،ص 292). به عبارتي ديگر: توسعه پايدار شهري يعني تلاش براي ارتقاء زندگي شهري در ابعاد بوم شناختي، فرهنگي، سياسي، نهادي، اجتماعي و اقتصادي، بدون تحميل هزينه هاي ناشي از كاهش سرمايه طبيعي و مشكلات محلي(همان منبع،ص 294).

توسعه پايدار شهري

توسعه پايدار شهري نه به معناي توسعه پايدار هر يک از زيرسيستم هاي اقتصادي، اجتماعي، يا زيست محيطي به تنهايي است، و نه به معناي افزايش پايداري اين زيرسيستم ها. در عوض، تلاش مي کند که رشد اقتصادي، بازسازي اکولوژيکي، حفاظت زيست محيطي و پيشرفت اجتماعي را متعادل سازد و دشواري اين چالش، آن را به يک نقطه تمرکز عمده تحقيقات در سرتاسر جهان تبديل نموده است (باتن 2002، و رايلي2001). پيتر هال در خصوص معنا و مفهوم توسعه پايدار شهري مي نويسد : ” شکلي از توسعه امروزي که توان توسعه مداوم شهرها و جوامع شهري نسل هاي آينده را تضمين کند.“ از نظر وي پايداري شهري مستلزم موارد زير است:

– وجود يک اقتصاد پايدر شهري موجد کار و ثروت

– همبستگي و انسجام شهري

– سرپناه پايدار شهري موجد مسکن مناسب و قابل تهيه براي همه

– محيط زيست پايدار شهري موجد اکوسيستم هاي بادوام و پايا

– دسترسي پايدار شهري موجد منابع حفاظت کننده قابليتهاي تحرك اجتماعي

– زندگي پايدار شهري موجد يک شهر زنده

– مردمسالاري پايدار شهري موجد توانمندسازي حقوق و مرتبه شهروندي (باتن 2002، و رايلي2001).

مفهوم بافت فرسوده

بافت فرسوده شهري به عرصه هايي از محدوده قانوني شهرها اطلاق مي شود که به دليل فرسودگي کالبدي، عدم برخورداري مناسب از دسترسي سواره، تاسيسات، خدمات و زير ساختهاي شهري آسيب پذير بوده و از ارزش مكاني، محيطي و اقتصادي نازلي برخوردارند. اين بافتها به دليل فقر ساکنين و مالكين آنها امكان نوسازي خود بخودي را نداشته و نيز سرمايه گذاران انگيزه اي جهت سرمايه گذاري در آن را ندارند. هنگامي که حيات شهري درمحدوده اي از شهر، به هرعلتي رو به رکورد مي گذارد و کوششي جهت رونق آن صورت نمي گيرد، بافت شهري آن محدوده در روند فرسودگي قرار مي گيرد .

فرسودگي در بافتهاي شهري برکالبد بافت و همچنين فعاليتهاي اجتماعي و اقتصادي آن تاثيرگذاراست. فرسودگي کالبدي و فرسودگي حيات اجتماعي واقتصادي بافت، در يک رابطه متقابل به تشديد يكديگر کمک کرده و موجب رکود حيات شهري و تنزل شديد کيفيت زيست مي گردد. فرسودگي يكي از مهمترين عوامل مربوط به حيات شهري است که باعث نابساماني،بي تعادلي و بي قوارگي آن مي گردد” فرسودگي عاملي است که به زدودن خاطرات دسته جمعي، افول حيات شهري واقعه اي و شکل گرفتن حيات شهري روزمره کمک مي کند”(حبيبي، مقصودي، 1384، ص 3).

فرسودگي بر 2 نوع است1- فرسودگي کالبدي2  -فرسودگي عملكردي ) هرگاه فعاليت ها و کاربري پاسخگوي نيازها باشند، ولي کالبد آسيب ديده باشد و يا نظام فعاليت ها به هم ريخته و کاربري ها مختل گردد، ولي کالبد حفظ شده باشد فرسودگي نسبي است و اگر هر دو نوع فرسودگي حادث شود، کامل است( حبيبي، رضواني، 1384،ص 66).

