مبانی نظری ارشد
راهنمایی برای آشنایی با مبانی نظری و ادبیات پایان نامه
با استفاده از منابعی که قبلا تأیید و تصویب شده‌اند می‌توانیم فصل دوم پایان نامه را به بهترین نحو ممکن بنویسیم. در واقع توصیه می‌شود که برای پیدا کردن مبانی نظری و ادبیات پایان نامه و پیشینه پژوهش خود را در اولویت قرار دهید. برای دسترسی به پیشینه‌های معتبر تحقیق، می‌توانید به بخش «پیشینه پژوهش» مراجعه کنید. همچنین امکان استفاده از بخش «مبانی نظری» در سایت هم فراهم شده تا بتوانید به مبانی نظری تحقیقات، دسترسی داشته باشید.
اما در این فرصت نیز با شما هستیم تا مبانی نظری در پايان نامه را بررسی کنیم و برای پیدا کردن جواب این سؤال که «مبانی نظری يعنی چه»، نکات زیادی را با هم مرور کنیم. برای ورود به بحث در نظر داشته باشید که ما این بخش از پایان نامه را برای روشنگری مفاهیم در نظر می‌گیریم. به این معنی که با معرفی ویژگی‌ها و ابعاد یک نظریه، بخش دوم پایان نامه را به خوبی نظم می‌دهیم.
با استفاده از ساختار همین بخش است که می‌توانیم در بدنه پایان نامه، مفاهیم اصلی و بنیادی را بررسی کرده و با تکیه بر جامعه آماری منتخب، توصیف و تشریح مفاهیم را در یک چارچوب علمی پیش ببریم.
تعریف کوتاه مبانی نظری و ادبیات پایان نامه
در یک تعریف اجمالی می‌توانیم بگوییم که مبانی نظری همان مجموعه نظریه‌هایی است که به هم مرتبط هستند و با موضوع پایان‌نامه ما هم رابطه مستقیم دارند. آنها را باید به ترتیب روند تکاملشان معرفی کنیم. همچنین برای روشن شدن مفاهیم مورد نظر، باید متغیرهای تحقیق را به خوبی مشخص کرده و با تکیه بر دیگر آثار معتبر (پیشینه پژوهش) آنها را تبیین کنیم.
همه ما می‌دانیم که پایان نامه ساختاری مشخص دارد و باید به چند فصل تقسیم شود. هر یک از این بخش‌ها هدفی مشخصی را دنبال می‌کنند و نکات خاص نگارشی خود را دارند. در این میان، فصل دوم پایان نامه‌های ما با مبانی نظری و ادبیات پایان نامه گره خورده است و معمولا بخش بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد. همچنین به عنوان یک گزینه سهل و ممتنع از آن یاد می‌شود. زیرا به ظاهر نوشتن آن کار آسانی است. اما در روند تدوین پایان نامه، متوجه می‌شویم که یکی از چالش برانگیزترین بخش‌ها را در پیش رو داریم. ضمن اینکه می‌توان فصل دوم را با عناوین زیر هم در نظر گرفت.
- بررسی مبانی تحقیق
- بررسی مبانی نظری پژوهش
- بررسی ادبیات موضوع
در پايان نامه چگونه مبانی نظری بنویسیم؟
ادبیات پایان نامه كارشناسی ارشد باید رسمی و البته علمی باشد. از این رو مهم است که بتوانیم از ابتدا آن را رعایت کرده و ادبیات تحقیق را به خوبی پایه گذاری کنیم. برای نوشتن فصل دوم پایان نامه، نکات زیادی وجود دارد که نباید به آنها بی توجهی کنیم. اجازه دهید بررسی این موارد را با نگاه به دو اشتباه رایج شروع کنیم.
اشتباه اول
بسیاری از افراد برای تسهیل روند نگارش مبانی نظری و دستیابی به یک ادبیات پایان نامه مناسب، پایه‌های کار خود را روی دوش پایان نامه‌های قبلی قرار می‌دهند. در اصل این افراد به نوشته‌های دیگران تکیه می‌کنند و سعی دارند با الگوبرداری کار خود را پیش ببرند. توصیه می‌کنیم به راحتی از پایگاه‌های اطلاعاتی که خودتان به دست آورده‌اید، استفاده کنید. با این روش می‌توانید جدیدترین و همچنین به روزترین موضوعات را پیدا کرده و روند ساده‌تری در نظر بگیرید.