شهرها، منطق و محدوده هاي زندگي شهري از منظري چون موجودات زنده و ارگانيكي پويا نگريسته مي شوند به ديگر سخن، چون موجودات زنده به دنيا مي آيند، مي بالند، به اوج فعاليت خود مي رسند، به تدريج فرسوده مي شوند و احتمالا مي ميرند و به مخروبه اي تبديل مي شوند.

احياء شهري، باز زنده سازي، اصطلاح بافت هاي فرسوده و نوسازي شهري همگي به دخالت هايي گفته مي شود که براي جلوگيري از فرسوده و مخروبه شدن کل شهر و در بيشتر موارد، بخشها و محله هايي از شهر و نوسازي و دوباره شاداب کردن آنها به انجام مي رسند. از آنجا که دخالت در خانه و شهر براي جلوگيري از نابودي و فرسوده شدن آن همواره مطرح بوده است نمي توان زمان خاصي را براي شروع و ادامه احياء شهري و باززنده سازي آن در نظر گرفت.

در ايران مهم ترين الگوي احياء شهري در حال حاضرتجميع پلاك هاي ثبتي و در نتيجه دستيابي به فضاي بيشتري براي بازسازي است که بدون توجه به علل فرسودگي و قانونمندي هاي آن به انجام مي رسد. در اين ميان اشكال اساسي اين احيا شهري صرفا پديده اي کالبدي در نظر گرفته مي شود. حفاظت و احياي شهري سه عينيت وابسته به هم دارد:  فيزيكي،فضايي و اجتماعي احياء باهدف بازگرداندن حالت وجود ذاتي و اصلي به بنا يا مجموعه شهري است.

بافت فرسوده

جهت مشاهده نمونه های دیگر از ادبیات و پیشینه تحقیق پایان نامه های جغرافیا  کلیک کنید.

نمونه ای از منابع و ماخذ جهت مطالعه بیشتر بافت فرسوده و توسعه شهری :

• آموزش،حلقه گمشده توسعه شهري (گفتگو با دكتر مهرداد نوابخش كارشناس توسعه شهري ) نوابخش،مهرداد( 1387 ). روزنامه جام جم. شماره 2301 (دوشنبه 30 خرداد).
• آمار. گزيده شاخصها ونماگرهاي اقتصادي،اجتماعي … سرشماري عمومي نفوس ومسكن1375-1365 –مرکز آمار ايران
• ارايه ي الگويي براي رشد اقتصادي ايران : برخي ملاحظات نهادي، رناني، م .دلالي اصفهاني، ر. صمدي، ع. ( 1389 ).. صص.193-215 مجله ي پژوهشنام هي اقتصادي. شماره ي دوم.
• انديشه هاي نو در فلسفه (جلد اول) , شکويي,حسين , انتشارات گيتا شناسي ,سال 1378.
• ارزيابي توسعه ي پايدار شهري استان آذربايجان غربي، سرور، ر. م. موسوي. ( 1390 ).. فصلنامه ي علمي- پژوهشي انجمن جغرافياي ايران. سال نهم. شماره ي 28 . صص 28-7
• بهسازي و نوسازي شهري از ديدگاه علم جغرافيا، پوراحمد، احمد و شماعي، علي، (1384)، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
• بررسي تطبيقي تجارب مرمت شهري در ايران و جهان با نگاه ويژه به بافت تاريخي شهر يزد/ نويسندگان پيروز حناچيو ديگران، ناشر:تهران : سبحان نور، 1386
• برنامه‌ريزي شهري در ايران (رشته جغرافيا)، غلامحسين مجتهدزاده،انتشارت پيام نور،تهران، ‎۱۳۸۳
• بررسي شاخصهاي بهداشتي،محمدي، محمدجواد، حيدرماه، فلاح، صفاري، حسين و مهرابي، علي، 1388
• بافت هاي فرسوده و مشکل ساز شهري، جهان شاهي،محمد حسين، نشريه: علوم اجتماعي » جستارهاي شهرسازي » بهار 1382 – شماره 4
• …
• …

بافت فرسوده