اشتباه دوم
برای ارسال نوشته‌ها به استاد عجله نکنید. عجله باعث می‌شود بی توجه باشید و علاوه بر هدر دادن وقت خودتان، استاد راهنما را هم به زحمت بیندازید. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود فصل دوم پایان نامه را حداقل 3 بار، بنویسید.
مراحل انتخاب مبانی نظری
پس از اینکه توانستید بر دو اشتباه رایج بالا مسلط شوید، روند زیر را در نظر بگیرید تا نگارش فصل دوم برای شما آسان شود.
- نظریه‌های مختلف را بررسی کنید.
- نقد نظریه‌ها را در نظر بگیرید.
- نوع نظریه‌ای که می‌خواهید مبنایی پژوهش شما باشد را انتخاب کنید.
- جوانب تئوری آن را بسنجید.
- تاریخچه رویکرد مد نظر خود را به خوبی بررسی کنید.
- صاحب‌نظران اصلی این رویکرد را بشناسید.
- متغیرهای مختلف تحقیق را از دیدگاه صاحب‌نظران بررسی کنید.
- تعاریف را مجددا ارزیابی کرده و مشخص کنید آنها با متغیرهای مورد نظر شما چه ارتباطی دارند.
- مبانی نظری و همچنین ادبیات پایان نامه را به صورت یکپارچه جمع بندی کنید.
سه گام اصلی پیش روی ما
همان‌طور که پایان نامه به بخش‌های مختلف تقسیم می‌شود، فصل‌های متفاوت آن نیز زیرمجموعه‌های خاص خود را دارند. از این رو مهم است بتوانیم فصل دوم پایان نامه را به خوبی بخش‌بندی کرده و گام به گام پیش برویم.
- ما باید این بخش را با جستجو و معرفی کلیدواژه‌های اصلی شروع کنیم.
- پس از آن مهم‌ترین تئوری‌ها و مدل‌های ارائه شده را به صورت اجمالی تشریح کنیم.
اکثر دانشجویان این فصل را ساده‌ترین بخش از نگارش پایان نامه می‌دانند و گمان می‌کنند با یک جستجوی اینترنتی کار تمام است. اما باید بدانید که این تصور اشتباه در ادامه روند نگارش پایان نامه، ما را با چالش‌های سختی مواجه می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم تدوین درست فصل دوم را به اندازه سایر فصل‌های پایان نامه، مهم بدانید. ضمن اینکه سه گام اصلی زیر را هم در نظر دارید.
- مبانی مورد نظر خود را به روش فیش‌نویسی و در یک فایل استاندارد که قابلیت فراخوانی راحتی دارد (مثلا فایل ورد)، تعریف کنید.
- در قدم بعدی مهم است مطالب را به دسته‌های اصلی و فرعی تقسیم کنید. همچنین میان این دو گروه ارتباطات معنایی پیدا کنید. برای نمونه می‌توانید از مطالب اصلی به فرعی‌ها ارجاع دهید. البته مباحث اصلی هم باید با همدیگر رابطه‌ای منطقی داشته باشند. شماره‌گذاری جداول و نمودارها می‌توانند این مرحله را برای شما ساده سازی کنند. این روند برای تسهیل درک مبانی نظری و ادبیات پایان نامه و همچنین اشراف بر موضوع و فلسفه فکری پژوهش، بسیار کارآمد است.
- مبانی جمع‌آوری شده را از زبان خودتان روایت کنید. شما به عنوان یک پژوهشگر، باید بتوانید با مباحث به صورت جداول و یا شکل‌ها همه مفاهیم را به مخاطب بازگو کنید. در این مرحله نیاز است از خلاقیت خودتان نهایت استفاده را ببرید.
اهمیت انتخاب مبانی نظری مشخص
برای بررسی این مورد باید به اساس هر پژوهش توجه کنیم. زیرا می‌خواهیم با پاسخ به سؤالات مهم یا آزمایش فرضیاتی که حول محور یک موضوع قرار دارند، مطالعه‌ای را به ثمر برسانیم. البته که تحقیق ما اولین و همچنین تنها پژوهش انجام شده روی آن موضوع خاص نیست. به همین دلیل مهم است که نظریات دیگر پژوهشگران و یا همان پیشینه تحقیق را به خوبی بررسی کنیم و البته از آن در متن پژوهش یاد کنیم.
در انتهای این روند به همان مبانی رسیده‌ایم که قرار است تحقیق ما بر آن استوار شود. قدم گذاشتن در چنین مسیر به ما کمک می‌کند تا سرچشمه‌های یک نظریه را پیدا کنیم و به تدریج با تغییرات آن همراه شویم. در نتیجه سرعت عمل بالایی داریم و می‌توانیم مشخص کنیم به کدام گزاره از موضوع اصلی تسلط کامل نداریم.
پیروی از این الگو باعث می‌شود تا نقشه راه کاربردی را در اختیار داشته باشیم. همچنین پایه‌های مفهومی را برای هدایت تحقیق خود طرح ریزی کرده‌ایم. این پایه‌ها همان مفاهیم اصلی، نتیجه‌گیری‌ها، نظریات، استدلال‌ها و مواردی از این دست هستند که در کنار مبانی نظری، ادبیات پایان نامه را هم مشخص می‌کنند. ما با استفاده از همین ستون‌های استوار در تحقیق می‌توانیم، آینده آن نظریه را پیش بینی کرده و پژوهش‌های قیاسی یا فرضیه آزمایشی را ارائه کنیم.
این پیش‌بینی‌ها زمانی کاربردی هستند که به خوبی مورد بررسی قرار گرفته باشند. در واقع ما با مهم دانستن مبانی فکری تحقیق، چارچوب نظری را پایه گذاری کرده‌ایم تا تعریف مفهوم‌ها و متغیرها هم آسان شود.
معرفی سه راهکار اختصاصی
گفتیم که یکی از مولفه‌های مهم برای تدوین این بخش، بررسی نظریات و تئوری‌های موجود در باب موضوع پژوهش است. همچنین با نقد نظریه‌ها و تئوری‌ها می‌توانیم روند پیش روی خودمان را مشخص‌تر کنیم. در این مرحله پژوهشگر، وظیفه دارد تئوری‌های موجود در مورد موضوع انتخابی را نقد و تحلیل کند. از دل این نقد و بررسی‌ها است که تئوری‌های معتبر و البته قوی شناسایی می‌شوند.
همچنین گام مهم بعدی، مشخص کردن نوع نظریه پژوهش است. پژوهشگر باید به طور دقیق مشخص کند نظریه استنادی او چه زیرمجموعه‌هایی دارد و چطور با دیگر تئوری‌های موجود در حیطه موضوع پژوهش، هماهنگ می‌شود. توجه داشته باشید که پژوهشگران می‌تواند به یکی از روش‌های زیر نظریه مبنایی خودشان را انتخاب کند:
1. تئوری مادر
در این متد، پژوهشگر تنها یک تئوری را انتخاب می‌کند و آن را به عنوان زیربنای پژوهش خود معرفی خواهد کرد. این روش انتخاب مباني نظري، روند دستیابی به ادبيات پايان نامه را آسان می‌کند و می‌تواند ارتباط مؤثری میان متغیرهای پژوهش برقرار کند.
2. چندین تئوری خرد
در این روش هم پژوهشگران برای بررسی رابطه میان متغیرهای پژوهش، از چندین تئوری خرد استفاده می‌کنند. این تئوری‌ها در حداقل شرایط باید بتوانند با یک متغیر ارتباط مستقیم برقرار کنند.
3. تئوری ترکیبی
در نهایت پژوهشگر برای تبیین روابط بین همه متغیرها، از ترکیب دو روش فوق استفاده می‌کند. به این معنی یک تئوری مادر را به همراه چندین تئوری خرد در نظر می‌گیرد.
مزیت های استفاده از یک مبانی نظری و ادبیات پایان نامه مشخص
ما نمی‌توانیم در مورد آینده صحبت کنیم، مگر زمانی که از گذشته درس گرفته باشیم. بیشتر وقت‌های در زندگی شخصی خودمان گذشته را رها می‌کنیم و فارغ از آزمون و خطاها، باز اشتباهی تکراری را انجام می‌دهیم. در چنین وضعیتی به محکوم به تکرار گذشته شده‌ایم. اما استفاده از تجربیات، این حکم را باطل می‌کند. همین امر یکی از مزیت‌های توجه به ادبیات پایان نامه است، اما زمانی که پیشینه تحقیق را به خوبی بررسی کرده‌ایم.
یک پایان نامه قوی و با کیفیت، حتما به نظرات و تئوری‌های قبل از خود، نگاهی جامع دارد. پژوهشگر از آزمون و خطاهای نویسندگان قبل خودش استفاده می‌کند تا بتوانید پیش‌بینی‌های بهتری را برای آینده در نظر بگیرد. در چنین موقعیتی اشتباهات قبلی تکرار نمی‌شوند و اتفاقا راه برای پژوهش‌های بهتر در آینده باز می‌شود.
وظایف چارچوب نظری قوی
در راستای اهمیت انتخاب مبانی نظری و همچنین پیدا کردن ادبیات پایان نامه به صورت تخصصی، ویلیام داروس، محقق و استاد فلسفه آرژانتین نیز اذعان دارد که: «در هر پژوهش با ارزشی، باید یک چارچوب نظری یا بنیادی وجود داشته باشد که وظایف متعددی را برآورده می‌کند». با استناد به حرف‌های ایشان، وظایف یک چارچوب نظری قوی به شرح زیر هستند.
· توصیف مشکلات موجود در تحقیق را ممکن می‌کند
ما همیشه با تئوری‌هایی مواجه می‌شویم که نتوانسته‌اند مشکلی را در گذشته حل کنند. در نتیجه برای تولید نظریه‌های جدید در همان حیطه دست به کار می‌شویم. نکته اینجا است که ما هم محدودیت‌هایی داریم و با استفاده از چارچوب مشخص پژوهش خود می‌توانیم این چالش‌ها را برای آیندگان شرح دهیم.
· درک واقعیت‌ها یا چیستی پدیده‌ها را آسان می‌کنید
یک شالوده نظری، باید سازماندهی واقعیت‌ها یا مفاهیم تحقیق را هدایت کرده و روند بررسی فاکتورهای اصلی را تسهیل کند. به خاطر داشته باشید ممکن است واقعیتی که در یک تئوری مورد نظر است، در تئوری دیگر رد شود.
· یک محور تلفیقی از کل فرایند را به وجود می‌آورد
بدون وجود مباني نظري و پیدا کردن یک ادبيات پايان نامه تخصصی، مسئله تحقیق ما نه منطقی است و نه می‌تواند امکان سنجش فرضیه‌ها را فراهم کند.
· ابزاری اساسی برای تحلیل مشکلات است
برای حل یک مسئله باید بتوانیم قطعات جداگانه (انتزاع) را به صورت یک کل منسجم در نظر بگیریم. استفاده از یک چارچوب نظری به ما امکان می‌دهد اطلاعات به دست آمده را به راحتی با هم ترکیب کنیم و تا به یک ارزش افزوده برسیم.
جایگاه ادبیات پایان نامه
مبحث ادبیات در پایان نامه با فاکتور زبان گره خورده است. توجه داشته باشید که تحقیق ما باید به طور دقیق بیانگر افکار پژوهشگر باشد و خواننده را سردرگم نکند. همچنین نباید از مفهوم اصلی منحرف شود. به این معنی که همه اسم‌ها، صفت‌ها، گزاره‌ها و غیره باید دقیق باشند تا معنای واقعی جمله گیج کننده نباشد. جملات باید ساختار مناسبی داشته باشد تا معنای کاملی را هم ایجاد کنند. همچنین روند بررسی نظریه اصلی پژوهش باید متوالی باشد تا مخاطب در حین حرکت از یک پاراگراف به پاراگراف دیگر و از یک صفحه به صفحه دیگر، معنای اصلی را گم نکند. توجه داشته باشید که ادبیات پژوهش ما باید سیال باشد و میان وضعیت به هم پیوسته، جریان پیدا کند.
· ادبیات رسمی و آکادمیک
استفاده از یک لحن رسمی در زمان بررسی مبانی نظری و همچنین تلاش برای یک دست بودن ادبیات پایان نامه، نیاز به تلاش قابل توجهی برای ساخت جملات، پاراگراف‌ها و استدلال‌های معنادار دارد. همه این موارد باید در کنار هم قرار بگیرند تا درک متن را آسان کنند. به طور کلی این بدان معنی است که باید از مکالمه با مخاطب اجتناب شود در حالی که حقایق و ارقام باید به صورت واضح ارائه شوند. پایان‌نامه‌ها باید واقعی، واضح و دقیق باشند.
مهم است که به یاد داشته باشید که پایان نامه با در نظر گرفتن مخاطب دانشگاهی نوشته می‌شوند و سبک نوشتاری پژوهشگر باید مطابق با قراردادهای رشته‌ای باشد که در حال مطالعه آن است.
· ادبیات تحلیلی
در کنار این مسئله که پژوهشگر ادبیات خود را رسمی نگه می‌دارد، توانایی تحلیل و تشریح پیچیدگی هم نیز به میان می‌آید. این نوع ادبیات را می‌توان از طریق طرح سؤال، بررسی و ارزیابی شواهد پیش برد. همچنین از طریق تحلیل‌های انتقادی می‌توانیم به جای بازنویسی آنچه قبلا نوشته شده، دیدگاه جدیدی به موضوع اضافه کنیم.
پرداختن به مبانی نظری برای ایجاد ادبیات پايان نامه به صورت تخصصی، باید به گونه‌ای پیش برود که نشان دهد پژوهشگر بر موضوع اصلی تسلط دارد. در واقع پژوهشگر باید خودش را غرق در موضوعات بداند تا مقایسه، ارزیابی و در نظر گرفتن سویه‌های مختلف نظریه آسان شود. منظور این است که پژوهشگر باید توضیح دهد، دلیل بیاورد، نتیجه گیری کند، پیشنهادات و توصیه‌هایی ارائه نماید و با شواهد از مبانی نظری خود حمایت و در مواردی حتی آن را رد کند.
· ادبیات واقع‌گرایانه در راستای تشریح مبانی نظری
همه ما می‌دانیم که نوشتار آکادمیک مبتنی بر تحقیق است و نباید بر اساس نظرات خود نویسنده در مورد یک موضوع خاص پیش برود. وقتی به صورت عینی می‌نویسیم نگران حقایق هستیم و تحت تأثیر احساسات یا سوگیری‌های شخصی قرار نمی‌گیریم. باید هنگام ارائه استدلال به خواننده، سعی کنیم در صورت امکان، همه زوایای مبحث را نشان دهیم و از قضاوت ارزشی خودداری کنیم.
احتمالا پژوهشگر همان زمان مجبور خواهد بود تحلیل یا بحثی انجام داده و به این ترتیب نگرش خود را بیان کند. برای انتقال نگرش، بدون استفاده از جمله «من فکر می‌کنم»، می‌توانید از کلماتی مانند «ظاهرا»، «استدلال می‌شود که» و مواردی مشابه اینها استفاده کنید. توجه داشته باشید که نگرش پژوهشگر نباید بر اساس ترجیحات شخصی او تشریح شود، بلکه باید بر اساس شواهدی باشد که در متن تحقیق، ارائه می‌دهد.
· ادبیات صریح و واضح
نگارش آکادمیک برای تبیین مباني نظري و همچنین تنظیم ادبيات پايان نامه، باید صریح باشد تا ارائه ایده‌ها به صورت واضح انجام شود. ضمن اینکه متن باید ساختاری منظم داشته باشد و فهم آن برای خواننده آسان باشد. یکی از راه‌های رسیدن به وضوح و ساختار در پایان نامه، استفاده از ابزارهایی نظر جدول، دیاگرام و یا نمودار است که قبلا در مورد آنها صحبت کرده‌ایم. همچنین استفاده از اصطلاحاتی که به عنوان راهنما در نظر گرفته می‌شوند هم در این مبحث راهگشا خواهد بود. اینها کلمات و عباراتی هستند که پژوهشگر می‌توانید در تحقیق خود از آنها استفاده کند تا به نقاط عطفی را به وجود آورد که در ذهن مخاطب تثبیت می‌شوند.
الزامات پژوهشگران در انتخاب مبانی نظری و ادبیات پایان نامه
- سؤالاتی را مطرح کنید تا روند انتخاب ادبیات تحقیق شما آسان شود. باید بدانید قبل از شما چه کسی، چگونه و کجا این مبانی را تدوین کرده است.
- پیشینه پژوهش را به طور کامل و جامع بررسی و تجزیه و تحلیل کنید. شما باید بتوانید آن تئوری را تأیید و یا رد کنید. وجه مشترک را پیدا کرده و یا تفاوت‌ها را برجسته کنید.
- نظریه یا را انتخاب کنی که می‌توان با آن پاسخ‌هایی برای تبیین یک واقعیت یا یک پدیده اجتماعی ارائه کرد.
- نتایج نهایی شما باید مشخص و در راستای همان نظریه باشد. از خودتان بپرسید «می‌خواهم با این مطالعه به چه نتیجه‌ای برسم؟»
- تحقیقات را با دیدگاه ابتکاری انجام دهید. سعی کنید در ایده‌یابی پیش‌گام باشید و تفاوت‌های تحقیق خودتان را با سایر نویسندگان مشخص کنید.
- واژه نامه اصطلاحات و ایده‌ها کاربردی را ارائه دهید. این واژه نامه می‌تواند از مجموعه لغات راهنمایی تشکیل شود که در طول تجزیه و تحلیل مبانی نظری و تلاش برای ایجاد ادبیات پایان نامه به شیوه آکادمیک، از آنها استفاده می‌کنید.
- زمانی معرفی اصطلاحات جدید به یاد داشته باشید که باید از زبان فنی استفاده کنید تا خواننده برای درک بهتر تحقیق از آنها استفاده مناسبی داشته باشد.
- از انتخاب نظریه خود مطمئن شوید. با استفاده از ابزار اندازه گیری، روند جمع آوری داده‌ها و روش ارزیابی می‌توانید به این اطمینان برسید که نتایج خوبی را ارائه خواهید کرد.
- شما باید ابهامات را برطرف کنید نه اینکه ابهامات جدیدی به ذهن مخاطب اضافه کنید. در نهایت، هدف شما توصیف، تجزیه و تحلیل مفاهیم است نه پیچیده کردن آنها. پس تا جای ممکن تعاریف را ساده سازی کرده و تردیدها را رفع کنید.
کلام آخر
در این فرصت تلاش کردیم شما را با ضرورت بررسی مبانی نظری آشنا کنیم. در همین راستا گفتیم که ادبیات پایان نامه نیز باید با این مفهوم همراهی کند. به یاد داشته باشید که اگر قرار بر استخراج مقاله از پایان نامه شما باشد، باید استراتژی‌های ذکر شده را در یک قالب کوچک‌تر را در نظر بگیرید. ضمن اینکه در پژوهش‌ها، مبانی فکری به صورت جامع مطرح می‌شود و بعد مفهوم‌ها، متغیرها و شاخص‌های مورد نظر آن را همراهی می‌کنند. اما، در مقاله‌ها باید طرح مبانی ذهنی ما به صورت کوتاه‌تر انجام شود و در آن بنیادی‌ترین مباحث را به صورت تلخیص شده مطرح کنیم.
اما به طور کلی در هر دو نوع تحقیق، پیدا کردن مبانی فکر اصل مهمی است. در این راستا باید مسئله مورد نظر را به خوبی تعریف کنیم تا برای ایجاد بافت مناسبی در ادبیات پژوهش، گام‌های مؤثر برداریم. همچنین روند پژوهش را از پیش تعیین کنیم تا ادبیات مناسب آن مشخص شود. تنها در این شرایط است که می‌توانیم برای پرداختن به تعارض‌ها در نظریه، تشریح روش‌شناسی و نتیجه‌گیری‌ها به خوبی پیش برویم. همچنین ذکر شکاف‌ها و سختی‌های حین پژوهش، طرح دامنه مطالعاتی، تلخیص پیشینه پژوهش، طرح مفهوم‌ها، متغیرها و شاخص‌های کلیدی به ما کمک می‌کند تا در نهایت نتیجه گیری خود را با تکیه بر مبانی نظری پژوهش، ارائه کنیم.
منابع:
تدوین پایان نامه ، رساله ، طرح پژوهشی و مقاله علمی تألیف دکتر سید جمال الدین طبیبی و همکاران
مدیریت ترازمند مقالات با رویکرد از تدوین تا انتشار تالیف دکتر محمد آقایی و همکاران
ایمان، محمدتقی (1388) مبانی پارادایمی روش های تحقیق کمّی و کیفی در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و داانشگاه.
دشتی، محمد (1389) چارچوب نظری: زاویا و بایسته های آن. تاریخ در آیینه پژوهش. دوره 7، ش. 1، 23-49.
فیشر، کارن؛ اردلز، ساندا؛ مک کچنی، لین (1387) نظریه های رفتار اطلاعاتی. ترجمه فیروزه زارع، محسن حاجی زین العابدینی، غلام حیدری، و لیلا مکتبی فرد. تهران: کتابدار.
نوروزی، معصومه (1391) « بررسی میزان تأثیر انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران در تشکیل و تقویت سرمایه های اجتماعی در جامعهء کتابداران». پایان نامه های کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی. تهران: دانشگاه خوارزمی.
